LiLi
Daimi Üye
Env. No. 2/2333, mineli, ajurlu, elmaslı. Leon Mazlumya (1868-1933) üslubu (solda).
Env. No. 2/2330 , ç:4cm y:6c 19.yy. Avrupa, eflatun mine zemine manzara resimli.
Env. No. 2/2338, ç:4.6cm y:5.6cm 19.yy. Osmanlı, çok renkli mine çiçek desenli, siyah mine yüzeyler ajurlu.
Zarf sözcüğü geniş anlamda bir nesneyi sarıp çevreleyen, koruyup taşıyan öğeyi ifade eder. Bizim burada konumuzu oluşturan fincan zarflarıysa işlevlerinin yanında, amacının çok ötesine geçmiş yüksek sanat değeri taşıyan bir grup yapıttır. Osmanlı Saray Hazinesi’nden günümüze ulaşan değerli pek çok yapıtın yanında, çoğunlukla geç dönemlere ilişkin çay, kahve ve şerbet takımı gibi eşya geniş bir yer tutar. Sözkonusu takımların bazıları zarflıdır. Büyük çoğunluğu altın, gümüş, mineli ve değerli taşlar (murassa) ile bezeli bu grup eşya içnide en zengin çeşide sahip olanlar kahve fincanı zarflarıdır. Kahve fincanı zarflarına geçmeden önce, kahvenin Osmanlı toplum hayatına girişi ve yayılmasına kısaca değinmek istiyoruz.
Anavatanı Habeşistan (bugünkü Etiyopya) olan kahve 13.yy. başlarında Yemen’de keyif verici bir madde olarak dikkat çekmiş, oradan bütün Arap Yarımadası’na yayılıp, 16.yy. başlarında da tüccarlar ve hacılar aracılığıyla İstanbul’a ulaşmıştır. İstanbul’da ilk kahvehane 1550’lerin başında Arap kökenli iki kişi tarafından Tahtakale’de (Tahtel kal’a) açılmıştır. 17.yy. başlarında Avrupa’da da kahvenin yayıldığını görüyoruz. Osmanlı ve Avrupa ülkelerinde kahvenin zaman zaman yasaklandığı bilinir.
Env. No. 2/2342, ç : 6 cm y : 4cm 18.yy. sonu 19.yy. başı Osmanlı.
Yuvarlak geniş karnı tamamen baget kesimli zümrütlerle örtülüdür.
Ajurlu ayağın çemberi de aynı biçimde zümrütlüdür.
Osmanlılar kahveyi keyif verici, ama zararlı bir alışkanlık olarak görüp, haram saymışlardır. Ayrıca, merkezi otoriteye karşı halk yığınlarının kahvelerde odaklanmasından da rahatsızlık duyuluyordu. Özellikle Sultan IV. Murat (1623-1640) döneminde, içki ve tütün de dahil olmak üzere, bu yasaklar şiddet ile uygulanmıştır. 1710 tarihinde de Papa XI. Clemense, Müslüman içkisi olarak gördüğü kahveye yasak getirmişti. Bütün bu kısıtlamalara karşın, kahvenin Osmanlı ve Avrupa’nın toplum hayatında vazgeçilmez biçimde yer alması önlenememişti. Bu konuda en büyük etken, kahve ticaretinin kişi ve devletlere çok yüksek kar sağlıyor olmasıydı.
Daha Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566) döneminde has oda hizmetlileri içinde “kahvecibaşı“lık görevi ihdas edilmişti. Zengin konaklarında da benzer hizmetliler çalışırdı. Özellikle Türklerin günlük yaşamında kahve ikramı adeta bir törene dönüşmüştür. Kahve ikramını üç ya da dört genç kız yapardı. Kızlardan biri sırmalı, inci ya da elmas ile süslü kadife, atlas mangal örtüsünü, ikinci kahve tepsisiyle fincan ve zarfları taşırdı. Üçüncü kız içinde kor halinde ateş bulunan stile (mangal) oturtulmuş kahve ibriğini getirir, dördüncüsü fincanları doldurup zarflara yerleştirerek konuklara birer birer ikram ederdi. Toplumun her kesimine yayılan kahve içme alışkanlığı, kahveyle ilgili birçok eşyanın da kullanılmasına yol açmıştır.
Bu eşya arasında özel üretilmiş kahve fincanları ve zarfları ayrı bir yere sahiptir. 16.yy.’dan başlayarak Çin porseleni, İznik ve Kütahya çinisi ve daha sonra, 18.yy.’da Avrupa porseleni fincanlar kullanılıyordu. Bunların yanında, 17.yy.’dan beri var olan lüleci çamurundan (Tophane işi) fincan üretimi 1928’lere kadar sürdüğü gibi, 18.yy.’da Yedikule’de sırça cam fincanlar üretiliyordu. 19.yy’da da Beykoz işi cam ile Yıldız porseleni fincanlar üretilmeye başlandı.
Osmanlılarda ilk kahve fincanlarının kulpsuz ve zarfsız olduğunu düşünüyoruz. Örneğin, 1582 tarihli, Sultan III. Murat’ın oğullarının sünnet şenliklerini anlatan “Surname-i Hümayun“ adlı kitapta, kahveci esnafının geçisini gösteren minyatürde fincanlar zarfsızdır. 17.yy. başı ve 18.yy.’a ilişkin bazı albüm sayfalarında, kahve sunan içoğlanları gibi resimlerde de fincanlar zarfsız olarak betimlenmiştir.
Ayrıca, 1680 tarihli Hazine Defteri’nde, “Biniş kahvecileri yed’inde olan eşyadır.“ Başlığı altında birçok eşya adı yazılıdır. Bu kayıtlarda, “küçük fincanlar maa tabak (tabaklı)“ gibi ayrıntılar arasında zarf adına rastlanmaz.
Alıntı :
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
