Yedi hadis imamının ittifak ettiği hadisler

[esmanur]

Yazarın Önsözü


Hamd, Allah'a mahsustur, O'na hâmd ederiz, O'ndan yardım dileriz, O'nunla doğru yolu buluruz. Nefislerimizin şerlerinden ve amellerimizin kötü*lüklerinden O'na sığınırız. O kimi hidayete erdirirse onu hiç kimse saptıramaz. Kimi de saptırırsa onu da hiç kimse hidayete erdiremez.

Şehadet ederim ki, Allah'tan başka ilah yoktur, tektir, ortağı da yoktur. Yine şehadet ederim ki, Muhammed (s.a.v), O'nun kulu ve resulüdür.

Bu girişten sonra, hadis ilmi, ilimlerin en şereflisi ve en değerlisidir. Nasıl olmasın ki! İnsanların komutanı ve önderi, Muhammed (s.a.v)'dir.

Yüce Allah, "(Kıyamet) günü bütün insanları önderleriyle çağıraca*ğız [1] buyurmaktadır.

Allah'ın benim üzerime olan nimetlerinden birisi de; küçüklüğümden iti*baren (devamlı bir surette) nebevi sünneti sevmem ve onunla meşgul olmam*dır.

Hamd ve cömertlik, Allah'a mahsustur...

Allah, şöyle diyen Emîr San'ânî'ye rahmet eylesin:

Selamım, hadisçilerin üzerine olsun.

Çünkü ben, doğru yolu gösterme mahiyetinde olan hadisleri sevmeye bağlıyım."

Cenab-ı Allah, ister tahkik ve isterse te'lif konusunda olsun hadis ilmi ve nebevi sünnet alanında bir çok kitap yazma hususunda beni başarıya ulaş*tırdı. Bu kitaplarla ancak Allah'ın rızasını ve ahiret hayatını arzulamaktayım. Belki de bu kitapların en önemlisi, İmam Beğâvî'nin "Zılâlu'l-cenneti fî'l-muhtasari's-sahîhi min şerhi's-Sünne"sidir. Allah bu kitabı tamamlamayı (bana) kolaylaştırsm.

Elinizdeki bu kitabı, "Husnu's-sınâati fî beyâni'r-ruvâtiilezîne ehrace hadîsehumu'l-cemâat" adlı kitabı yazarken hicri 1414/1993 yılında te'lif et*tim. Elinizdeki bu kitap, tür ve teknik açıdan bir ilki oluşturmaktadır... Çün*kü bu konuda basılmış ya da el yazması bir kitap olduğunu bilmiyorum.

Bu kitap üzerinde yaklaşık beş yıl ya da daha fazla çalıştım, günlerce uğ*raştım.

Bu kitap üzerine çalışmayı, "İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye Ü-niversitesi"nin "Usûlü'd-Dîn Fakültesfnde iken başladım.

İlk önce Kütübü Sitte'yi okudum, sonra îmam Ahmed (rh.)'in "Müsned'ni okudum, ardından da Hafız el-Mizzî'nin "Tuhfetu'l-İşrâf" adlı kita*bını okudum...

Sonra da Hafız İbnü'I-Esîr'in "Câmiu'I-Usûl" adlı kitabını okudum ve burada muhtelif rivayetlerle ilgili hadislerin en sağlamını gördüm. Çünkü bu*rada hadisi rivayet eden tek ravi gösterilmiş. İşte ben de, bunu, bu kitapta uy*guladım.

Bu kitap üzerinde çalışırken sadece Cenab-i Allah'ın bildiği zorluklarla ve sıkıntılarla karşılaştım.

Kütübü Sitte ile İmam Ahmed'in "Müsned"indeki hadisleri tahric ettim, mükerrerleri ise almadım.

Kitapta geçen hadisler ve sahabe isimleri için bir fihrist hazırladım.

Allah'ın, bu çalışmamı, (amel sahifelerinin) O'na sunulduğu günde iyi*liklerimizin (bulunduğu) terazinin içine koymasını; dinimize, akidemize hizmet etme hususunda bizi başarılı kılmasını ve cömertliğiyle, lütfuyla, rahmetiyle bizi kötülükler ile çirkin şeylerden uzaklaştırmasını diliyorum. Çünkü O, her şeyin sahibidir ve buna gücü yetendir...

Allahım! Seni noksan sıfatlardan tenzih ederim! Sana hamdde bulunu*rum! Şehadet ederim ki, Senden başka ilah yoktur. Senden bağışlanma dile*riz, Sana tevbe ederiz.....

İbrahim B. Abdullah El-Hâzimî



Rahman ve Rahîm Allah'ın olan Adıyla

Çevirenin Önsözü


Hadisler; ihtilafa düşülen konularda insanları aydınlatan, böylece hida*yet ve rahmet kaynağı olan Kur'an-i Kerim'in kendisine indirildiği [2] Peygamber'in sözü olarak üstün bir değer ifade eder ve büyük önem taşır.

Hz. Peygamber (s.a.v)'in insanlara sözleriyle açıkladığı, fiilleriyle uygula*nışını gösterdiği ilahî emirlerin başında; namaz, oruç, zekat ve hac gibi iba*detler gelir. Namazların hangi vakitlerde, kaçar rekat ve nasıl kılınacağı, orucun nasıl tutulacağı, zekatın hangi mallardan, ne kadar verileceği, haccın na*sıl yapılacağı gibi hususlar Kur'an'da yer almayıp hadislerle açıklık kazanmış, İslam hukukunun birçok meselesi hadislerde verilen bilgilerle çözüme ka*vuşturulmuştur.

Yine Kur'an'da birkaç türlü yorumlanabildiği için manası kolayca anla*şılmayan (müşkil) ayetler, hadis rivayetleri sayesinde yorumlanabilir.

Hadisler aynı zamanda Kur'an'da yer almayan bir çok meseleye açıklık getirmiş, bu konulardaki uygulama şekillerini göstermiştir. Örneğin bir kadı*nın âdet halinde kılamadığı namazları kaza etmeyeceği, bir erkeğin bir hanı*mının üzerine onun teyzesi ve halasıyla evlenemeyeceği, nesep yakınlığı do*layısıyla evlenilmesi haram olan kimselerle süt yakınlığı sebebiyle de evlen*menin haram olduğu gibi hususlar, yine şuf'a hakkı ile ilgili hükümler, nineye ve baba tarafından akrabaya düşecek miras gibi meseleler Hz. Peygamber (s.a.v) tarafından çözümlenmiştir.

Kur'an-i Kerim'de temas edilmekle beraber hakkında fazla bilgi verilme*yen âhiret hayatıyla ilgili hususlar, kabir hayatı, yeniden dirilme, mahşer, he*sap, mîzan, cennet ve cehennemdeki hayat gibi konular da hadisler sayesin*de öğrenilmektedir.

Ahlakî faziletler, manevî ve ruhî gelişimi sağlayacak kurallar, düzenli bir aile hayatı için gerekli olan davranış biçimleri, insanlar arasında içtimaî ve ticarî münasebetleri düzenleyen hükümler, yönetenler ile yönetilenler arasın*daki ilişkiler gibi konularda da hadislerde geniş bilgi bulunmaktadır.

Fıkıh kültüründe yer alan bazı bilgilerin, hadis kitaplarında yer alan bazı hadislere aykırı gibi görünmesi; alimlerin, Hz. Peygamber (s.a.v)'in sünneti*nin sübûtu, hükme delaleti, mahiyeti ve gayesi konusunda farklı değerlen*dirmelere sahip oluşundan kaynaklanmaktadır. Bu sebeple de bir konuda mevcut bütün hadisleri gözden geçirmeden veya fıkıh literatüründe ve gele-neğindeki söz konusu ayrımları, sünnetle ilgili yaklaşım farklılıklarını ve tar*tışmaları bilmeden, bir hadisten ilk bakışta anlaşılan anlamı esas alıp fakihle-rin buna aykırı düşen görüşlerine eleştiri getirmek yanıltıcı olabilir. Bu sebeple de Kur'an ve Sünnet; İslam dininin, İslam akaid ve fıkhının iki aslî kaynağı olmakla birlikte bu iki kaynağı anlama ve yorumlamada belirli bir ilmî me*todun takip edilmesi, bu kaynaklar etrafında oluşan bilgi birikiminin, fıkıh kültür ve geleneğinin göz önünde bulundurulması kaçınılmaz olmaktadır.

Kitap, 'konularına göre' (ale'l-ebvâb) usulüne göre hazırlanmış olup 41 bölüm bulunmaktadır.

Yazar, tahric yaparken Buhârî için cilt ve sahife numarası, hadis numa*rası, bölüm ve bab başlığı; Müslim için hadis numarası, bölüm ve bab başlığı; Ebu Dâvud için hadis numarası, bölüm ve bab başlığı; Tirmizî için hadis nu*marası, bölüm ve bab başlığı; Nesâî'nin "el-Müctebâ"sı için cilt ve sahife numarası, bölüm ve bab başlığı; İbn Mâce için hadis numarası, bölüm ve bab başlığı; İmam Ahmed'in "Müsned"i için ise çoğunlukla cilt ve sahife numa*rası, bazen de hadis numarası vermiştir.

Günümüz Türkiye'sinde genellikle hadis kitabı çevirilerinde Concordan-ce usulü esas alındığı için, bu doğrultuda şu ana kadar çevrilen hadis kitap*ları; Müslim, Ebu Dâvud, Nesâî, İbn Mâce, Dârimî ile Muvatta"dır. Diğerleri, Concordance usulüne göre tercüme edilmemiştir. Dolayısıyla bu kitabın çevi*risinde de Concordance usulü esas alınmış olup hadisler, Concordance usu*lüne göre verilmiştir. Bunun için de, bu doğrultuda hazırlanmış olan Kütüb-ü Tis'a (dokuz hadis kitabı) kitabı esas alınmıştır.

Yazar, bazen hiçbir işaret göstermeksizin Nesâî için çoğunlukla bölüm başlığı ve bazen de bölüm başlığı ile birlikte cilt ve sahife numarası göstermiş. Bununla Nesâî'nin "Sünemi'1-Kübrâ" adlı eseri kastedildiği için, bizzat konu ile ilgili hadislerin geçtiği yer tespit edilip okuyucuların rahatlıkla ulaşabile*cekleri farklı cilt, sahife ve hadis numarası verilmiştir.

Yazarın, İbn Mâce için verdiği hadis numarası, Concordance usulüne uymamaktadır. Dolayısıyla İbn Mâce ile ilgili hadis numaralan, Concordance usulüne göre verilmiştir.

Yazar, konu ile ilgili hadisin tahricine, hadislerin bitiminde yer vermiştir. Fakat hadislerin tek tek tahricini göstermek için, yazann genel mahiyette ver*diği tahric, ilk rivayetin bitiminde verilmiştir. Dolayısıyla da hadislerin tek tek tahricleri yapılmıştır. Dipnotta verilen bilgilerin çevirene ait olanını belirtmek için sembolü kullanılmıştır.

Yazar, ilk rivayetin geçtiği yer ile ilgili olarak Buhârî ile Müslim'i göster*mesine rağmen bazen farklı ve bazen de karma bir metne yer vermiş, bu se*beple de okuyucuyu yanıltmamak için kaynak olarak kullandığımız kitaplar-daki metin esas alınmıştır.

"Abd" kelimesine muzaf olarak gelen Abdullah, Abdurrahman gibi isim*lerin, maksûr {kesreli) ve meftûh (fethalı) durumları dikkate alınmamış, ayrıca "İbn-i" gibi bazı terkiplerde kullanılan kısa çizgi yaygın şekilde kullanılma*dığı için atılmıştır.

Kitapta, bölüm ve bab başlığında numara verilmemesine rağmen yararı olacağı düşünülürek numaralar verilmiştir.

Kitabın sonuna, kaynak olarak kullanılan kitapların neler olduğunu gös*teren bir kaynakça konulmuştur.

Okuyucuya hadis konusunda bilgi verme mahiyetinde "Hadisin Önemi ve Mahiyeti" ile ilgili bir bölüme de yer verilmiştir.

Bazen hadis metni içerisinde yer alan birtakım kelimeleri açıklamayâ yönelik müellifin bazı ifadeleri, ya normal metin içerisinde çevrildiğinden ya da faydalı görülmediğinden dolayı tercüme edilmemiştir.

Okuyucuya yararlı olacağı düşünülerek hadisin içinde geçen ifadeler ile ilgili olarak çeşitli açıklamalar yapılmıştır.

Kitap, sahabe ismine göre esas alınmış olup bu doğrultuda rivayet edilen hadislerin varyantlarına yer verilmiştir.

Kitabın çevirisi, beş ay gibi kısa bir sürede yapılmıştır.

Eserin tercümesi esnasında hadisin orijinal metnine bağlı kalınmıştır. Za*man zaman kastedilen mananın okuyucu tarafından iyice anlaşılması için "anlaşılabilir" bir dil kullanılarak, okuyucuya bıkkınlık vermemek için bazı durumlarda tekrarlardan kaçınılmıştır.

Azami dikkat ve gayretlere rağmen, gözden kaçan tercüme hataları ola*bilir. Yapıcı eleştirilerine ve uyanlarına her zaman ihtiyaç duyduğumuz ilim sahipleri ile okuyucuların tenkit, uyan ve katkılarına şimdiden şükranlarımı sunduğumu belirtirim.

Çalışmalarımı sürdürme noktasında yakın ilgi ve teşviklerini gördüğüm değerli hocam Yusuf Kerimoğiu'na, her zaman maddi ve manevi destekleri ile teşviklerini gördüğüm değerli dostlarım Abdulhalim Ünverdi Beye, Hanifi Yılmaz Beye, Zekeriyya Efiloğlu Beye, Salih Özbey'e, Abdulkadir Ermutaf a, Halid Kaygısız'a, Reşit Güngör Kalkan'a, tercüme edilen metinlerin bir kısmı*nı gözden geçiren Mahmut Demir'e ve özellikle de yoğun iş temposuna rağ*men tercüme edilen nüshalann bir kısmını gözden geçirip çeşitli değerlendir*melerde bulunan değerli dostum Mithat Sevin'e ve bu değerli eseri kısa za*manda okuyuculara ulaştırmada büyük gayret gösteren Karınca Yayınları'nin sahibi değerli dostum Feyzuflah Birışık'a şükranlarımı arzederim.



Hadisin Önemi Ve Mahiyeti


Hadîsin Etimolojik Yapısı ve Kapsamı

"Eski "anlamındaki "Kadîrtin zıddı olan "Hadîs" kelimesi, (çoğulu e-hâdîs) tahdîs masdanndan isim olup "haber" manasına gelir.

Hadîs kelimesi, İslamiyet'le birlikte farklı bir anlam kazanmış, âdeta o-nunla kadîm olan Kur'an-ı Kerim'in mukabili kastedilerek Resulullah (s.a.v)'in sözlerine "el-Ehâdîsu'l-kavliyye, fiillerine "el-Ehâdîsu'1-fi'liyye" ve tasvip ettiği şeylere de (takrir) "el-Ehâdîsu't-Takrîriyye" denilmiştir.[3]

Hadis alimleri, Hz. Peygamber (s.a.v)'in yaratılışıyla ilgili özelliklerini (şemâil) ve ahlakî vasıflarını da hadisin kapsamı içerisine almışlardır.

Bazı alimler, hadis teriminin kapsamını daha da genişleterek sahabe ve tabiînin şahsî beyan ve fetvalarını da bu kapsama almışlar, Hz. Peygamber (s.a.v)'e ait olan hadislere "merfû", sahabeye ait olanlara "mevkuf", tabiîne ait olanlara da "maktu" adını vermişlerdir.[4]

Sonraları merfû, mevkuf ve maktu terimlerinin hepsini ifade etmek üzere "haber" kelimesi kullanılmaya başlanınca, bir kısım alimler sadece sadece merfû rivayetlere, bazıları da merfû ve mevkuf rivayetlere hadis demeyi uy*gun görmüşlerdir.

Yine ilk devirlerde Resulullah (s.a.v)'in söz, fiil ve takrirleriyle birlikte sa*habe ve tabiîne ait her türlü haberi ifade etmek üzere "eser" kelimesi de kul*lanılmıştır.

Hadis ile "sünnet"in kapsamları konusunda farklı görüşler bulunmakla beraber bu iki terimin eş anlamlı olarak Resulullah (s.a.v)'in söz, fiil ve takrir*leri için kullanılması özellikle hadis alimleri arasında daha fazla kabul görmüş*tür. Ayrıca hadis ile sünnetin çerçevesini daha da genişleterek Hz. Peygamber (s.a.v)'in ahlakını, şemailini, peygamberlikten önce söylediklerini ve yaptıkla*rını da bu çerçeve içine alanlar da olmuştur.[5]

Bunun yanı sıra hadisin; Resulullah (s.a.v) tarafından vaz' edilen sözlü mesajlar plduğunu, sünnetin ise bazen bu sözlü mesajların kendisi ve bazen de bu sözlü mesajlardan istinbat edilen hükümler olduğunu belirtenler de olmuştur.


Hadislerin Tespiti


Eskiden beri şiir, hitabet, savaş kıssaları ve nesep bilgilerinden oluşan kültürlerini şifahî yolla nakletme geleneğine sahip olan Arapların, ezberleme yetenekleri çok gelişmişti. Bununla beraber İslamiyet'in doğuşu sırasında önemli bir ticaret merkezi konumunda bulunan Mekke'de okuma yazma bi*lenlerin sayısı, Medine'ye nispetle daha çoktu. Bunlardan Müslüman olanlar, İslamiyet'in ilk devirlerinde Hz. Peygamber (s.a.v)'in emirleri doğrultusunda hareket ederek Kur'an-ı Kerim'i yazmakla meşgul olmuştu.

Sade ve tabiî yaşayışları sebebiyle zihinleri berrak olan bu insanların içinde, işittikleri uzun bir şiiri veya hitabeyi hemen ezberleyebilecek kadar güçlü hafızaya sahip bulunanlar vardı.

Hz. Peygamber (s.a.v)'in, bazı önemli sözlerini, üçer defa tekrarlaması [6] ve kelimeleri 'sayılacak derecede' yavaş telaffuz etmesi [7] sebebiyle dinleyiciler, söylediklerini kolayca öğrenebiliyor*lardı.

Resulullah (s.a.v)'in meclislerine nöbetleşe katılan ve emirlerini dinleyip bellemeye gayret eden sahabiler de [8] duyup öğrendikleri ha*disleri kendi aralarında müzakere ediyorlardı.

Hz, Peygamber (s.a.v)'in, sahabilere; kendi sözlerini dinleyip öğrenmele*rini emretmesi ve öğrendiklerini başkalarına tebliğ edenlere hayr duada bu*lunması [9] onların hadisleri bir ibadet şekliyle öğrenip başkalarına nakletmelerini sağlamıştır.

Ayrıca Mescid-i Nebevî'nin bitişiğinde oturan ehl-i Suffe'de Resulullah (s.a.v)'den hadis tahsil ermişlerdir.

Hz. Peygamber (s.a.v)'in, Mekke'de iken hadisleri yazmak isteyen her*kese izin vermek istemediği bilinmekle birlikte Resulullah (s.a.v)'den bu konuda izin alan sahabiler, duyup öğrendikleri hadisleri, hem ezberlediler ve hem de yazdılar.[10]

"Sahîfe" adıyla anılan bu belgeleri kaleme alan sahabiler arasında, 1000 civarında hadis ihtiva eden "es-Sahîfetü's-Sâdıka"nm sahibi Abdul*lah ibn Amr başta olmak üzere Sa'd b. Ubâde, Muâz b. Cebel, Hz. Ali, Amr b. Hazm el-Ensârî, Semure b. Cündub, Abdullah ibn Abbâs, Câbir b. Abdul*lah, Abdullah b. Ebi Evfâ ile Enes b. Mâlik bulunmaktadır.

Bu ilk yazılı kaynaklardan biri olup Ebu Hureyre tarafından talebesi Hemmâm b. Münebbih'e yazdırılan ve içinde 138 hadis bulunan "Sahîfetü Hemmâm b. Münebbih" (es-Sahîfetü's-Sahîha) ilk defa Muhammed Hamidullah tarafından yayımlanmıştır.

Ebu Musa el-Eş'arî'den oğlunun, ondan da torunun rivayet ettiği "Müsnedü Büreyd" adıyla tanınan 40 hadislik cüz de vardır.[11]


Hadislerin Tedvini


Hadis tedvinini çabuklaştıran sebeplerin başında, Hz. Osman'ın şehid edilmesi olayından hemen sonra Havâric ve Galiye gibi siyasî fırkaların, 1 (7.) yüzyılın sonlarından itibaren Kaderiye ve Mürcie, bir müddet sonra da Ceh-miyye ve Müşebbihe gibi mezheplerin ortaya çıkması gelir. Bu fırka ve mez*hep taraftarlarının, işlerine gelmeyen hadisleri inkar etmeleri, görüşlerini güç*lendirmek maksadıyla hadis uydurmaları, hadisleri toplamakla meşgul olan kişileri konu üzerinde düşünmeye ve önlem almaya sevketmiştir.

Özellikle Şia'nın kendi grupları, daha sonra Abbasî devleti taraftarlarının sultanlar lehinde rivayet icat etmeleri, ayrıca bazı menfaatçiler ile ırk ve mez*hep taassubuna kapılmış cahillerin ve İslam aleyhtarlarının kendi düşünceleri doğrultusunda hadis uydurup yaymaları, bazı kimselerin iyi niyetle de olsa bunlara hadis uydurarak karşılık vermesi, tedvine taraftar olmayan muhad-dislerin bu konuya yaklaşımlarını değiştirin iştir.

I (7.) yüzyılın ilk yarısından itibaren rivayette, isnad konusu gündeme gelmiştir. İsnadın başlamasından itibaren Ehl-i sünnete mensup ravilerin ri*vayetleri kabul görmüş, Ehl-i bid'atin rivayetleri alınmamıştır.[12]

Bunun sonucu olarak; hadisi bir uzmanlık sahası olarak gören kimseler tarafından raviler titizlikle takip edilmiş; yaşayışları, dine bağlılıkları ve dü*rüstlükleri, bid'atle ilgileri bulunup bulunmadığı, özellikle yalan söyleyip söy*lemedikleri, hafızalarının zayıf olup olmadığı araştınlmış ve böylece daha I. yüzyılda cerh ve ta'dil ilmi doğmuş, bunun sonucunda ravilerin hal tercüme*leri (biyografileri) hakkında geniş bir birikim meydana gelmiştir.

Halife Ömer ibn Abdulazîz, ileri gelen alimlerin hadisleri yazma işine kar*şı çıkmayacağını anlayınca, hem samimiyetsiz kişilerin hadislere zarar ver*mesini önlemek ve hem de o güne kadar bir araya getirilmemiş olan sahih hadisleri kaybolmaktan kurtarmak için tedvin işini resmen başlatmaya karar vermiştir. Bu sebeple de valilere, Medine halkına, tanınmış alimlere ve kadısı Ebu Bekr ibn Hazm'a gönderdiği yazıda alimlerin ölüp gitmesiyle hadisin yok olmasından endişe duyduğunu, bu nedenle de Hz. Peygamber (s.a.v)'in ha*dislerinin ve sünnetlerinin araştırılıp yazılmasını istediğini ifade etmiştir.[13]

Sahabilerin fetvalarını sünnet olduğu düşüncesiyle yazan, hatta duyduğu her rivayeti kaydettiği çok sayıda kitaba sahip bulunan İbn Şihâb ez-Zührî (ö. 124/742), ulaşabildiği hadisleri derleyerek halife Ömer ibn Abdulazîz'e gön*dermek suretiyle onun emirlerini ilk uygulayan muhaddis olmuştur. Ömer ibn Abdulazîz'de, toplanan bu hadisleri çoğaltarak çeşitli bölgelere göndermiştir.[14]

Sahabe tarafından kaleme alınan sahifeler bir yana, bir tespite göre; I. (7.) yüzyılın ikinci yarısı ile II. (8.) yüzyılın ilk yansında 400 kadar muhaddis tarafından hadislerin yazıldığı artık belgeleriyle bilinmektedir.[15]


Hadislerin Tasnifi


Hadislerin tedvini tamamlanınca, bunların sistemli bir kitap haline getiril*mesi ve böylece aranan hadisleri kolayca bulmaya imkan verecek usullerin geliştirilmesi yönündeki çalışmalar ağırlık kazanmıştır.

Bazı alimler, hadisleri konularına göre tasnif, etmeyi ve bu şekilde "Musannef" adı verilen türde eserler yazmayı denerken, bazıları da hadisleri ilk ravileri olan sahabilerin adlarına göre sıralayarak "Müsned" denen türde kitaplar te'Iif etmeyi tercih etmiştir.

Hadisleri bablara göre sıralamaya kimin daha önce başladığı bilinmemekle birlikte Tirmizî [16] ve daha geniş bir şekilde Râ-mahürmüzî'nin verdiği bilgiye göre; bu konuda ilk çalışmayı, genellikle "el-Musannef [17] diye anılan eserleriyle Mek*ke'de İbn Cüreyc (ö. 150/767), Yemen'de Ma'mer b. Râşid, Basra'da İbn Ebi Arûbe ile Rebî' b. Sabîh (Subeyh) Küfe'de Süfyân es-Sevrî, Medine'de Mâlik b. Enes, Horasan'da Abdullah b. Mübarek, Rey'de Cerîr b. Abdulhamîd, Şam'da Velîd b. Müslim gibi muhaddisler yapmıştır.[18]

İlk tasnif çalışmalarıyla tanınan bazı muhaddislerin II. (8.) yüzyılın ortala*rında vefat etmesi, bu çahşmalann aynryüzyıhn ilk çeyreğinden itibaren ha*zırlanmış olduğunu göstermekte, dolayısıyla tedvin ve tasnif işlerini kesin bir çizgiyle birbirinden ayırmaya imkan bulunmadığını ortaya koymaktadır.

III. (9.) yüzyılında hadis kitaplarında değişik ihtiyaçlara göre muhtelif sis*temler uygulanmıştır. Bunların en yaygın iki şekli hadislerin ravi adlarıyla (ale'r-Ricâl) ve konularına (ale'l-Ebvâb) göre tasnif edilmesidir.

Hadislerin ilk ravisi olan sahabilerin adlanın esas alarak her saha-binin bütün rivayetlerini sağlamlık derecesine bakmadan bir araya getiren "Müsned"lerin ilk musannefileri olarak Esed b. Mûsâ (ö. 212/827), Ubeydullah b. Mûsâ el-Absî, Yahya b. Abdulhamîd el-Himmânî, Müsedded b. Müserhed ve Nuaym b. Hammâd'ın adlarını zikredilmektedir. Bunların eserleri hakkında fazla bilgi bulunmamakla beraber Ebu Dâvud et-Tayâlisî (ö. 204/819)'nin "el-Müsned"i ile Mekke'de kaleme alınan ilk "Müsned"ler arasında sayılması gereken Abdullah b. Zübeyr el-Humeydî (ö. 219/834)'nin "el-Müsned" ve en hacimli hadis külliyatından biri olan Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855)'in "el-Müsned"i günümüze ulaşmıştır.

Ravi adlarına göre tasnif edilen kitaplardan olan "Mu'cenT'lerde, ri*vayetler, sahabe adına göre yada "Mu'cem"i tasnif eden muhaddisin hoca*larının adlarına göre ya da ravilerin yaşadığı şehirlere göre tertip edilmiştir. Taberânî (ö. 360/970)'nin üç "Mu'cem"İ bu türün en tanınmış örnekleridir.

Konularına göre tasnif edilen, bu sebeple genel olarak "Musannef" diye anılan hadis kitaplarının ilk Örnekleri de Ma'mer b. Râşid (ö. 153/770)'in "el-Câmi'"i ile Mâlik b. Enes (ö. 179/795)'in "el-Muvatta'"sıdır. Bu türün III. (9.) yüzyıhndakî örnekleri Abdurrezzâk es-San'ânî (ö. 211/826-827) "el-Mu-sannef'i ile Ebu Bekr ibn Ebi Şeybe (ö. 235/849)'nin "el-Musannef'i gös*terilebilir III. (9.) yüzyılda tasnif edilen en önemli hadis kitapları olarak "Kütübü Sitte" kabul edilmektedir. Bunların içinde sadece sahih hadisleri toplamayı hedef aldıklarından Buhârî ile Müslim'in "el-Câmhı's-SahüTleri, Kur'an'dan sonra İslam'ın en güvenilir iki kitabı sayılır. Bu altı kitabın sonuncusu olarak Mâlik b. Enes'in "el-Muvatta"smi yada Abdullah b. Abdurrahman ed-Dârimî (ö. 255/868)'nin "es-Sünen"ini gösterenler olmuşsa da yaygın kanaate göre altıncı kitap, İbn Mâce (ö. 273/886)'nin "es-Sünen"idir. Diğerleri, Ebu Dâvud (ö. 275/888)'un "es-SüneiTi, Tirmizî (ö. 279/892)'nin "es-Sünen"i ve Nesâî (ö. 303/915)'nin "eI-Müctebâ"si diye bilinen "es-Sünen"idir.

Bu yüzyılda bir çok muhaddisin yetişmesinde emeği geçen, hadisler ile ravileri ve hadis kitaplarına dair tenkitlerinden faydalanılan diğer muhaddisler arasında Affân b. Müslim, Saîd b. Mansûr, İbn Sa'd, Yahya b. Maîn, Alî b. Medînî, İshâk b. Râhûye, Ebu İshâk el-Cüzcânî, Ebu'l-Hasan el-İclî, Ebu Zür'a er-Râzî, Baki' b. Mahled, Ebu Hatim er-Râzî, Ebu Zür'a ed-DImeşkî, İbn Ebi Asım ve Bezzâr'ın adları sayılabilir.

III. (9.) yüzyılda hadislerin muhtevasıyla ilgili çalışmalar yapılmış olup Ebu Ubeyd b. Kasım b. Sellâm (ö. 224/839)'ın kırk yılda meydana getirdiği "Garîbu'l-hadîs" adlı eseri bu yeni türün örneği olarak zikredilmektedir. Daha sonra da bu tür de pek çok yazılmıştır.

IV. (10.) yüzyılda hadislerin kitaplarda toplanmış olması sebebiyle şifahî rivayet yavaşlamaya başlamış, genellikle orijinal kitap te'lifi yerine daha ön*ceki yüzyıllarda meydana getirilen hadis kitaplarından derleme ve ihtisarlar yapılmaya başlanmıştır.

Bundan dolayı alimler, IV. (10.) yüzyılın başını; mutekaddimîn dönemi*nin sonu, müteahhirîn devrinin başlangıcı olarak değerlendirmişlerdir.

Bu dönemin en tanınmış muhaddislerinden Ebu Ya'lâ el-Mevsilî (ö. 307/919)'nin "el-Müsned"i, İbn Cerîr et-Taberî (ö. 310/922)'nin "Tehzî-bu'l-âsâr"ı, İbn Huzeyme (ö. 311/923)'nin "es-Sahîh"i, Ebu Avâne el-İsfe-râyînî (ö. 316/928)'nin "el-Müsnedü'1-muhrec alâ Kitabi Müslim ibnü'I-Haccâc"ı, İsmâilî (ö. 371/982)'nin "eI-Müstahrec"i, Ebu Ca'fer et-Tahâvî (ö.321/933)'nin "Şerhu Meâni'l-Âsâr'ı, İbn Hibbân (ö. 354/965)'m daha önceki hadis kitaplanndan tamamen farklı bir tertipte hazırladığı "el-Müsnedü's-Sahîh"i, Taberânî (ö. 360/970)'nin hocalarının adlarına göre tertip ettiği "el-Mu'cemu'I-Evsat" ile "el-Mu'cemu's-Sağîr" adlı eserlerin*den daha hacimli olup sahabe adlarına göre alfabetik olarak tasnif ettiği "el-Mu'cemu'l-Kebîr"i, Dârekutnî (ö. 385/995)'nin "es-Sünen"i ve Hâkim en-Nîsâbûrî (ö. 405/1014)'nin "el-Müstedrek ale's-Sahîhayn"ı tasnif edilmiş*tir.

IV. yüzyılda daha sonraki çalışmalara kaynaklık eden önemli dirayet ki*tapları da te'lif edilmiştir. Bunların içerisinde; İbn Ebi Hatim (ö. 327/938)'in hem sika ve hem de zayıf hadis ravilerinin tenkidine dair yazdığı "el-Cerh ve Ta'dîl"i, Râmehürmüzî'nin ilk hadis usûlü çalışması çalışması olduğu kabul edilen "el-Muhaddisu'1-fasl ve beyne'r-râvî ve vâî" adlı eseri, İbn Adiyy (ö. 365/975)'in zayıf raviler hakkında münekkitlerin görüşlerini aktardığı ve bu ravilerin rivayetlerinden örnekler verdiği "el-Kâmii fî duafâi'r-ricâl"i, Hattâbî (ö. 388/998)'nin önce Ebu Davud'un "es-Sünen"ine "Meâlimu's-Sü-nen", ardından Buhârî'nin "el-Câmiu's-Sahîh"ine "İ'lâmu's-Sünen" adıy*la yazdığı sahasında ilk çalışmalar olarak kabul edilen hadis şerhleri, Halef el-Vâsitî ö. 401/1010)'nin Etraf" kitaplarının ilk örneklerinden olan "Etrâfu's-Sahîhayı ile Ebu Mes'ud ed-Dımeşkî (ö. 401/1010)'nin Etrâfu's-Sahî-hayn"i, Hâkim en-Nîsâbûrî (405/1014)'nin hadis usûlüne dair ilk ve önemli kaynaklardan biri olan Ma'rifetu ulûmi'l-hadîs"i bu tür eserlerdendir.

V. (11.) yüzyılda ve daha sonraki dönemlerde yapılan çalışmaların temel özelliği değişmemiş, tanınmış hadis kitaplarının farklı şekillerde yeniden tertip edilmesinden ibaret olan tasnifler devam etmiştir. Bu yüzyılın başlarında Ebu Nuaym el-İsfehânî (ö. 430/1038) "el-Müsnedü'I-müstahrec alâ Sahihi Müslim"i ve sahabenin hayatına dair "Ma'rifetu's-sahâbe"yi, Mısırlı mu-haddis ve tarihçi Kudâî hadislerden kolayca faydalanılmasını sağlamak ama*cıyla kısa metinli 897 hadisi yarı alfabetik olarak sıraladığı "Şihâbul-Ahbâr"i yazmış, hadise dair çeşitli eserleri bulunan Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakî (ö. 458/1066} diğer hadis kitaplarında bulunmayan pek çok hadisi, sahabe ve tabiîn sözlerini muhtelif rivayetleriyle birlikte "es-Sünenü'l-Kübrâ"da bir araya getirmiş ve "Ma'rifetu's-sünen ve'1-âsâr" adlı eserinde ise Şafiî fıkhı*nın dayandığı 20.881 hadisi, sahab ve tabiîn sözünü toplamış, Endülüslü muhaddis İbn Abdilberr en-Nemerî (ö. 463/1071) ise bütün sahabilerin ha*yatını yazmak amacıyla başladığı "el-İsti âb fî ma'rifeti'l-ashâb"da tekrarla-riyla birlikte 4225 kadar sahabiye yer vermiş ve "Câmiu'I-beyâni'l-ilm"de ise ilim ve ilmin öğrenilmesine dair Hz. Peygamber (s.a.v), sahabe, tabiîn ve daha sonraki alimlerin tavsiye ve tecrübelerine dair rivayetleri senedleriyle birlikte derlemiş ve yine "et-Temhid limâ fi'1-Muvatta mine'l-meânî ve'l-esânid"de ise İmam Mâlik'in "el-Muvatta"sını şerhetmiştir.

V. (11.) yüzyılın ikinci yarısından itibaren önemli hadis kitaplarından seçmeler yapmak, hatta bütün hadisleri biraraya getirmek düşüncesiyle çeşitli boyutlarda derleme eserler kaleme alınmıştır. Geniş kapsamlı hadis kitapları tasnif etme gayretleri arasında Hasan b. Ahmed es-Semerkandî (ö. 491/-1098)'nin İslam dünyasında o zamana kadar bir benzerine rastlanmadığı ve 800 cüz içinde muhtemelen mükerrer rivayetleriyle birlikte 100.000 hadis ih*tiva ettiği belirtilen "Bahru'l-esânid fî sıhâhi'l-mesânid" adlı eserinin önemli bir yer vardır.[19] Ancak bu eser günümüze kadar gelmemiştir.

Ferrâ el-Begâvî (ö. 516/1122)'nin 4931 yada 4719 hadis ihtiva eden "Mesâbîhu's-sünne" adlı eseri yüzyıllar boyunca büyük bir ilgi görmüştür.

Endülüslü muhaddis Rezîn b. Muâviye es-Sarakustî (ö. 535/1140) ise İbn Mâce'nin "es-Sünen"i yerine İmam Mâlik'in "el-Muvatta"sını koyarak Kütübti Sitte'deki hadisleri "et-Tecrîd li's-sıhâh ve's-sünen" adlı eserini toplamış, bu eseri yetersiz gören Mecdüddin İbnü'1-Esîr (ö. 606/1209) bölüm adlarını alfabetik sıraya koyarak bu eseri yeniden tertip etmiş ve çalışmasına "Câmiu'1-usûl li ehâdisi'r-resûl" adını vermiştir.

VII. (13.) yüzyılda ve daha sonraki dönemlerde hadis rivayeti geleneği eskiye göre azalarak devam etmiş, bu arada İbnü's-Salâh (ö.643/1245) "Ulûmu'l-hadîs" olarak da bilinen ve hadis usûlü çalışmalarının mihverini teşkil ederek yüzlerce çalışmaya konu olan "Mukaddime"sini kaleme almış*tır.

Radıyyuddin es-Sagânî (ö. 650/1252)'nin "Sahîhi Buhârî" ile "Sahihi Müslim"den seçtiği 2267 merfu' hadisi senedlerini vermeden yarı alfabetik sırayla topladığı "Meşâriku'l-envâri'n-nebeviyye" adlı eseri uzun yıllar ders kitabı olarak okutulmuştur.

Hadis alanındaki te'lifleriyle biline Münzirî (ö. 656/1258), büyük rağbet gören "et-Tergîb ve't-Terhîb"ini pek çok kitabı taramak suretiyle meydana getirmiştir.

Bu yüzyılın en velûd alimlerinden olup hadis usûlü alanında da önemli eserler yazan Nevevî (ö. 676/1277), "el-Minhâc fi şerhi Sahîhi Müs*lim'den başka daha çok toplumsal ve ahlakî mahiyetteki hadisleri ihtiva et*mesi sebebiyle günümüzde de elden düşmeyen "Riyâzü's-Sâlihîn" adlı ese*ri, dua ve zikir konusundaki hadisleri biraraya getiren "el-Ezkâr"ı tasnif et*miştir.

Özellikle ravilere ve tanınmış şahsiyetlere dair kaleme aldığı pek çok kitabıyla bilinen Zehebî (ö. 748/1348)'de "Tezkiretü'I-Huffâz"i ve zayıf ravi*lere dair "Mîzanu'I-İ'tidâl" ve tanınmış muhaddislere dair "Siyerü a'lâ-mi'n-nübelâ" adlı kitapları yazmıştır.

Ebu'1-Fidâ İbn Kesîr (ö. 774/1372)'in Kütübü Sitte, İmam Ahmed'in "el-Müsned"i, Taberânî'nin üç "Mu'cenT'i, Bezzâr ve Ebu Ya'lâ el-Mevsilî'nin "Müsned'lerini esas kabul ederek kaleme aldığı, fakat gözlerini kaybettiği için Ebu Hureyre'nin bir kısım rivayetlerini derleyemediği, bununla beraber 35.463 rivayeti biraraya getirdiği "Câmiu'l-mesânid ve's-sünen el-hâdî li akvemi sünen" adlı eseri büyük bir gayretin mahsulüdür.

Suyûtî (ö. 911/1505)'nin "Cem'u'l-cevâmr"iyîe İbn Kesîr'in başlattığı çalışmayı daha ileriye götürmüştür.

IX. (15.) yüzyılın dikkate değer çalışmalarından biri, "Zevâid" kitapları*nın tasnifidir. Nureddin el-Heysemî (ö. 807/1405)'nin "Mecmâu'z-zevâid"i, Mısırlı muhaddis Ahmed b. Ebu Bekr el-Bûsirî (ö. 840/1436)'nin pek çok zevaid çalışması, asrının yegane hadis hafızı olarak bilinen İbn Hacer el-Askalânî (ö. 852/1447)'nin, İmam Ahmed'in de aralarında bulunduğu ta*nınmış 8 muhaddisin "Müsned"lerİn de bulunmakla beraber Kütübü Sitte'de yer almayan hadisleri biraraya getirdiği "el-Metâlibu'I-âliye"si bu tü*rün örneklerindendir.

İbn Hacer'in hadisle ilgili yüzlerce te'lifi arasında "Feth'1-Bârî bi şerhi Sahîhi Buhârî" ile "el-İsâbe fî temyizi s-sahâbe" adlı eserleri özellikle kay*dedilmelidir.

Halk arasında yaygın olan hadisleri, hadis diye bilinen hikmetli sözleri ve mevzu hadisleri biraraya getiren Muhammed b. Abdurrahman es-Sehâvî ö. 902/1497'nin "el-Mekâsidu'l-hasene"si ile İsmail b. Muhammed el-Aclûnî (ö. 1162/1749)'nin kaleme aldığı, bu eseri de ihtiva eden aynı konudaki ge*niş eseri "Keşfu'1-hafâ ve müzîlü'1-Übâs amme 'ş-t eh ere mine'l-ehâdisi alâ elsineti'n-nâs" adlı önemli çalışmalardır.

Çeşitli eserleri yanında hadis derlemecilîğiyle de tanınan Suyûtî (ö. 911/-1505)'nin 200.000 civarında olduğunu tahmin ettiği bütün hadis rivayetlerini biraraya getirmek amacıyla, bir kısmı günümüze ulaşmayan 71 kaynağı tara*yarak kaleme almaya başladığı, ancak vefatı sebebiyle tamamlayamadığı "el-Cem'u'I-cevâmi'" adlı eseri ile bu eserden seçtiği ve alfabetik olarak sırala*dığı kısa metinli 10.000 hadisi ihtiva eden "el-Câmiu's-sağîr"i, bu dönemin önemli hadis çalışmalarıdır.

Muttaki el-Hindî (ö. 975/1567)'nin "Kenzu'l-ummâl fî süneni'l-akvâl vci-ef'âl"i, hadis metinlerini ihtiva eden en hacimli kitap sayılabilir. Eser de, Suyûtî'nin söz konusu iki çalışması ile "Ziyâdetu'l-câmi's-sağîr"indeki ha*disler, bölüm ve bablara göre sıralanmış, ardından bu bölümler adlarına göre alfabetik sıraya konmuştur.

Muhaddislerin tükenmeyen gayretleri sonunda; Hz. Peygamber (s.a.v)'in hadisleri biraraya getirilmiş, hadisler arasındaki rivayet farklılıkları azaltılmış, bu arada hadisleri rivayet eden kimselerin hayatlan, şahsiyetleri, bilgilerinin ve hafızalarının sağlamlık derecesi en ince noktasına kadar tespit edilmiştir.

İlk devirlerde yapılan seyahatler, hadisleri toplamayı hedef almakla bera*ber daha sonraları âlî isnad elde etmek ya da duyulmamış bir hadisi tespit edebiimek amacıyla sürdürüülmüştür.[20]


Şarkiyatçılar Ve Hadis


Şarkiyatçılar, Hz. Peygamber (s.a.v)'in hadisleri yasaklaması sebebiyle sahabiler tarafından pek az hadisin rivayet edildiğini, hadis külliyatını doldu*ran rivayetlerin çoğunun Hz. Muhammed (s.a.v) ile ilgisi bulunmadığını, bun*ların, ortaya çıkan yeni meselelere çözüm getirmek için II. (8.) ve III. (9.) yüz*yıllarda İslam hukukçuları tarafından uydurulduğunu ileri sürerler.

Ayrıca hadislerin farklı görüşlere mensup kimseler tarafından ortaya atıl*ması yüzünden birbiriyle çeliştiğini esasen bir kısmının Tevrat'tan, İncil'den ve eski hurafelerden derlendiğini iddia ederler.

Şarkiyatçıların hadis konusunda farklı sonuçlara varmasının sebebleri arasında İslam alimleri tarafından güvenilir kabul edilmeyen Vâkidî, Ebu'l-Ferec el-İsfehânî gibi kişilere, ayrıca delil olarak kullanılmayan şaz, garîb, hat*ta mevzu rivayetlere fazlaca değer vermeleri zikredilebilir.

Şarkiyatçıların, ilmîlik iddiasıyla hadisleri tarihî olaylara göre uygun dü*şüp düşmediğine bakarak açıklamaya kalkışmalarını, en sahih hadislerin bile belli bir zamanda ve belli maksatlarla uydurulduğunu ileri sürmelerini ilmîlikle bağdaştırmak mümkün değildir. Onların bu tutumunun ardında yatan te*mel fikir ise islam'ın ilahî vahye dayanmadığı ön yargısıdır. [21]

G. H. A Juynboll'ün belirttiğine göre; hadislerin büyük bir kısmının uy*durma olduğunu ilk defa Avusturyalı şarkiyatçı Aloys Spren ger iddia et*miştir. [22]

Hadis hakkında en geniş araştırmayı yapan ve daha sonraki şarkiyatçılar tarafından sözü senet kabul edilen Ignaz Goldziher'in kendini tarafsız gös*termeye gayret eden tavrı ile, açıkça İslam aleyhtarlığı yapmaktan kendilerini alamayan İtalyan şarkiyatçısı Leone Caetani ve papaz Henri Lammens gi*bilerinin tavırları ve kanaatleri; hadisin, Kur'an'dan sonra İslam'ın ikinci kay*nağı sayılabilecek güvene sahip olmadığı noktasında birleşmektedir.

Goldziher, başlangıçta hadislerin fazla bir yekûn tutmadığını, fakat son*radan uydurulan rivayetlerle bu miktarın arttığını ileri sürmekte, buna delil ol*mak üzere sahabilerin pek az hadis rivayet ettiklerini, rivayet sırasında son derece titiz davrandıklarını, ayrıca ilk zamanlarda Hz. Peygamber (s.a.v)'in hadislerin yazılmasına izin vermediğini, bunun sonucu olarak ta daha sonraki zamanlarda bir çok alimin hadislerin yazılmasını uygun görmediğini söyle*mekte ve buradan hareketle, "Bana Kitap ile birlikte onun bir benzeri ve*rildi" mealindeki hadisi müslümanların uydurduğunu iddia etmektedir.[23]

Hadislerin, başta sahabiier olmak üzere son derece raviler tarafından da*ha sonraki nesillere aktarıldığını gösteren delilleri, Goldziher'in yaptığı gibi hadislerin aleyhine olacak şekilde değerlendirmek, en iyimser bir yorumla İslam'ın ilk temsilcilerinin dinî heyecanlarını, Resulullah (s.a.v)'e bağlılıklarını ve dinin ancak onun uygulamalanyla doğru bir şekilde anlaşılabileceğine olan inançlarını bilmemekle izah edilebilir.

Nitekim bazı sahabiler, hadis rivayetinde titiz olmakla beraber kişiyi bil*diğini gizlemekten sakındıran ayetler karşısında ölüm döşeğinde bile ken*dilerini hadis rivayetine mecbur hissetmişlerdir.

Öte yandan uzun bir hayat süren bir kısım sahabilerin karşılaştıkları olaylar üzerine Resulullah (s.a.v)'den duyup öğrendiklerini aktarmaları ve kı*sa ömürlü arkadaşlarına nispetle daha fazla rivayet etmeleri tabiî görülmeli*dir.

Aşere-i mübeşşerenin ittifakla naklettiği, Kütübü Sitte müellifleri başta ol*mak üzere bir çok hadis aliminin eserlerinde yer verdiği, en titiz muhaddis*lerin bile mütevatir hadisin yegane örneği kabul ettikleri, "Kim benim ağzımdan bilerek hadis uydurursa cehennemdeki yerine hazırlansın [24] mealindeki hadisi, uydurma hareketini önlemek amacıyla muhaddislerin Ürettiğini söylemesi [25] esasen Goldziher'in hiçbir bilimsel ölçeğe değer vermediğini göstermektedir.

Dinde önemli bir yeri bulunan "Yapılan işler, niyetlere göre değer kazanır [26] mealindeki hadisin de güvenilir bütün hadis kitaplarında yer alma*sına, hem İslam'ın ruhuna ve hem de "Herkes kendi mizaç ve meşrebine

göre iş yapar" mealindeki ayete [27] uygun olmasına, aynca Goldziher'in hadisleri değerlendirirken dikkate aldığı tarihi gelişmeyle ilgili bir yanının bulunmamasına rağmen sonradan uydurulduğunu ileri sürmesi [28] şaşırtıcıdır.

Goldziher'in "Hadislerin büyük bir kısmının eyaletlerde kendiliğinden ortaya çıktığı", bunlann "mevziî bir görüşü desteklemek için vücut bulduğu [29] şeklindeki iddiası, şarkiyatçıların ha*disler hakkındaki genel kanaatinin yansıtmaktadır. Onun, bizzat müslüman münekkitlerin pek çok rivayetin bölgesel özelliğine işaret ettiğini söyleyerek görüşünü desteklemek üzere "Süneni Ebu Dâvud" ve "Süneni Tirmi-zî"den verdiği örnekler, aslında bir şehre yerleşen bir sahabinin belki de tek başına Resululİah (s.a.v)'den duyduğu sebeplerle bölgesel özellik taşıyan ri*vayetleridir.

Hadislerin Hz. Peygamber (s.a.v) zamanında yazılmaya başladığı konu*sundaki delilleri görmezlikten gelen, aynca tedvin ve tasnif çalışmalannı birbi*rine karıştıran Goldziher, meselenin içinden çıkamayınca İslamî kaynaklarda bu konuda çelişkili bilgiler bulunduğunu ileri sürmekte ve bu sebeple tedvinin başlangıcını III. (9.) yüzyılına kadar götürmektedir.

Böyle düşünen şarkiyatçılar ile tedvin faaliyetinin II. (8.) yüzyılında baş*ladığını söyleyerek daha mutedil görünenlerin maksatları farklıdır. Bu ikinci gruptakilerin amacı, o tarihten itibaren yazıya güvenildiği, bu sebeple hadis*leri ezberleyerek muhafaza etme geleneğinin terk edildiği düşüncesini ortaya atmaktadır.

III. (9.) yüzyılında başlatanların gayesi ise, geç bir tarihe kadar yazrlma-dığı için hadisleri sağlam bir şekilde korunamadığı kanaatini uyandırarak ha*dis tedvin edenlerin kendi görüşlerine uyan rivayetleri toplandıkları ve işlerine geldiği şekilde hadis uydurdukları hususundaki görüşlerine zemin hazırla*maktır.

Goldziher, hadislerin sonraki dönemlere güvenilir bir şekilde intikal etmediğişeklindeki tezine dayanak hazırlamak üzere önemli bazı hadis otori*telerinin güvenirlilii hakkında şüphe uyandırmaya çalışmış, bunun için de ha*dislerin resmi tedvininde birinci derecede rol oynayan İbn Şihâb ez-Zührî'yi seçerek onu hadis uydurmacılığıyla suçlamıştır.

İtalyan şarkiyatçısı Leone Caetani "Annali dell'Islam" İslam Ta*rihi adlı eserinde, "en mükemmel olan ve en şâyân-ı İ'timad isimlerden te-rekküb eden isnadlann bile II. Asır sonunda, belki III. asırda hadis uleması ta*rafından tertip ve adeta icat edilmiş olduğunu" iddia etmiştir.[30]

Hadislerin güvenirlilik ölçüsünü ilk kademede ortaya koyan isnad sistemi hakkındaki bu ağır ithamını hiç bir belgeye dayandırmaması, onun en öenmli konularda bile zan ve tahmin ile konuşmakta sakınca görmediğini kanıtla*maktadır. Kendi kaynaklarından biri olan ve II. (8.) yüzyılın başlarında yazı*lan İbn İshâk'ın küçük hacimli "es-Sîre"sinde bile 200'e yakın isnadın kul*lanılmış olduğunu görmezlikten gelmesi, tıpkı hadis metinleri gibi isnadınların da daha sonraları icat edildiğini kabul etmesi [31] sebebiyledir.

Caetani'nin hadisler hakkındaki peşin hükmünün örneklerinden biri de şudur: Hollandalı şarkiyatçı Reinhart Dozy'nin bütün müsteşrikler gibi Hz. Peygamber (s.a.v)'in uydurup Allah'a nispet ettiğini ileri sürdüğü Kur'an'a ve Resululİah (s.a.v)'e ağır hakaretler etmesi yanında "Sahihi Buhârî"nin yarı*sını "en titiz münekkitlerce bile sahih sıfatına layık" bulması, hadislerin çoğu*nun şifahî olarak korunduğunu ve bunların genellikle hicretin II. asrında ya*zıldığını söylemesi [32] gibi olumlu sayılabilecek tavırlarını Ca*etani "ihtiyatsızca kendisini bıraki vermiş iyimser bir güven" olarak nitele*mektedir [33] Zira ona göre "Sahihi Buhârî" ile "Sahihi hadisler, İslamiyet'in en gelişmiş bir devresindeki dinî, siyasî, içtimaî şartların bir çevresinden ibarettir.

Bu hadisler, Hz. Peygamber (s.a.v)'in söylediği sözler değil, hicretin II. (8.) yüzyilındaki müslümanların onun söylemiş olmasını istedikleri şeylerdir.[34]

Henri Lammens, Hz. Muhammed (s.a.v)'in erken vefat etmesinin Kur'-an'ı yeniden ele alıp ondaki bazı boşlukları doldurmasına fırsat vermediğini söylemekte, var olmayan sünneti ortaya çıkarmak veya mevcut fikirleri yer*leştirmek hadisin başvuru kaynağı olması gerektiğini, bu sebeple diğer hadis metinlerinin çok dikkatli ve titiz bir şekilde yeniden üretildiğini ileri sürmekte*dir.

David Samuel Margoliouth, Hz. Muhammed (s.a.v)'in kendinden son*ra bir hüküm ve dinî bir karar bırakmadığını söylemekte, ilk İslam cemaatinin uygulandığı sünnetin eski Arapların örfü olduğunu, bunların onun sünnetiyle bir ilgisi bulunmadığını, Peygamber'in temeli Kur'an'da olmayan bir kural ortaya koymadığını ileri sürmekte [35] şarkiyatçıların, fıkhı hüküm ve kararların Hz. Pey*gamber (s.a.v)'e izafe edildiği şeklindeki genel kanaatini paylaşmaktadır.

Reynold Alleyne Nicholson da, muhaddislerin birbirine zıt bir çok ha*disi Hz. Peygamber (s.a.v)'e isnad ettiklerini ve bunları te'lif imkanı bulama*dıklarını iddia etmekte, buna örnek olarak köpeklerin bir yerde öldürülmesini emreden, başka bir yerde de bunu yasaklayan rivayetleri göstermekte, ayrıca Ebu Hureyre gibi bazı sahabilerin tarlaları bulunduğu için köpek beslemeyi mubah gördüklerini, nitekim Abdullah ibn Ömer'in "Ebu Hureyre'nin tarlası vardır" diyerek onun bu konudaki açığını ortaya çıkardığını ileri sürmektedir.[36]

Nicholson'un, birbirini nakzeden pek çok hadis bulunduğu ve bunların metin tenkidine tabi tutulmadığı yolundaki iddiası gerçeği yansıtmamaktadır. Esasen birbirine zıt gibi görünen hadisler bulunmakla beraber bunlar diğer hadislere nispetle oldukça azdır.

İslam alimleri çok erken devirlerden itibaren hadisleri doğru anlamak, onların sahihini, zayıf ve mevzu olanını ayırmak için sened tenkidi yanında metin tenkidiyle ilgili prensipler de ortaya koymuşlar, özellikle birbirine mua*rız görünen rivayetler için geliştirdikleri şaz, münker, muzadarib, mensuh gibi ölçüler sayesinde bu tür problemleri çözmeye çalışmışlardır.

İmam Şafiî'nin "İhtilâfu'l-hadîs"i ile İbn Kuteybe'nin "Te'vîlu muhte*lifi hadîs"i, muhaddisler tarafından başından beri uygulanan bu prensipleri erken devirde getirdiğini ortaya koymaktadır.

Ebu Hureyre'nin tarlası bulunduğu ve bekçi köpeğine ihtiyacı olduğu için köpek beslemeyi mubah gördüğü, Abdullah ibn Ömer'in de, "Ebu Hureyre'nin tarlası vardır" diyerek onun bu konudaki hadisi uydurmakla suçla*dığı iddiasının gerçekle ilgisi yoktur. "Ebu Hureyre benden daha hayrlıdır, rivayet ettiklerini de benden daha iyi bilir [37] diyen, daha sonra bu hadisi "tarla köpeği" ilavesiyle bizzar rivayet eden [38] Abdullah ibn Ömer'in Ebu Hureyre'yi suçlaması mümkün gö*rünmemektedir.

Joseph Schacht, Hz. Peygamber hukukî mahiyette bir şey ya*pıp söylemeyi hiçbir zaman düşünmediği, esasen onun buna yetkisinin bu*lunmadığı kanaatini taşıdığı için, Goldziher gibi bu tür hadislerin II. (8.) ve III. (9.) yüzyılda yaşayan İslam alimleri tarafından uydurulduğunu ileri sürmüş*tür.

Schacht'in müsteşrikler tarafından çok beğenilen "Origins of Mu hanımadan Jurisprudence" adlı eserindeki cüretkar iddialarını Muhammed Mustafa el-A'zamî "On Schacht's Origins of Mu ha m ma dan Jurîs-pru-dence" [39] adlı ça*lışmasıyla cevaplandırmıştır.

Siyasî, itikadî, hatta hukukî konularda hadis uydurulduğu tarihî bir vakıa olmakla birlikte bunların hadis otoriterleri tarafından zamanında tespit edilip değerlendirilmesi sebebiyle muteber fıkıh kitaplarında yer almadığı da bir gerçektir.

Philip Khuri Hitti, müslümanların hadisleri tıpkı Kur'an gibi vahiy mahsulü olarak kabul ettiklerini, halbuki hadislerin çoğunun Kitab-ı Mukad-des'ten, özellikle de İncil'den alındığını iddia etmekte; bunu ispatlamak ama*cıyla da suç işleyen kölesini dövmek için izin isteyen birine Hz. Peygamber (s.a.vj'in izin vermediği gibi onu günde 70 defa affetmesini öğütlediğine dair hadisin [40] Matta İncili'nden [41] Câbir b. Abdullah'ın, Medine'de Hendek Gazvesi'ne hazırlan ildiği sırada pişirdiği az bir yemeğin Resulullah (s.a.v)'in bereketiyle 1000 kişiyi doyurmasına dair hadisin de [42] Hz. İsa'nın da aynı şekilde 4000 kişiyi do*yurduğuna dair Matta încili'ndeki rivayetten (15/30-38) alındığını ileri sür*mektedir.[43]

Müslümanları Ehl-i kitaba benzemekten şiddetle sakındıran Hz. Pey*gamber (s.a.v)'in [44] Kitab-ı Mukaddes'ten faydalanması sözkonusu olamaz. Üstelik tahrifata uğrayan Kitab-ı Mukaddes'teki sözlerin Hz. İsa'ya aidiyeti kesin olmadığı, bu sebeple Resulullah (s.a.v)'in bu ifadeleri kabul veya reddetmeyi yasakladığı bilindiğine göre

[45]onun kendi yasağına uymaması, muhaddislerin de Hz. Peygamber (s.a.v)'in bu emrine karşı gelmeleri imkansızdır. Eğer Kitab-ı Mukaddes'teki bu sözler tahrif edilmemişse, aynı ilâhî kaynaktan bes*lenen iki peygamberin birbirine yakın sözler söylemesi ve benzer mucizeler göstermeleri tabiîdir, .

Theodor William Juynboll, "Encyclopedie de İslam"ın ilk baskısına yazdığı "Hadis" maddesinde hadis uydurmacılığı konusunu Goldziher'in gö*rüşlerine dayanarak genişçe ele almış; muhaddislerin Hz. Peygamber (s.a.v)'e ait söz ve fiilleri yeni zamanın düşüncelerine uygun şekle soktuklarını ve ga*yelerine uygun bir çok hadis ortaya çıkardıklarını belirterek bütün muhaddisleri suçlamıştır.

Juynboll da, diğer teşrikler gibi Hıristiyan akidelerinden, İncil'in ve apokrif kitapların fıkralarından, Yahudi fikriyatından, Yunan filozoflarının na*zariyelerinden faydalan ildiğini ileri sürmüş; akaid esasları, ahkâm, helal ve haram medenî ve cezaî hukuk, muaşeret, âhiret hayatı, yaratılış ve geçmiş peygamberler hakkında vb. dinî konulara dair hadis uydurulduğunu belirte*rek bütün hadisler üzerinde şüphe uyandırmak istemiştir.

Buna karşılık kötü niyetli uydurmacıların oyununu boşa çıkarmak mak*sadıyla gerçek muhaddislerin verdikleri mücadele ve geliştirdikleri tenkit me*todundan söz etmemiş; hadis uyduranların birer hadis otoritesi olmadığı, bu sebeple onların ortaya attığı rivayetlere herkesin itimat etmediği ve bu sözle*rin önemli muhaddislerin eserlerinde yer almadığı gerçeğini de dile getirme*miştir.

Juynboll, müslümanlarm hadis uydurma hareketini doğru bulmadıkla*rını belirtmekle birlikte Hz. Peygamber (s.a.v)'e izafe edilen, özellikle dinî ve ahlakî düstur mahiyetindeki sözler için haffiletici sebepler ileri sürdüklerini iddia ederek onların "terğîb ve Terhîb" konusunda hadis uydurulmasına göz yumduklarını söylemektedir.

Halbuki uydurma hadisleri konu alan bütün kitaplarda, Allah rızası için hadis uydurduklarını ifade eden sözde zâhidler hadislerin ruhundan ve ma*nasından haberdar olmayan en zararlı sınıf olarak kabul edilir.[46]

Juynboll'un, "Ebu Hureyre'nin doğru sözlülüğü pek çok kimselerce ka*bul edilmeyerek şiddetli itirazlarla karşılandı" demesi, çok hadis rivayet ettiği için Ebu Hureyre'yi gözden düşürme maksadına, "En büyük zaman tenakuzlarını ihtiva eden hadisler bile umuca itimada layık görüldü" sözü de ha*disler hakkında şüphe uyandırma hedefine yönelik asılsız iddialardan ibaret*tir. Onun "Hadis" maddesindeki gerçek dışı görüşleri, bu ansiklopedinin Arapça tercümesinde Ahmed Muhammed Şâkir tarafından cevaplandırılmıştır.[47]

Müsteşriklerin üzerinde en fazla durdukları hususlardan biri de; muhad*dislerin bütün gayretlerini sened tenkidine yönelttikleri, şeklen kusursuz olan rivayetleri güvenilir sayarak metin tenkidiyle meşgul olmadıkları iddiasıdır. Halbuki hadislerin sağlamlık derecesini tespit etmek üzere muhaddislerin or*taya koyup geliştirdiği sened tenkidi, rivayetleri bir tür ön elemeden geçirme faaliyeti olup bundan sonra hadis metinleri de incelenerek bunların Kur'an'a, mütevatir sünnete, te'vil edilemeyecek kadar akla, duyu ve müşahadeye ve tarihî gerçeklere aykırı olup olmadığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Muhaddis-ler, bu ölçülere göre hadisin lafzında ve manasında bir bozukluk bulunmasını ondan şüphelenmek için yeterli sebep kabul etmişlerdir.

Erken devirlerden itibaren metin tenkidi alanında yapılan çalışmalar ge*niş araştırmalara konu olmuştur. Bu çalışmalara örnek olarak, Selahaddin b. Ahmed Edlibî'nin "Menhecü nakdi'1-metninde ulemâi'l-hadîsi'n-nebevî" [48] Misfir b. Gurmullah ed-Dümeynî'nin "Mekâyisü nakdi mütûni's-sünne [49] Muhammed Lokman es-Selefî'nin "Ihtimâmü'l-muhaddisîn bi-nakdi'1-hadîs seneden ve metnen [50] ve Muhammed Tâhir el-Cevâbf nin "Cühâdü'l-muhaddisîn fî nakdi metni'l-hadîs" [51] adlı eserleri zikredilebilir.

Şarkiyatçıların hadis ve sünnet aleyhindeki görüşlerinin Arapça metinleri yeterince anlayamadıklarından kaynaklandığı fikrinde [52] gerçeklik payı bulunmakla beraber söz konusu aleyhtar*lığı sadece bu sebebe bağlamak fazla iyimserlik olur.

Hadislerin güvenilir olmadığı hususunda müsteşrikler gibi düşünen Emi*le Dermenghem'in, şarkiyatçıların yazdığı kitapların "kabataslak fikirler ihti*va ettiğini ve yıkıcı mahiyette" olduğunu [53] söyle*mesi, şüphesiz daha gerçekçidir.

Eserlerinde polemiğe girmekten kaçındığı, hadis ve sünnet hakkında da*ha insaflı bir görüşe sahip olduğu anlaşılan Johann W. Fueck'ün söyledileri de, bu kanaati doğrulamaktadır. Ona göre; İslamî tenkit sistemi, hadise ilave edilmek istenen sahte unsurları ayıklamakta başanlı olmuştur. Bu sebeple sünnetin dayandığı malzeme sahihtir. "Sünnetin ilk iki yüzyılın bir icadı oldu*ğunu ve onun sadece daha sonraki nesillerin Peygamber ve ashabı hakkında*ki düşüncelerini yansıttığını ileri süren bazı şarkiyatçılar, Muhammed'in şah*siyetinin ashabı üzerindeki büyük etkisini ciddi bîr şekilde küçümsemektedir" diyen Fueck'e göre; müsteşriklerin her hukukî sünneti ispatlayıncaya kadar uydurma kabul etmeleri, hiçbir sınır tanımayan ve tamamen şahsî arzuya da*yanan bir şüpheciliği beslemektedir.[54]


İslam Dünyasında Hadis Muhalifleri


İslamî konuları farklı açılardan ele alipn tartışan siyasî ve itikadı fırkaların ortaya çıktığı hicri I. (7.) .yüzyıldan günümüze kadar bazı grup veya şahısların hadisler üzerinde genel kabule ters düşen fikirler ileri sürdükleri bilinmektedir.

Günümüzde ve yakın geçmişte büyük ölçüde şarkiyatçıların etkisinde ka*lan çoğu Mısırlı bazı alimler ile Hindistan'da ortaya çıkan bazı gruplar, eldeki hadislerin sağlamlığı ve Hz. Peygamber'e aidiyeti hususunda şüphe uyandır*mışlar; bunun sonucunda bir kısım aşırı görüş sahipleri hadislere hiçbir şekil*de güven ilmem e. si ve tamamen Kur'an'la yetinilmesi gerektiğini ileri sürerken, nispeten mutedil bazı kimseler de cennet ve cehennemin tasviri gibi (gaybî) olayalara dair hadislere güvenilemeyeceğini savunmuşlardır.

İslam dünyasındaki hadis muhaliflerinin belli başlı iddialarını şu şekilde sıralamak mümkündür:

1. Hz. Peygamber, hadislerin yazılmasını yasaklamışken, daha sonraki devirlere binlerce hadis güvenilir şekilde intikal edemez; dolayısıyla III. (9.) yüzyıl gibi çok geç bir dönemde derlenip tedvin edilen hadis kitaplarına güvenilemez.

Hadisin tarihi incelenirken belirtildiği gibi, Resulullah (s.a.v), kendi söz*lerinin Kur'an ile karışması ihtimalinin bulunduğu ilk dönemlerde hadislerin yazılmasını genel olarak yasaklamakla beraber bazı sahabilere özel şekilde yazma izni vermiş ve bir müddet sonra da bu yasak kalkmıştır.

Hz. Peygamber (s.a.v)'in yaptığı anlaşmalar, krallara, kabile liderlerine, kendi komutan ve valilerine gönderdiği mektuplar, zekat memurlarına verdiği yazılı emirler, onun hadislerinin ilk yazılı belgeleridir. Yine bazı sahabilerin hadisleri yazdığı yada yazdırdığı sahifeler de sünnetin ilk yazılı örneklerinden*dir.

Öte yandan Araplar, kültürlerini daha sonraki nesillere aktarma konu*sunda yazılı edebiyat kadar sözlü rivayete de önem vermişler, ezberlediği hiç*bir şeyi unutmadığını söyleyen Ibn Şihâb ez-Zührî gibi hadis hafızları [55] yetiştirmişlerdir.

Hadislerin ilk ravileri olan şahabı ve tabiîler ise hadislerin nakli hususun*da Hz. Peygamber (s.a.v)'in "Size öğrettiklerimi iyice belleyip buraya ge*lemeyen halka öğretiniz [56] "Burada bulunanlar bulun*mayanlara tebliğ etsin [57] şeklindeki tavsiyelerini dinî so*rumlulukla yerine getirerek hadisleri, hem yazılı ve hem de şifahî olarak riva*yet etmişlerdir.

İleri gelen sahabilerin pek az rivayet ettiği iddiası da; temelsiz olduğu gibi Resulullah (s.a.v)'in hadislerin nakledilmesine karşı çıktığı, buna gerek gör*seydi onları mutlaka yazıyla tespit ettireceği sözü de isabetli değildir.

Hadislerin tedvini, daha I. (7.) yüzyılda başlamış, II. (8.) yüzyılda hemen hemen kaydedilmedik hadis malzemesi bırakılmadığı gibi "Müsned"Ierin ya*nı sıra konularına göre tasnif edilen "Muvatta'", "Cami"' ve "Sünen" türü eserler meydana getirilmiştir.

2. Hadislerin büyük bir kısmı, mana ile rivayet edildiğinden onların Pey*gamber'e aidiyeti şüphelidir.

Hadislerin, Resulullah (s.a.v)'in kullandığı lafızlarla değil aynı manaya gelen ve az çok değişik olan lafızlarla rivayetin caiz olup olmadığı veya buna ne ölçüde izin verileceği konusu alimler tarafından ilk devirlerden itibaren tartışılmıştır.

Kısa ve özlü hadislerin, veciz konuşmaktan hoşlanan Hz. Peygamber'in bu özelliğiyle bağdaştığı belagat âlimlerince de kabul edilmekte, ibadet metinlerini oluşturan dua ve zikir hadislerinde mâna ile rivayete izin verilmediği bilinmek*tedir.

Uzun hadislerin çeşitli rivayetleri bii araya getirilip karşılaştırılınca ara-lannda farklar bulunmakla beraber bunların abartılacak kadar fazla olmadığı, lafızlan farklı bile olsa aynı mânanın isabetli bir şekilde ifade edildiği görülür.

Sahabe devrinden itibaren hadis âlimlerinin çoğunun, rivayet esnasında hadisin metninde "vav" ve "fa" gibi atıf harflerinin bile değişmesine göz yummadığı, hatta Hz. Peygamber'in söylediği bir kelimenin yerine eş an*lamlısının konulmasına bile izin vermediği, ilk üç nesilde birçok hadis râvi-sinin mâna ile rivayeti caiz görmediği bilinmektedir.

Hadisin mâna İle rivayetinde sakınca görmeyenler ise bu şekilde rivayet edecek kimselerin sarf. nahiv ve lügat ilimlerini, lafızlar arasındaki anlam far*kını iyi bilen, hadisi lahinsiz rivayet eden, lafızların delâlet ettiği mânayı ve maksadı anlayan râviler olmasını şart koşmuşlardır.

Bazı âlimler, mâna ile rivayeti, fesahat ve belagattaki üstünlükleriyle ta*nınan ve Resûl-i Ekrem'in sözünü işitip yaptığını gören sahabe neslinden baş*kasının yapamayacağını söylemişler ve Iafzen rivayeti esas kabul ettikleri için bu yola sadece ihtiyaç duyulduğunda başvurulabileceğini söylemişlerdir. İmam Mâlik gibi âlimler, merfû oimayan metinlerin mâna ile rivayetine izin vermekle beraber Resûl-i Ekrem'in sözlerinde bunun mümkün olamayaca*ğını belirtmişlerdir.[58]

Resûlullah'tan duyup öğrendiklerini yine onun emri gereğince duyma*yanlara nakletmek için hadisleri kendi aralarında titizlikle müzakere eden ve kültürlerini ezbere nakletme konusunda geniş bir tecrübeye sahip olan ilk nesil*lerin gayreti, titizliği ve bu nakli dinî bir heyecanla yaptıklan göz ardı edilme*meli, aynca hadislerin tedvininden sonra manen rivayete izin verilmediği de unutulmam alfair.

3. Hicrî I (7.). yüzyılın ilk yansından itibaren bazı itikadı ve siyasî fırkala*rın hadislerin yazılmamasını fırsat bilerek kendilerinin lehinde, muhaliflerinin. aleyhinde uydurdukları sözler sahih hadis kitaplarına bile girmiş ve bunlar, ki*taplardan yeterince ayıklanmamiştır.

Mensup olduğu grubu başarıya ulaştırmak, insanları dine yöneltmek veya zındıkların yaptığı gibi dinden soğutmak, şahsî çıkar elde etmek vb. amaçlarla hadis uyduranlar ve uydurdukları sözlerin müslümanlar tarafından benimsen*mesini temin etmek için çeşitli yollara başvuranlar bulunduğu bir gerçektir.

Esasen muhaddisler de hadis diye uydurulan sözlerin İslâm'a getireceği za-ran önlemek için isnad sistemini icat etmişlerdir. Bu sistemle birlikte hadislerin bir hocadan alınıp rivayet edilme yöntemleri sağlam esaslara bağlandığı gibi hadis râvisini dürüstlük, güvenilirlik ve rivayet ehliyetine liyakat açılanndan titiz bir şekilde değerlendiren cerh ve ta'dîl prensipleri sayesinde zayıf ve uydur*ma haberlerin ayıklanması sağlanmıştır.

Nitekim her devirde yetişen hadis münekkitleri bu prensipleri uygulamak suretiyle bir râvinin nerede ve ne zaman doğduğunu, nerelerde yaşadığını, ha*dis tahsiline ne zaman başladığını, kimlerle arkadaşlık yaptığını, hocalarını, ta*lebelerini, hadisi kaynağından alıp rivayet etme usullerine ne ölçüde riayet ettiğini araştırmışlar, öte yandan onun davranışlannı, karakterini, inanç du*rumunu, akıl ve hafıza sağlamlığını, dolayısıyla ne ölçüde güvenilir olduğunu ortaya koymuşlardır.

Bir râviyi. kendisinden hadis almadan önce böylesine sıkı bir denetimden geçiren hadis münekkitleri bununla da yetinmeyerek onu yaşadığı sürece gözet*leyip hafızasını sık sık kontrol etmişler, zihnî gerileme gibi bir değişiklik tesbit ettikleri andan itibaren ondan hadis alınamayacağını ilgililere duyurmuşlardır.

Buhârî ve Müslim'in "el-Câmiu's-Sahîh"leri gibi sahih hadis kitaplarının en belirgin özelliği, ihtiva ettikleri hadislerin güvenilir râviler tarafından rivayet edilmesidir. Bunlann içinde uydurma rivayetlerin bulunduğu iddiası ise bun*dan dolayı gerçek değildir.

Hadisi Allah elçisinin sözü olarak bilen ve onu Peygamber'in tavsiyesine uyarak daha sonraki nesillere aynen aktarmayı ibadet kabul eden kimselerin icat ettiği isnad sistemleriyle gelen rivayetlere güvenmeyenler, böyle bir itina ile nakledilmeyen, medeniyetin aynlmaz bir parçası sayılan tarih, kültür ve ede*biyat rivayetlerine nasıl itimat edeceklerdir?

Hz. Peygamber'in otoritesini kötüye kullanarak hadis uydurmaya kalkan-lann ortaya çıktığı günden itibaren muhaddislerin samimi olmayan hadis talebe*lerini tanımak ve tanıtmak için geliştirdikleri rical bilgisi ve edebiyatı ile rivayetleri anlamaya ve onlar arasında görülebilecek uyumsuzluğu gidermeye yönelik ilim*ler hadisler üzerinde titizlikle çalışıldığını göstermektedir.

4. Hadis kitaplarında Kitâb-i Mukaddes'ten alınmış pek çok rivayet bulun*maktadır.

Bazı hadislerin, Kitâb-ı Mukaddes'teki bir kısım metinlere benzemesine bakarak bunlann yahudi veya hıristiyan asıllı râviler tarafından hadis kitaplarına sokulduğunu ileri sürmek, eğer bir maksada dayanmıyorsa bir vehim veya bil*gisizlik ürünüdür.

Bazı Ehl-i kitap âlimlerinin, müslüman olduktan sonra herhangi bir art niyet taşımadan eski kültürleriyle ilgili birtakım rivayetlerden söz ettikleri ve İsrâiliyat denen bu haberlerin cahil insanlar tarafından dine sokulduğu bir gerçektir. Hadis âlimleri bunları belirleyip asılsız olanlarını tenkit etmek için büı, çaba harcamışlardır.

Ehl-i kitap'tan intikal eden bilgilerin bir kısmı, İslâmî nakillere uyduğu için doğru, bir kısmı gerçeklere ters düştüğü için yanlış, bir kısmı da doğruluğu veya yanlışlığı bilinmeyen haberlerdir.[59] Bu sebeple Resûl-i Ekrem, Kitâb-ı Mukaddes'teki mahiyeti bilinmeyen hususlar konusunda ashabına ihtiyatlı davranmayı tavsiye etmiş, bu nevi haberleri doğru*lamayı veya yalanlamayı uygun görmemiştir.[60]

Buna göre Ehl-i kitabın İslâmiyet'e uygun haberlerini nakletmekte bir sa*kınca bulunmadığı gibi bu rivayetler peygamberlerin aynı ilâhî kaynaktan bes*lendiği gerçeğini ortaya koyması bakımından da faydalıdır,

Meseleye bu açıdan bakarak bütün semavî dinlerde bazı haber, hüküm ve ahlâk esaslarının birbirinin aynı olacağını kabul etmek yerine, Kitâb-ı Mu*kaddes'teki rivayetlere benzeyen bazı hadislerin ihtida etmiş olan sahâbî veya tabiîler tarafından uydurulduğunu iddia etmek yahut Ehl-i kitap asıllı tabii âlimi Kâ'b el-Ahbâr gibi râvilerin çok hadis rivayet etmekle ünlü sahâbîleri etki*leyerek İsrâiliyat'ı onlar vasıtasıyla hadislere kanştırdığını ileri sürmek bu sahâbİ-lere iftira olur.

5. Kur'an âyetleri tevatür yoluyla geldiği için kesinlik ifade eder; fakat ha*dislerin tamamına yakını haber-i vâhid sayıldığı, yani Peygamber'e aidiyeti ke*sin olmadığı için zan ifade eder; din ise zan üzerine kurulamaz.

İmam Şafiî'nin belirttiğine göre; II. (8.) yüzyılın sonuna doğru hadislerin, özellikle haber-i vâhidlerin zan ifade etmeleri sebebiyle hukukî bakımdan kay*nak olamayacağını ileri süren kimseler görülmeye başlanmıştır.[61]

Hadislere güvenmeyenlerin, gerekçe olarak onların Kur'an âyetleri gibi ke*sinlik ifade etmediğini söylemeleri doğru değildir. Zira sübût ile delâlet ta*mamen farklı şeylerdir. Sübûtun da şüphe edilmeyen Kur'ân-ı Kerim'de de de*lâleti kafi olmayan âyetler bulunduğu halde hiç kimse bu âyetlerden şüphe et*memiştir.

Öte yandan iki kişinin şehâdetini yeterli gören Kur'an [62] tevatür şartını aramadığı gibi, ne Resûl-i Ekrem ne de kendilerine sa*dece bir kişi vasıtasıyla mektup veya talimat gönderdiği krallar, müslüman ku*mandanlar veya kabile mensupları habercinin birden fazla olması gerektiğini düşünmüşlerdir. Zira haberi getiren kimsede aranan en önemli şart; zabtının sağlam, şahsiyetinin güvenilir olmasıdır.

Sahih sünnete zayıf ve mevzu haberlerin karışmaya başladığı tarihten iti*baren İslâm âlimlerinin hadisleri koruma amacıyla ortaya koyup geliştirdikleri hadis ilimleri ve metotları, şâhidlik sırasında aranan şartlardan daha hassas ve sağlam ölçülerdir. Hiçbir haber Kur'ân-ı Kerim gibi en güvenilir şekilde gelme*mekle beraber Hz. Peygamberin sözü olduğu bilinciyle titiz bir surette rivayet edilen haberci vâhidlerin kesinlik ifade ettiği hususunda İslâm âlimlerinin ço*ğu, özellikle de muhaddisler görüş birliğine varmışlardır.

Esasen bir haberin güvenilir sayılması için onun mütevâtir rivayette oldu*ğu gibi büyük bir kalabalık tarafından nakledilmesi şartı; ne diplomatik konu*larda, ne ticarî meselelerde, ne de günlük hayatın herhangi bir muamelesinde hiçbir zaman aranmamaktadır. Zira böyle bir şartın gerçekleşmesi nadiren mümkün olacağı için haberi verenin güvenilirliği sözünün kabul edilmesi için yeterli görülmektedir.

Dinin anlaşılıp yaşanmasında Kur'an'ın yeterli olduğunu ileri sürenler, eğer ibadetlerin vazgeçilmezliğini kabul ediyorlarsa, bu dinî merasimlerin, Hz. Peygamber zamanındaki şekilleriyle ifa edilebilmesinin ancak hadis ve sünnet sayesinde mümkün olacağını göz ardı etmemeleri gerekir.

Dinin anlaşılması hususunda hadislerin dikkate alınmamasının doğuracağı en büyük tehlike; şahsi görüşlerin ön plana çıkması ve bunun tabii sonucu olarak herkesin kendi anlayışını isabetli görmesi yüzünden dinde büyük bir kargaşanın yaşanmağıdır.

Bu gerekçelerin ve benzeri görüşlerin hadislere güvenilemeyeceğini ortaya koyduğu, Kur'an'da her şeyin bulunduğu, dolayısıyla dinin yaşanması hususun*da Kur'an'ın yeterli olduğu ve hadise ihtiyaç bulunmadığı yönündeki görüşler, ilk devirlerden beri ileri sürülmektedir. Nitekim sahâbî İmrân b. Husayn'ın hadis*lerden bahsettiği sırada orada bulunan birinin: "Bize Kurandan söz et" demesi bu kanaatlerin eskiliğini ortaya koymaktadır. Ancak İmrân'ın, hadisler olmadan namazın ve zekâtın ifa edilemeyeceğini söylemesi üzerine o şahsın itirazından vaz*geçmesi [63] ilk zamanlarda meseleleri sadece Kur'an'la çözmek isteyenlerin bu görüşü fikrî bir akım haline getirmeyen mutedil kimseler olduğunu göstermektedir.

Esasen Kur'an'da her şeyin açıklandığını [64] onda hiçbir şeyin ek*sik bırakılmadığını [65] belirten âyetlere dayanarak hadislere ihtiyaç bulunmadığını ileri sürmek doğru değildir. Zira Kur'ân-ı Kerîm. Hz. Peygamberin Allah'ın âyetlerini açıklamakla görevlendirildiğini ifade etmektedir.[66] Onun açıklamalan ise ancak hadisle sabit olur.

Aynca Peygamber'in emrettiğini yapıp yasakladığından-uzak durmayı [67] ve ona itaat etmeyi gerekli kılan âyetler, Resûl-i Ekrem'irMıadis veya sün*netle tesbit edilebilen buyruklanna ve açıklamalanna uymayı zorunlu hale getirmektedir. Bundan dolayı, hüküm koyma yetkisinin sadece Allah'a âit olduğunu belirten bazı âyetleri öne sürerek ahkâm hadislerini kabul etmeyen kimselerin görüşleri de tutarlı değildir.

Günümüzdeki hadis muhaliflerinin bazen birbirlerine ters düştükleri de görül*mektedir. Meselâ bir kısmı,, muhaddislerin sadece sened tenkidi yapıp metin tenkidiyle meşgul olmadıklannı ileri sürerken, bazılan hadislerin hem senedlerinin hem de metinlerinin tenkit edildiğini, bu sebeple tenkit edilen bir şeyin din sayıla*mayacağını belirtmektedir.[68]

Hadislere karşı kesin .şekilde tavır alan Hindistan'daki Ehl-i Kur'an'ın (Kur'â-niyyûn) bazı mensuplan, Kur'an'ın, müslümarilan birliğe çağırdığını, ancak rastgele insanlann rivayetlerinden meydana gelen ve Hz. Peygambere itaati emreden ha*dis kitapları terkedilmedikçe birliğin ve ilerlemenin sağlanamayacağını ileri sürmektedirler.

Bunlar, ayrıca Kütüb-i Sitte gibi hadis kitaplarının çok büyütüldüğünü, esasen bu kitapların Fslâm'a ve müslümanlara zarar vermek için Arap olma*yanlar ve özellikle İranlılar tarafından meydana getirildiğini söylemekte bile sakınca görmezler.[69]

Kur'an ile yetinmenin birliği sağlayacağını iddia edenlerin, namazın rekat*ları ve kılınış şekli bir yana, günde kaç vakit kılınacağı konusunda bile fikir birliği edemedikleri, dolayısıyla kendilerini yalanladıkları görülmektedir.

Hadise karşı tavır alan İslâmî gruplann sistemleşmemiş mahiyetteki gö*rüşlerini benimseyen çağdaş bazı hadis muhalifleri, bu görüşlere yenilerin ek*leyerek kanaatlerini sistemleştirmeye gayret etmişlerdir.

İslâm dünyasında XX. (20). yüzyılın sonlarında ortaya çıkmaya başlayan bu tavrın temelinde; Avrupalı araştırmacıların Kitâb-ı Mukaddes'e yönelttik*leri, dinî metinleri insan ürünü gibi düşünerek eleştirme fikri (tarihî tenkit metodu) yatmaktadır. Bu metodu önce şarkiyatçılar, ardından da onlardan etkilenen müslüman araştırmacılar İslâm'ın dinî metinleri olan Kur'an ve ha*dislere uygulamak istemiş, hadisleri birer birer tenkit etmek yerine kurulacak bir sistem çerçevesinde onları daha kapsamlı bir şekilde değerlendirme*yi düşünmüşlerdir.

Buna göre gramer kurallarına bağlı kalarak haedisleri anlamaya çalış*mak veya onların, Peygamber'e nisbetini araştırmak verimli bir yol olmadı*ğından, hadislerden genel prensipler çıkarıp bu prensiplere göre toplumun ihtiyaçlarına çözümler getirmek daha isabetli bir yoldur. Bu tutum, muhad*dislerin ve fakihlerin anladığı İslâm'ın yerine, bundan büyük ölçüde farklı ve modern dünyada yaşanan hayata daha yakın bir din olan onlann zihnindeki Müslümanlığı koymakta, Kur'an ve hadisin hüküm vazetme yetkisine bakış*ları ise bu tavırlarını daha da netleştirmektedir. Buna göre Kur'an'daki hüküm âyetleri son derece azdır; bunlar da nazil olduğu zaman ve mekanın dışında bir hukukî metin kabul edilmeyip dolaylı hukuk malzemesi niteliğinde görül*melidir.

Resûl-i Ekrem, ortaya çıkan meselelere hukukî çözümler getiren bir pey*gamber değil, daha ziyade ahlâkî bir ıslahatçı kabul edilmelidir.[70]

Modem zihniyetli araştırmacılar, müsteşrikler gibi, hadislerin büyük bir kısmının Hz. Peygamberle ilgisi bulunmayıp ilk devir fukaha ve muhaddisle-rinin görüşü olduğunu ileri sürmüşlerdir. Kur'an ve hadislerdeki hukukî çö*zümleri, Peygamber devriyle sınırlayan bu zihniyetin sahipleri, âlimlerin kendi çağlarının, ihtiyaçlanna göre kanun koyabileceklerini iddia etmişlerdir.[71]


Hz. Peygamber (s.a.v)'in Davranışlarının Sınıflandırılması


Hz. Peygamber (s.a.v)'in sıfat ve davranışlarında hakim olan peygam*berlik ve örneklik vasfıdır; bu sebeple sayısız ayet ve hadiste ona uyulması, itaat edilmesi, örnek alınması, sünnetine dört elle sarılmması istenmiştir, islam'ın yorumcuları ve gerekse uygulayıcıları, hadislerin, hangi sıfattan kay*naklandığını ve bu bakımdan bütün Müslümanlar için bağlayıcı olup olmadı*ğını araştırmak ve göz önüne almak durumundadırlar. Bu konuda inceleme ve araştırma yapanlar söz konusu sıfat ve durumları 12'ye kadar çıkarmışlar*dır.


1. Dini Tebliğ Etmek ve Tamamlamak:


Resul, kendisine gelen vahyi, hem uygulamak ve hem de tebliğ etmekle görevli insan demek olduğuna göre onun önde gelen vazifesi- tebliğdir ve davranışlarının çoğu tebliğ mahiyetindedir... Resulullah (s.a.v)'in şu hadisle*rinde bu sıfat ve selahiyetlerini anlatmaktadır:

"Gafil olmayın! Bana Kur'an verildiği gibi, onun yanında, onun kadar daha (bilgi ve hüküm) verilmiştir. Bilin ki, yakın bir gelecekte karnı tok, koltuğunda gömülmüş biri çıkıp şöyle diyecektir: Siz şu Kur'an'dan ayrılmayın, onda helal bulduğunuzu helal, haram bulduğu*nuza da haram bilin.[72]

Peygamberimizin bu sıfatına bağlı fiil ve sözlerini diğerlerinden ayırmak için bazı ipuçları vardır: Örneğin, Veda Hutbesini okurken herkes duysun di*ye uygun aralıklarla yüksek sesli tebliğciler koymuştur, "burada bulunanlar, bulunmayanlara duyursun" demiştir. Veda haccını ifâ ederken de "yaptık*larıma bakarak hac ibadetini öğrenin" buyurmuştur.


2. Fetva Vermek:


Dini tebliğ ve\ tamamlama mahiyetinde olan fetvanın farkı, hükmün soru üzerine açıklanması, bu açıklamada soru soranın hali ve çevre şartlarının gözönüne alınmasıdır.

Abdullah ibn Abbâs'm nakline göre; Veda Haccmda Resulullah (s.a.v) Mina'da, devesinin üzerinde birçok soruya muhatap olmuş ve bunları cevap*landırmıştır. Bu cümleden olarak birisi: "Kurbanı kesmeden tıraş oldum, ne yapayım?" diye sormuş, "Şimdi kes, zararı yok" cevabını vermişler. Bir ikincisi gelerek "Şeytan taşlamadan önce gidip Kabe'yi tavaf ettim, ne ya*payım?" diye sormuş, "zararı yok, şimdi şeytanı taşla" buyurmuşlar.

Hâsılı; bilgisizlik veya unutma yüzünden insanların önce veya sonra yaptıkları her iş için "zararı yok, yap" cevabını vermişlerdir.[73]

Amellerin en iyisi, insanların en hayırlısı hakkında sorulan sorulara, so*ranın durumuna göre farklı cevaplar vermiştir. Cahiliye devrinde içinde şa*rap yapılan bazı kaplarda haram olmayan- nebiz (bir nevi şerbet) yap*mak isteyenleri bundan menetmiştir. Çünkü hem bu kaplann kötü hatıraları vardır, hem de Arabistan sıcağında bunlara konulan nebîz kısa zamanda şaraba dönüş*mektedir.

İbnu'l'Kayyim, "İ'lâmu'l-muvakkiîn" isimli eserinin dördüncü cildinin so*nunda, Resûlullah'm fetvalanni 147 sayfada toplamıştır.



3. Dâvaları Hükme Bağlamak (Kazâ):


Kazanın iki yönü vardır:

a. Muhakeme sonunda ortaya çıkan duruma göre verilen hüküm bakımın*dan kaza, fetva gibi bir tebliğ ve teşridir. Aynı durumlarda aynı hükmün verile*ceğini, ilâhî iradenin böyle olduğunu gösterir.

b. İspat delillerine göre adaletin tevziî bakımından kaza isabetli de, hatalı da olabilir, İsbat delilleri hakkın yerini bulmasını sağlamış ise hem hâkim isabet etmiş ve ecir almıştır, hem de hükme muhatap olanlar sorumluluktan kurtulmuşlardır.

Hak sahibi dâvasını isbat edememiş, karşı taraf is-batta daha başanlı ol*muş, hüküm de buna göre verilmiş ise hâkim hata etmiş, fakat elinden geleni yaptığı için yine ecir almış, adaleti yanıltan taraf ise manevî sorumluluk ile başbaşa kalmıştır. Re-sûlullah (s.a.v) kazanın bu yönünü şöyle anlatıyor: "Bana dâvanızı getiriyorsunuz, ben ancak bir beşerim, (kimin haklı olduğu ko*nusunda) bana bir vahiy gelmemiştir, vahiy gelmeyen konularda ben ancak reyimle hükmediyorum. Olur ki biriniz, diğerine nispetle delilini daha tesirli anlatır, daha iyi ortaya koyar, ben de onu haklı zannederek lehine hükmederim, her kime, kardeşine ait bir hakkı hükmeder, verir*sem sakın onu almasın, ben ona bir parça ateş vermiş olurum.[74]

Hz. Peygamber'in kazâî hükümlerini diğerlerinden ayırmak oldukça kolay*dır; çünkü bu hükümler genellikle açılan bir davayı takip etmekte, şahit ve delil istenmekte, hükmediyorum (akdî) vb. ifadeler kullanılmaktadır. Bu nevi hükümleri toplayan hususî kitaplar yanında hadis kitaplarının kaza bölümleri de birçok ömek ihtiva etmektedir.


4. Devlet Başkanlığı (İmaret, İmamet):


Resûlullah'm devlet başkanlığı; peygamberlik, iftâ ve kaza selâhiyetlerinden farklı ve bunlara ek bir sıfat ve selâhiyettir.

Devlet başkanına toplumu idare etmek, onun menfaatini gözetmek, sosyal adaleti sağlamak, zararlı oluşum ve cereyanlarla mücadele etmek, ülkeyi dışa karşı savunmak vb. görevler verilmiştir. Bu görevler her peygam*bere verilmemiştir, bazı peygamberler yalnızca tebliğ vazifesi almışlardır.

Peygamberimiz'in risâlet ve iftâ selahiyetine dayanan davranışları bü*tün ümmet için geçerli ve bağlayıcıdır; bunlann icrası ve bağlayıcılığı başka bir makamın iznine veya hükmüne bağlı değildir. Devlet başkanı sıfatıyla yaptıkları ise hem diğer başkanları bağlamaz, hem de devrin devlet baş*kam izin vermedikçe benzeri haklar, mü'minler tarafından re'sen elde edi*lemez.

Ganimetin paylaştınlması, devlete ait mal varlığının en uygun bir şekil*de kullanılması ve sarfı, cezaların infazı, orduların tertibi ve şevki, isyan ve terör hareketlerinin basünlması, toprak, maden, su gibi kaynakların Özel şahıslar veya kamu kuruluşlarınca işletilmesi; devlet başkanının selâhiyeti altındadır. Başkan veya onun temsilcileri hüküm ve izin vermedikçe bun*ların alınması, yapılması, icra edilmesi caiz değildir. Bu konularda bir önceki başkanın yaptıklarını, sonra gelen başkan amme menfaatini gö*zeterek- değiştirebilir; meselâ Hz. Ömer, müellefe-i kulûba zekâttan pay vermeyi terketmiştir, Hz. Osman isyancıların üzerine asker sevketmemiş, Hz. Ali sevketmiştir...

Hukukçular, yukarıda zikredilen hususların devlet başkanlığı selahi*yetine dahil olduğunda birleşmekle beraber bazı konularda farklı anlayış*ları olmuştur:

a. Buhârî'nin, Hars 15'te rivayet ettiği hadiste; Peygamberimiz: "Bir toprağı işleyerek kullanılır hale getiren ona mâlik olur" buyurmuştur.

Buna göre bir kimsenin mülkiyeti altında bulunmayan toprağı imar ve ıslâh ederek verimli hale getiren şahıs toprağın sahibi olmaktadır. Ancak bu ifade Resûlullah'ın hangi sıfatına bağlıdır? Eğer devlet başkanı sıfatı ile söylemiş iseler bu hüküm, diğer başkanları bağlamaz; her biri kendi çağ ve ülkelerinde amme menfaatini gözönüne alarak devlete ait topraklar üzerin*de tasarrufta bulunurlar ve toprak iman mülkiyet sebebi olması daima devletin iznine bağlı bulunur.

Ebû Hanîfe'nin içtihadı işte bu istikamettir. Çünkü toprak üzerinde ıktâ vb. şekillerde tasarruf hakkı ve görevi devlet başkanına aittir, imam Şa*fiî bu hadisi fetva ve tebliğ sıfatına bağlamış, "Çünkü Resûlullah'ın asıl işi ve sıfatı budur, aksine delil bulunmadıkça hadisleri buna göre yorumlamak gerekir" demiştir. Hadisin tebliğ (dini kaidenin açıklanması) mahiyetinde olduğu kabul edilirse bu hakkı kullanmak, hiçbir kimsenin iznine tabî ol*maz, her vatandaş toprağı kendiliğinden ıslâh ederek ona sahip olur. îmam Mâlik bu konuda şehir ve mücavir alan topraklan ile yerleşim bölgesinden uzak yerlerdeki toprakları birbirinden ayırmış, birincisini devlet başkamlığı sıfatına bağlamıştır; çünkü buralarda oturan insanların huzur ve menfaat*lerini korumak devlet başkanının sorumluluğu altındadır.

b. Ebû Süfyân'ın karısı Hind b. Utbe, Resûlullah'a başvurarak "Kocası Ebû Süfyân'ın cimri bir adam olduğunu, kendisine ve çocuğuna yetecek nafakayı vermediğini" söyledi, Peygamberimiz ona "normal ölçülerde sa*na ve çocuğuna yetecek kadarını bizzat al" buyurdu.[75]

Bu hadis-i şerifi tebliğ ve fetva telakki eden müctehidler (Şâfiîler ve kısmen Hanefîîer) bundan şöyle bir kaide çıkarmışlardır: Bir kimsenin sübut bulmuş alacağını borçlu ödemekten imtina ederse alacaklı icra safhasında hâkime başvurmadan ve hattâ borçlunun haberi olmadan alacağına teka*bül eden malı bulduğu yerde alabilir (Hanefîlere göre alacağı cinsinden ma*lını alabilir). Mâlik ve Ahmed b. Hanbel gibi müctehidler hadisi kaza sela*hiyetine bağladıkları için "hâkim izin vermedikçe alacağını karşılayan malı bizzat alamaz" demişlerdir.[76]

c. Hz. Peygamber "Savaşta düşmanı öldüren onun üzerinden çıkan eşyaya sahip olur" buyurmuştur.[77]

Şafiî gibi bazı müctehidler bu hadis-i şerifi tebliğ saydıkları için "her za*man, her savaşta, düşmanını öldüren asker onun üzerindekilere sahip olur, bu onun mükâfatıdır" demişlerdir. Ebû Hanîfe ve Şafiî gibi düşünen müc*tehidler bunu, devlet başkanlığı sıfatına bağladıkları için başkan ve komu*tanların iradesine bırakmışlar, onlar izin vermedikçe kimsenin ganimetten birşey alamayacağına hükmetmişlerdir.[78]


5. Daha İyiye Teşvik (İrşâd):


Ayet ve hadislerin ifade şekilleri ile uygulama vb. karineleri değerlendiren müctehidler, bazı talebleri kesin olarak bağlayıcı (farz, vacib, haram) saymışlar, bazılarını ise teşvik kabul etmişlerdir.

Güzel ahlâkı teşvik eden hadisler, cennetliklerin vasıflarını anlatan hadis*ler, nafile ibâdetlerin sevabını dile getiren hadisler böyle yorumlanmıştır. Ebû Zerr'i, takım elbise giymiş kölesi ile birlikte gören birisi "bu ne haldir?" diye sormuş, Ebû Zer de şöyle anlatmıştır: "Birgün köleme kızmış ve anasının durumunu zikrederek ona hakaret etmiştim, Köle beni Allah Resulüne şikâyet etti. O da 'doğru mu, ona annesi sebebiyle hakaret ettin mi?' diye sordu, 'evet' dedim, şöyle buyurdu: Sen hâlâ cahiliyye devri izleri taşıyan bir adamsın! Köleleriniz sizin kardeşi eri nizdîr, Allah onları sizin himayenize vermiş, elinizin altında kılmıştır, kimin böyle elinin altında bir kardeşi varsa ona yediğinden yedirsin, giydiğinden giy*dirsin, gücünün yetmeyeceği bir işi ona yüklemesin, yüklerse yardım etsin!.[79]

Bu hadiste geçen yedirme, giydirme ve ağır iş buyurmama, köleye yar*dımcı olma emirleri bağlayıcı (farz kılan) emirler olarak anlaşılmamıştır; bu sebeple köle ile sahibinin farklı şeyler yemesi ve giymesi caiz görülmüştür


6. Arabulmak, Anlaştırmak (Sulh):


Bir konuda anlaşmazlığa düşen tarafları, mahkemeye başvurup dâvayı isbat ile uğraşmaksızın kısa yoldan anlaştırmak için yapılan teşebbüsler sul*ha yöneliktir. Sulh için aracılık yapanlar hâkim gibi davranmazlar, tarafların iddialarını isbat edip istediklerini almalarını sağlamazlar, onları karşılıklı fedâkârlık ve anlayışa çağırırlar; bu iseteklif onları bağlamadığı için kabul et*memişlerdir.

Yine Peygamberimiz Kâ'b b. Mâlik ile Abdullah b. Ebî Hadred arasında, birincinin ikincisi üzerindeki bir alacağı sebebiyle çıkan anlaşmazlıkta Ka'b1-a, alacağının yansından vazgeçip geri kalanım almasını tavsiye etmiş, o da bu nü kabul ederek sulh olmuşlardır.[80]

Hz. Zübeyr ile Medineli Humeyd arasında, birincisinin bahçesinden geçe*rek ikincisinin bahçesine gelen bir su yüzünden anlaşmazlık çıkmıştı. Durumu Resûlullah'a arzettiler, O da aralarını bulmak üzere "Zübeyr! Ağaçlannı sulayinca bırak o da sulasın" dedi. Humeyd buna razı olmayıp hiddetlenince de "Zübeyr! Ağaçlarını sula, sonra da havuzlardan taşıncaya kadar suyu tut!" buyurdu.[81]

Birinci tavsiye, anlaşmayı sağlamak üzere fedâkârlık teklifi şeklinde, ikincisi ise karşı taraf anlaşmaya yaklaşmadığı ve haksız olduğu için- haklı olana, hak*kını kullanması şeklinde ifade buyrulmuştur.


7. Danışmada Bulunana Yol Göstermek (İstişârî Rey):


Burada Resûlullah (s.a.v) yukarıda gördüğümüz sıfatları ile değil, kendisi ile istişare edilen bir problemin çözümünde yol gösterici olarak hareket etmek*te, çözümler teklif etmektedir.

Hz. Aişe, Berîre isimli bir cariyeyi satın alıp âzâd etmek istemişti. Bağlayıcı kaidelere göre (şerîate göre) bir köleyi âzâd eden kişi ile o köle arasında bir velayet ilişkisi doğuyordu. Berîre'nin sahibi bu velayet hakkının kendilerinde kalmasını şart koşuyor, ancak bu şartla satmaya yanaşıyorlardı. Hz. Aişe, hak*kından vazgeçmeden cariyeyi nasıl alabileceğini sevgili Eşi (s.a.v) ile istişare etti, Peygamberimiz ona şöyle dedi: "Sen onların şartını kabul et ve onu al; sonuç*ta velayet hakkı ancak âzâd edene aittir." Hz. Aişe bunun üzerine gidip cariyeyi satın aldı ve âzâd etti, sonra Resûlullah minbere çıkarak halka şöyle seslendi: "Nasıl oluyor da bazı kimseler, Allah'ın Kitabı'na uymayan şartlar ileri sürüyor*lar!.. Velayet hakkı yalnızca âzâd edene aittir.[82]

Eğer Peygamberimizin ilk ifadesi "teşrî, tebliğ, fetva, kaza" kabilinden ol*saydı şart muteber olacak ve velayet hakkı satanda kalacaktı; sonraki ifadesi bunun böyle olmadığını, ilk ifadesinin ise "meşru bir maksadı elde etmek üzere bulunmuş bir çözüm, bir istişârî reyden ibaret" olduğunu göstermektedir.

Medine'de zirâatçiler hurma meyvasmı daha olgunlaşmadan ağaç üze*rinde satarlardı. Kesim zamanı gelince de meyva çeşitli sebeplerle az çıktı de*nir, karşı taraf buna itiraz eder ve böylece anlaşmazlık çıkardı. Hz. Peygamber bu yüzden meydana gelen anlaşmazlıkların çoğaldığım görünce şöyle buyur*du: "Böyle olup gidecekse (anlaşmazlıkların ardı arkası kesilmeye çekse) ağa*cın üzerinde olgunlaştığı belli oluncaya kadar meyvayı satmayın.[83]

Hadisin Buhârî'deki rivayetinde râvî Zeyd b. Sabit şu yorumda bulun*maktadır: "Hz. Peygamber bu yüzden anlaşmazlıkların çoğaldığını gördüğü için ashaba, istişârî olarak yol göstermiştir." Bunun mânâsı, hadisin bağlayıcı olmadığı, meyvayı daha önce satmanın kesin olarak yasaklanmadiğidir.

Peygamberimiz adetâ "bana sorarsanız şöyle yapın daha iyi..." demekte*dir.


8. Öğüt Vermek (Nasihat):


Peygamberimiz, haram ve yasak olmamakla beraber uygun ve yerinde bulmadığı bir davranış veya teşebbüse muttali olduğu zaman ilgililere öğüt vermek, doğru ve uygun olanı söylemek suretiyle nasihat etmiştir; bu da kesin ve bağlayıcı olmayan davranışları çerçevesine girmektedir.

Bu cümleden olarak Beşîr b. Sa'd isimli sahabi, oğlu Nu'mân'a bir hiz*metçi hediye etmiş, diğer oğullarına böyle bir bağışta bulunmamıştı. Karısı*nın isteği üzerine bu bağış-olayına Hz. Peygamber'i şahit tutmak istedi, Peygamberimiz Beşîr'e "bütün çocuklarına bu şekilde bağışta bulundun mu?" diye sordu; "hayır" cevabını alınca "beni haksız bir davranışa şahit kılma" dedi; bir başka rivayette "bütün çocuklarının sana eşit derecede itaatli ve bağlı olmalarını ister misin?" diye sordu, "evet" cevabını alınca da "öyleyse olmaz" dedi.[84]

İmam Ebû Hanîfe, Mâlik ve Şafiî bu hadiste geçen yasaklamayı, kesin ve bağlayıcı bir yasaklama olarak değil, aile düzenini ve akrabalık bağlarını ko*rumak için yapılmış bir nasihat olarak anlamışlar ve "kişinin, çocuklarından birine mal bağışlamasının caiz olduğunu" söylemişlerdir. Mezkûr müctehidler bu yorumu yaparken Resûlullah'ın bu konuda bağlayıcı bir yasaklama*sının yaygın olarak bilinmediğini ve bir rivayette "başkasını şahit tut" de*diğini gözönüne almışlardır. Buna karşı Ahmed, Dâvûd, Süfyân gibi müc-tehidler hadiste geçen yasaklamayı bağlayıcı ve kesin olarak almışlardır.

Aynı çerçevede başka bir örnek, Fâtıma b. Kays ile ilgilidir. Bu hanımı kocası boşamışü, iddeti dolunca Peygamber Efendimiz'e gelerek kendisini, hem Muâviye'nin, hem de Ebû Cehm'in istediğini söyledi. Resûl-i Ekrem şöyle buyurdu: "Ebû Cehm eli değnekli bir adamdır. Muâviye b. Ebî Süfyân ise çok fakirdir, sen Usâme b. Zeyd ile evlen!" Fâtıma önce Üsâme'yi istememiş, fakat Resûlullah'ın isran üzerine onunla evlenmiş ve mutlu olmuştur.[85]

Bu hadis bir öğüt ve tavsiye olarak anlaşılmıştır; çünkü islâm'da bir kadının gerek fakir ve gerekse sert kimselerle evlenmesi yasak değildir.



9. Takva Ve Kemâl Eğitimi Vermek:


Eşsiz bir eğitimci olan Peygamberimiz'in bu sıfatla vâki davranışları daha çok ashaba yönelik olmuştur. Kur'ân-ı Kerîm'de ve hadislerde ashâb öğülmüş, İslâm'ın bu ilk ve büyük neslinin müstesna özellikleri dile getirilmiştir.

Peygamberimiz nasıl en kâmil örnek insan ve peygamber ise, ashabı da öyle kâmil ve örnek bir nesildir. Peygamberimiz bu nesli yetiştirirken, eğitirken onlann bu ö/elliklerini dikkate almış, onlara mahsus yükümlülükler getirmiş, vazifeler vermiştir. Bunların parlak bir örneği hicreti takip eden günlerde ya*şanmış, Peygamberimiz tarafından herbiri bir muhacire kardeş kılınan Ensâr (Medineli müslümanlar) onlarla herşeylerini paylaşmışlardır.

Sahabeden Berâ b. Azib rivayet ediyor: "Resûlullah (sav) bize yedi şeyi em*retti, yedi şeyi de yasakladı: Hasta ziyaretini, cenazeyi kabre kadar götürmeyi, aksırana 'Allah sana rahmet etsin' demeyi, yemin edenin yeminine riâyet et*meyi, haksızlığa uğrayanın elinden tutmayı, herkese selâm vermeyi ve davete katılmayı emretti. Altın yüzük takmayı, gümüş kap kullanmayı, kırmızı eyer yas*tığı kullanmayı,.kabartma çizgili ipek, kalın ipek, ince ipek ve genellikle ipek kul*lanmamızı yasakladı.[86]

Bu ondört maddenin bazılan farz, bazılan haram olmakla beraber, meselâ aksırana dua etmek farz değildir, kırmızı eyer yastığı kullanmak da haram değil*dir. Buna rağmen hepsinin bir arada zikredilmesi ashabı dünya ile fazla içli dışlı olmaktan alıkoymak, lüks ve refaha dalarak asıl maksattan uzaklaşmalarını ön*lemek içindi.

Sahabeden Râfi b. Hadîc'e amcası Zuhayr: "Resûlullah bizim için faydalı olan bir şeyi yasakladı" deyince Râfi: "Resûlullah ne demij ise o haktır, yerinde*dir" demiş ve ne olduğunu sormuştu, amcası anlattı: "Belli yerlerinden çıkan mahsul, yahut belli ölçekte ürün karşılığı kiraya veriyoruz" dedim. Efendimiz: "Öyle yapmayın, yi kendiniz ekin, ya ektirin, yahut da olduğu gibi tutun" bu*yurdu. Râfi amcasından bunu duyunca "emri başımın üstüne!" dedi. Müctehidlerin çoğu, Peygamberimiz'in bir sahâbi aileye yönelik bu emrini ümmetin tamamı için bağlayıcı saymamışlardır. Buharı de bu sebeple hadisi zikrettiği bö*lümün başlığında şöyle demiştir: "Ashabın aralarındaki yardımlaşmalar bölü*mü.[87]

Resûl-i Ekrem'in eşlerine, çocuk ve torunlarına karşı tutumunda, emir ve tavsiyelerinde bu "kemâl, takva ve örneklik" eğitiminin müstesna örnekle*ri vardır.

Canı gibi sevdiği kızı Fâtıma'nın kolunda gümüş bilezik gördüğü için evine girmemesi; yine Fâtıma'nın bir hizmetçi istemesi üzerine evine gelerek hem hizmetçi vermeyeceğini bildirmesi, hem de Allah'ı zikir şeklinde ek vazife*ler vermesi; hanımları, diğer kadınlar gibi giyinip kuşanmak, takıp takıştır*mak isteyince "Ey peygamber! Eşlerine şöyle de: 'Eğer siz dünya hayatı*nı, zînet ve refahını istiyorsanız gelin -istediklerinizi- size verip güzellikle sizi boşayayım. (Yok) eğer Allah'ı, Resulü nü ve âhiret yurdunu istiyorsanız, şüphesiz Allah, içinizden iyi amel sahibi olanlarınıza büyük bir mükâfat hazırlamıştır [88] mealindeki âyetin gelmesi bu örneklerden yalnız birkaçıdır.


10. İnce Ve Yüce Gerçekleri Öğretmek:


İslâm, insanların iman ve düşüncelerine de yön vermekte, ışık tutmakta*dır, îman ve düşünce çerçevesine giren çok ince, zor ve yüce konular vardır. Bunları kavrama hususunda, sahabeden de olsa, kişiler aynı seviyede ola*mazlar, "insanın, Allah'ı anlayıp kavrayamayacağıni anlaması, anlamanın ta kendisidir" diyen Ebû Bekir ile "Allah nerede?" sorusunu göğü göstererek ce*vap veren, buna rağmen imanı geçerli sayılan bedevi kadının idrâki aynı se*viye de tutulamaz ve gerçekler bu iki farklı seviyeye aynı üslûb ile anlatılamaz.

Resûlullah (s.a.v) bir akşam üzeri Ebû Zerr'e Uhud Dağını göstererek şöyle demiştir: "Ey Ebû Zer! Şu dağ kadar altınım olsa, üç dinar hariç, hepsini -Allah yolunda- harcamaktan başka bir şey istemezdim.[89]

Peygamberimiz bu sözleri ile dünyaya, servet ve refaha bakışını dile ge*tirmiş, gönlüne hâkim olan asıl sevginin ne olduğuna işaret buyurmuştu; alı*koyduğu üç dinar da borçları ve zaruri ihtiyaçları içindi, Ebû Zerr bunu böyle anlayacağı yerde müslümamn zarurî ihtiyaçları dışında para ve servet sahibi olmasının, bunları dağıtmayrp elinde tutmasının -zekâtını verse dahi- caiz ol*madığı şeklinde anlamış, fakat diğer ashâb bu anlayışa katılmamışlardır.


11. Eğiterek Sakındırmak (Te'dib):


Bağlayıcı, farz ve zarurî olmadığı halde, iyi, güzel uygun olan davranış ve ibâdetleri teşvikte heyecanlı ve itici ifadeler kullanıldığı gibi, bunların zıddı söz konusu olduğu zaman da caydırıcı, alıkoyucu, engelleyici ifadeler kullanılmış*tır.

Eğitimde bu üslûb ve ifade hâlâ geçerliliğini korumaktadır. Müctehid, bı ifadelerden hangilerinin kesin olduğunu, hangilerinin böyle olmadığını diğeı delil ve karineleri değerlendirerek ayırmak mecburiyetindedir. Meselâ Pey*gamberimiz, namazı evlerinde kılıp cemâate gelmeyenler hakkında şöyle bu*yurmuşlardır:

"Hayatım elinde olana yemin olsun, içimden öyle geçiyor ki, em*redeyim odun toplansın, sonra söyleyeyim ezan okunsun, sonra birisi*ne emredeyim cemâate imam olsun, sonra ben onlardan ayrılıp evle*rinde kalan adamların yanlarına varayım ve onlar içeride iken evlerini yakayım. Allah'a yemin ederim kî onların her biri yağlı bir kemik, ya*hut iyisinden iki ayak (paça) bulacağını bilse hemen yatsı namazına gelirdi.[90]

Şüphe yok ki Allah Resulü, cemâate gelmeyenlerin evlerini yakacak de*ğildir, aynca "yağlı kemik..." gibi sözleri nadiren söylemektedir; burada mak*sat, cemâatle namazın önemini anlatma'k ve cemâate gelmeme âdetini ortadan kaldırmak, müslümanlar cemâat sevabından ve bereketinden istifade etmelerini sağlamaktır.

Peygamberimiz yine bu maksatla "şöyle şöyle yapmayan iman et*miş olmaz" ifadesini çeşitli konular için kullanmıştır.

Bunlardan birinde şöyle buyurur: "Vallahi iman etmiş olmaz, vallahi iman etmiş olmaz!" "Kim, yâ Resti lullah?" diye sorarlar, devam eder: "Komşusu, kötülüklerindi de olmayan kimse.[91]

Bu nevi kusurların kişiyi imandan çıkarmadığı kesin deliller ile bilin*mektedir; bu ifadenin yöneldiği maksat sakındırmak ve bu gibi davranışla*rın mü'minlere yakışmadığını etkili bir şekilde ortaya koymaktır.


12. Örneklik İle İlgisi Olmayan Tabiî, Beşerî Davranışları:


Peygamberimiz bir insan olduğu, her İnsanda bulunan normal vasıfları, ihtiyaç ve temayülleri bulunduğu için bunlara bağlı davranışlarda bulunması da tabiîdir.

Günah ve yasak çerçevesine girmemek 'şartıyla gerek dinî hayatında ve gerekse dünya işlerindi günlük hayatında bu kabil davranışlarda bu*lunmuş, ümmetini de bu konularda serbest bırakmıştır. Yeme, içme, yat*ma, yürüme, binme şekli, bu konulardaki zevk ve tercihi burada örnek olarak zikredilebilir. Tamamen müsbet ilmin, tekniğin ve teknolojinin konusu olan dünya işleri de böyledir; O'nun bu konulardaki sözleri şahsî görüş, zan ve tecrübesine dayanmaktadır, ümmeti için bağlayıcı değildir.

Bedir savaşında mevzilenme yeri ile ilgili görüşü ve tavsiye üzerine yer değiştirmesi, ağaçlarının tozlaştırıİması konusundaki reyi ve bunun sonucu ile ilgili örneklere daha önce yer verilmişti.

Namazda secdeye giderken Resûlullah (sav) genellikle önce dizlerini, sonra ellerini yere koymuş ve böyle yapılmasını buyurmuştur. [92]

Mâlik ve Evzâî gibi bazı müctehidlerin önce ellerin konması gerektiği şeklindeki görüşlerine, "Peygamberimiz yaşlandığı zaman, önce dizlerini ye*re koymakta güçlük çektiği için böyle yapmıştır, sünnet olan önce dizleri koymaktır" şeklinde cevap verilmiştir. İşte bu önce ellerin konması, ibâdet için de olsa, beşeriyet icabı bir davranıştır.

Peygamberimiz Veda Haccmda, Veda Tavafından önceki gün, Mekke ile Mina arasıdaki Abtah düzlüğünde konaklamış, burada öğle, ikindi, akşam ve yatsı namazlarını kılmış, biraz istirahat etmiş, sabaha karşı halkı uyandırmış ve Veda Tavafı için Mekke'ye gelmiştir. Abdullah ibn Ömer bu düzlükte konak*lama, namaz ve istirahatı sünnet (tebliğ tasarrufu) olarak yorumlamış ve ömrü boyu buna riayet etmiştir. Hz. Âişe ise şöyle demektedir: "Bu konaklama sünnet değildir, Peygamberimiz buna halka kolaylık olsun burası müsait ol*duğu için rahatça toplanıp hazırlıklarını yaparak veda tavafına gidebilsinlerf. diye yapmıştır, isteyen burada konaklar, istemeyen konaklamaz.[93]

Sabah namazından sonra sağ yanı üzerine yatıp istirahat etmesi de aynı şekilde farklı değerlendirilmiş; bazıları bunu sünnet telakki ederken bazıları be*şerî, tabiî bir olay olarak yorumlamışlardır.

Hz. Meymûne'nin evinde Resûlullah'm (s.a.v) sofrasına kızartılmış çöl ke*leri konmuştu, yemek üzere elini uzattığı sırada bunun keler olduğunu söyledi*ler ve elini geri çekti, "bu haram mıdır?" diye sorulunca "hayır, fakat bu bizim memleketimizde yoktur, ondan hoşlanmıyorum" dedi. Hadisi rivayet eden Hâlid b. Velid diyor ki: "Bunun üzerine Resûlullah'm gözü önünde keleri önüme çekip yedim.[94]

Hâlid b. Velid'in bu davranışı, Hz. Peygamberin keleri yememesini bun*dan hoşlanmamasına, keler eti yemeye alışmadığı için bunu sevmemesine bağlamasına dayanmaktadır. Helal olan bir şeyi sevip sevmemek beşerî, tabiî bir zevk ve tercih meselesidir.

Buraya kadar Resûl-i Ekrem Efendimiz'in çeşitli sıfatlarla ortaya koyduğu, bağlayıcılık bakımından farklı hükümler ifade eden davranışlarını gördük.

Şüphe yok ki O'nun asıl vazifesi ve Allah tarafından eğitilerek insanlığa gönderilmesinin sebebi peygamberliktir, tebliğdir ve rehberliktir; bu sebeple de davranışlannm çoğu bu sıfatına dayanmaktadır.

Bunun en açık işareti de herkesin duyması için gayret sarfetmesi, herke*sin gözü önünde uygulaması, buna uygun üslûblâr kullanmasıdır. Ancak veri*len ve çoğaltılması mümkün bulunan örnekler O'nun başka sıfatlarla ve bağ*layıcı olmayan davranışlarda da bulunduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

Bu davranışlarının önemli işaretlerden biri herkesin duyması için gay*ret göstermemesi, uygulamada ısrar etmemesidir. Nitekim ebedî âleme in*tikalinden önceki hastalığında bazı tavsiyelerini yazmak üzere bir kâğıt istedi*ği zaman yanında bulunan sahabe konuyu tartışmış, bazıları "Allah'ın Kitabı'nın elde olduğunu, dinin tamamlandığının bildirildiğini, bu halinde Hz. Peygamber'i bunlarla rahatsız etme ve yormanın doğru olmayacağını" veri süre*rek kâğıt getirmeyelim demiş, bazılan İse getirmek istemişlerdi. Peygamberi*miz tartışmayı keserek vazgeçtiğini bildirdi.[95]

Eğer bu isteği bir tebliğ olsaydı, peygamberlik görevinin gereği bulun*saydı, "güneşi sağ eline, ay'ı da sol eline verseler yine bu isteğinden vazgeç*mezdi", ısrar eder ve vazifesini yerine getirirdi. [96]


YEDİ HADİS İMAMININ KISA BİYOGRAFİSİ


1. Bühârî: Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm ibnü'1-Mu-ğîre b. Berdizbeh (belde yönünden), el-Buhârî (ki bu nispet, Buhara şehrine'dir), el-Cu'fî (ki bu, azadhk nispetidir), ezberleme zirvesi, alimlerin imamı. H. 194/809 yılında doğdu, H. 256/870 yılında ise öldü.

2. Müslim: Ebu'I-Hüseyin Müslim ibnü'l-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî (kabilesine nispet yönünden) en-Nîsâbûrî (şehir yönünden). H. 204/819 yı*lında doğdu, H. 261/875 yılında öldü.

3. Ebû Dâvud: Süleyman ibnü'l-Eş'as b. İshâk b. Beşîr b. Şeddâd el-Ezdî (Yemen'deki bir kabileye nispet yönünden) es-Sicistânî (şehir yönün*den). H. 202/817 yılında doğdu, H. 275/888 yılında Basra'da öldü.

4. Tirmizî: Ebû îsâ Muhammed b. îsâ b. Sevre b. Mûsâ ibnu'd-Dah-hâk es-Sülemî (Benû Süleym kabilesine nispet yönünden) et-Tirmizî (belde' yönünden). H. 209/824 yılında doğdu, H. 279/892 yılında öldü.

5. Nesâî: Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Alî b. Sinan b. Bahr en-Nesâî (Horasan şehirlerinden Nesâyâ nispet yönünden). H. 225/839 yı*lında doğdu, H. 303/915 yılında öldü.

6. İbn Mâce: Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd er-Rebe'î (ki bu, azadlıları olduğu Rebîa'ya nispettir), el-Kazvînî (Irak'ta meşhur bir şehir olan Kazvîn'e nispet yönünden). İbn Mâce el-Kazvînî adıyla meşhur oldu. H. 209/824 yılında doğdu, H. 273/886 yılında öldü.

7. İmam Ahmed B. Hanbel Eş-Şeybânî: Ehl-i Sünnet ve'l-ce-maâtin imamı. H. 164/780 yılında doğdu, H. 241/855 yılında öldü. [97]



Rahman ve Rahîm Allah'ın Adıyla


"Seni noksan sıfatlardan tenzih ederiz! Senin bize öğrettiklerinden başka bizim bilgimiz yoktur. Şüphesiz Alîm (her şeyi bilen) ve hakîm (hüküm ve hikmet sahibi) olan ancak Sensin.[98]

 

[esmanur]

NİYET BÖLÜMÜ [99]


1. Niyet Ve Îhlas


1. Hz. Ömer (r.a)'dan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v)'in şöyle buyurduğunu işittim:

"Ameller, niyetlere (Bir rivayette: niyete [100]) göre değerlendirilir. Her*kese ancak niyet ettiği şey vardır. Öyleyse kimin hicreti, Allah'a ve Resülüne ise, onun hicreti Allah ve Resulünedir. Kimin hicreti de elde e-deceği bir dünyalığa veya evleneceği bir kadına ise, onun hicreti de o hicret ettiği şeyedir.[101]

Buhârînin bir rivayetinde ise, Alkame b. Vakkâs el-Leysî der ki:

"Ömer ibnu'l-Hattâb (r.a)'ın minber üzerinde şöyle dediğini işittim:

Ameller, niyetlere göre değerlendirilir. Herkese ancak niyet ettiği şey vardır. Öyleyse kimin hicreti, elde edeceği bir dünyalığa veya ni-kahlanacağı bir kadına ise, onun hicreti o hicret ettiği şeyedir.[102]

2. Ebu Mûsâ el-Eş'arî (r.a)'dan rivayet edilmiştir:

Resulullah (s.a.v)'e; cesurluk, hamiyet [103] ve riya için çarpışan ki*şinin, yani bunların hangisinin Allah yolunda olduğu soruldu. O da:

Sadece' Allah'ın kelimesinin [104] hakim olması için çarpışan kimse' diye cevap verdi.[105]

Bir rivayette İşte o kimse, Allah yolundadır" ilavesi yer almaktadır.[106]

Nesâî ile Ebu Davud'un rivayetinde ise, Ebu Mûsâ el-Eş'arî şöyle der:

Birbedevî, Resulullah (s.a.v)'e gelip:

Bir adam, anılmak için savaşıyor, (bir adam) övülmek için sa*vaşıyor, (bir adam) ganimet elde etmek için savaşıyor ve (bir adam da kahramanlıktaki) derecesini göstermek için savaşıyor. Bunların hangi*si Allah yolundadır?' diye sordu. O da:

Kim Allah'ın kelimesinin hakim olması için savaşırsa, İşte o kimse, Allah yolundadır' diye cevap verdi.[107]

Nesâî, (Bir adam) övülmek için savaşıyor" ifadesini zikretmemiştir.


İKİNCİ BÖLÜM

İMAN BÖLÜMÜ [108]


1. İmanın Şubelerinin Sayısı


3. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

İman, yetmiş küsur [109] şubedir.[110]

Buhârî'nin bir rivayetinde, Ebu Hureyre şöyle der:

İman, altmış küsur şubedir. Haya da, imandan bir şubedir.[111]

Bir rivayette ise, şu ilave vardır:

"İmanın en üst seviyesi, "Lâ ilahe illallah" (Allah'tan başka ilah yoktur) sözü ve en alt seviyesi ise, eziyet verecek şeyi yoldan kaldır*maktır.[112]

Tirmizî, Haya da, imandan bir şubedir" ifade-sine yer vermemiştir. Fakat diğer bir rivayetinde blj lîjLjj âîu'jl İman, altmış dört bölümdür" ifadesine yer vermiştir.[113]

Nesâî ise, diğer bir rivayetinde kısa olarak şu ifadeye yer vermiştir:

Haya da, imandan bir şubedir.[114]



2. Tevhide Ve İslamı Hükümlere Davet Etmek


4. Abdullah ibn Abbâs {r.anhümâj'dan rivayet edilmiştir:

Resulullah (s.a.v), Muaz b. Cebel'i Yemen'e göndereceği [115] sırada ona şöyle buyurdu:

"Gerçekten sen, Kitap ehli [116] olan bir kavme gidiyorsun. Buna göre onları; Allah'tan başka ilah olmadığına, benim de Allah'ın resulü olduğuma şahadet getirmeye davet eyle. Eğer buna itaat edecek olurlarsa, o zaman onlara, her gün ve gecede beş vakit namazın farz olduğunu bildir. Buna itaat edecek olurlarsa, o zaman onlara, Allah'ın, kendileri*ne, zenginlerinden alınıp fakirlerine verilecek olan zekatı farz kıldığını bildir. Eğer buna da itaat edecek olurlarsa, o zaman sakın mallarının en kıymetlilerini alma! [117] Mazlumun bedduasından da sakın! Çünkü mazlumun yaptığı dua ile Allah arasında perde yoktur.[118]

Konu ile ilgili bir rivayette ise; Resulullah (s.a.v), Muaz b. Cebel'e şöyle der:

Gerçekten sen, Kitap ehli bir kavme gitmektesin. (Gittiğinde) ilk önce onları, Allah'a ibadet etmeye çağır. Eğer Allah'a ibadet etmeyi bilirlerse, o zaman Allah'ın, gündüz ve gecelerinde beş vakit namazı onlara farz kıldığını bildir. Eğer bunu yapacak olurlarsa o zaman Allah'ın, zenginlerin mallarından zekatı alıp fakirlerine vermelerini farz kıldığını bildir. Eğer buna itaat edecek olurlarsa, o zaman onlardan zekatı al. (Fakat) insanlann mallarından en iyile-rini almaktan da sakın!.[119]


3. Allah'ın, İnsanın Gönlünden Ve İçinden Geçirdiği (Kötü) Düşüncelerden Sorumlu Tutmaması


5. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

"Gerçekten yüce Allah, ümmetimin (fiilen) yapmadıkça yada (dil*leriyle) söylemedikçe, gönüllerinden geçirdikleri (kötü) şeylerden [120] so*rumlu tutmaz. [121]

Bir rivayette ise Gönüllerinden vesveseyi geçirmedikçe ifadesi yer almaktadır.[122]

Ebu Davud'un rivayet ettiği lafız ise şu şekildedir:

"Gerçekten Allah, ümmetimin (fiilen) yapmadığı ya da (dille) söy*lemediği, (fakat) gönüllerinden geçirdikleri (kötü) şeylerden sorumlu tutmaz.[123]



4. İnsanlar, "Allah'tan Başka İlah Yoktur" Deyinceye Kadar Onlarla Savaşma Emri


6. Ebu Hureyre (r.a)'in şöyle dediği rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v) vefat edip ondan sonra Ebu Bekr (r.a) halife seçildiği

ve bazı Arap toplulukları dinden döndüğü zaman [124] Ömer ibnu'l-Hattâb, Ebu Bekr'e:

Allah'a yemin ederim ki, namaz ile zekatın arasını ayıranlarla mutlaka savaşacağım. Çünkü zekat, malî bir haktır. Allah'a yemin ede*rim ki, Resulullah (s.a.v)'e vermiş oldukları bir oğlağı bile bana ver*mezlerse, vermemelerinden dolayı onlarla muhakkak savaşırım' diye cevap verdi. Bunun üzerine Ömer:

Allah'a yemin ederim ki, Allah, Ebu Bekr'in gönlünü savaş için genişletmiş ve onun (bu konudaki) görüşünün hak olduğunu anladım dedi. [125]

Bir rivayette ise, Vermiş oldukları bir deve yu*larını ifadesi yer almaktadır.[126]



5. İntihar Eden Kimsenin Hükmü


7. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

"Kendisini dağdan aşağıya atıp da canına kıyan kimse, cehennem ateşi içinde ebedi ve daimi olarak yuvarlanıp duracaktır. Zehir yutup da canına kıyan kimse, o zehiri cehennem ateşi içinde ebedi ve daimi olarak [127] yutmaya çalışacaktır. Kendisini bir demir parçasıyla öldüren kimse ise, elinde o demir parçası olduğu halde, onu karnına saplar bir vaziyette cehennem ateşinde ebedi olarak kalacaktır.[128]

Bu hadisi(n bu şekildeki metnin)i; Buhârî, Müslim, Tirmizî ile Nesâî riva*yet etmiştir:

Yalnız Nesâî, bir demir parçası" ifadesinden sonra. Demir parçasını karnına saplayarak" ilavesi yer almaktadır.[129]

Ebu Dâvud ise, (bu hadisin) "zehir" ile ilgili bölümünü rivayet etmiştir. Konu ile ilgili hadisin lafzı şu şekildedir:

Zehir yutup canına kıyan kimse, o zehir (kadehin)i elinde, cehennem ateşi içinde ebedi ve daimi olarak yutmaya çalışacaktır.[130]



6. Din Kardeşini Kafirlikle İtham Eden Kimsenin Durumu


8. Ebu Kılâbe yoluyla Sabit ibnu'd-Dahhâk (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Sabit, Ebu Kılâbe'ye; Resulullah {s.a.v)'e, ağacın altında [131] bey'at ettiğini ve Aliah Rasulunun şöyle dediğini haber verdi:

Kim İslam'dan başka bir din adına yalan yere kasten yemin eder*se, o kimse, dediği gibi (o dinden) olur. [132] Kim de kendini herhangi bir şeyle öldürürse, kıyamet günü (kendini öldürdüğü) o şeyle azab olu*nur.[133] Kişi, sahip olamadığı bir şey hususunda adakta [134] bulunamaz' bu*yurmuştu.[135]

Bir rivayette ise, şu ilave yer almaktadır:

Mümin kimseye lanet etmek, onu öldürmek gibidir. [136] Herkim, mümin bir kimseyi küfürle itham ederse, onu öldürmüş gibidir. Kim kendisini herhan*gi bir şeyle keserse, kıyamet gününde, o şeyle kesilir.[137]

Diğer bir rivayette ise, şu ilave yer almaktadır:

Kim malını çok göstermek için yalan yere bir şey iddia ederse, Allah, o enin malını daha ziyade azaltmaktan başka bir şey [138] yapmaz. [139]

Tirmizî'nin bir rivayetinde ise, Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Kişi, sahip olamadığı bir şey hususunda adakta bulunamaz. Mümine la*net eden kimse, onu öldüren gibidir. Bir mümini kafirlikle itham eden kişi, onu öldüren gibidir. Herhangi bir şeyle kendini öldüren kişiye, Alîah, kıyamel gününde, kendini öldürdüğü şeyle azab edecektir.[140]

Bazı rivayetlerde, Hz. Peygamber (s.a.v)'in Sahip olamadığı bir şey hususunda..." ifadesi yer almaktadır.[141]


7. İmanın, Günahlarla Azalması Ve Günah İşleyen Kimsenin Kâmil Bir Mümin Olmaması


9. Ebu Hureyre (r.a)'dan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"Zina eden kimse, zina ederken, mümin olarak zina etmez. Hırsız*lık yapan kimse, hırsızlık yaparken, mümin olarak hırsızlık yapmaz. İçki içen kimse de, içki içerken, mümin olarak içmez.[142]

(İbn Şihâb) der ki: (Hadisin) ravisi Ebu Bekr, Ebu Hureyre'den naklen der ki: "Ebu Hureyre, bu sözlere: İnsanların gözleri önünde kıymetli bir şeyi zorla yağma eden kimse, yağma ederken, mümin olarak yağma et*mez1 ifadesini eklemiştir. [143] (Hadisin lafeı Müslim'e aittir.) [144]

Benzeri bir rivayette, değerli bir şey" ifadesi düşmüştür. [145]

Başka bir rivayette ise İnsanların gözleri önünde yağma eden kimse" ifadesi düşmüştür. Diğer bir rivayette ise, şu ilave vardır;

Sizden biriniz ganimete hainlik ederken, mümin olarak hainlik etmez. Dolayısıyla (ganimetten mal aşındırmaktan) sakının! Sakının! [146]

Müslim'in rivayetinde, olarak" ifadesinden sonra tır ifadesi, ilave olarak gelmemiştir.

Tirmizî'nin rivayeti ise, şu şekildedir:

İçkiyi içerken, mümin 'Tevbe (kapısı), henüz açıktır.

Zina eden kimse, zina ederken, mümin olarak zina etmez. Hırsızlık yapan kimse, hırsızlık yaparken, mümin olarak hırsızlık yapmaz. Fakat tevb (kapısı) açıktır.[147]

Nesâî'nin rivayeti de, şu şekildedir:

Zina eden kimse, mümin olarak'tina etmez. Mümin olarak hırsızlık yap maz. Mümin olarak içki içmez. (Ebu Hureyre der ki: Dördüncü bir şey dahc söyledi. Fakat ben onu unuttum.) Bunları yapan kimse, İslam'ın bağlarını ko parmış olur. Eğer tevbe ederse, Allah onun tevbesini kabul eder.[148]



8. İslam'ın Şartları [149]


10. Enes b. Mâlik (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Peygamber (s.a.v) ile birlikte mescitte oturduğumuz bir sırada deve üs*tünde bir kimse gelip devesini mescide çökertip sonrada onu bağladı. Ondan sonra:

Muhammed hanginizdir?1 diye sordu. Peygamber (s.a.v), sahabilerin

arasında dayanmış oturuyordu. Ona:

İşte dayanmış olan şu beyaz kimsedir' dedik. Adam:

Ey Abdulmuttalib'in oğlu!' diye hitap etti. Hz. Peygamber (s.a.v):

Seni dinliyorum1 dedi. Adam:

Ben sana bazı şeyler soracağım. Fakat soracaklarım pek ağırdır. Gönlün, bana incinmesin' dedi. Hz. Peygamber (s.a.v): Aklına geleni sor?' dedi. Adam:

Senin ve senden öncekilerin Rabbi aşkına, seni bütün insanlara (peygamber olarak) Allah mı gönderdi?' diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v):

Ya Allah, evet' diye cevap verdi. Adam:

Allah aşkına, bir gün ve bir gece içinde beş vakit namaz kılma*mızı sana Allah mı emretti?' diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v):

Ya Allah, evet' diye cevap verdi. Adam:

Allah aşkına, yılın şu bilinen ayında oruç tutmamızı sana Allah mı emretti?' diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v):

Ya Allah, evet' diye cevap verdi. Adam:

Allah aşkına, şu zekatı zenginlerimizden alıp da fakirlerimize dağıtmayı sana Allah mı emretti?' diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v):

Ya Allah, evet' diye cevap verdi. Adam:

Sen ne getirdin ise, ben ona iman ettim. Kavmimden geride ka*lanların elçisiyim. Ben, Sa'd b. Ebi Bekr oğullarının kardeşi Dımâm ibn Sa'lebe'yim [150] dedi.[151]

Müslim'in rivayetinde, Enes b. Mâlik şöyle der:

Resulullah (s.a.v)'e bir şey sormaktan yasaklanmıştk.[152] Bundan dolayı çöl halkından aklı başında bir adam gelerek biz de dinlemek şartıyla Hz. Pey*gamber (s.a.v)'e soru sorması çok hoşumuza giderdi. Derken çöl halkından bir adam gelip:

Ey Muhammed! Bize senin elçin gelip şöyle bir söz söyledi. Gü*ya sen, Allah'ın seni peygamber olarak gönderdiği iddiasında bulunu-yormuşsun öyle mi?' dedi. Resulullah (s.a.v):

(Evet,) doğru söylemiş' buyurdu. O zat:

Şu halde gökyüzünü yaratan kimdir?' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Allah'tır' buyurdu. O zat:

Ya yeri kim yaratmıştır?' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Allah'tır' buyurdu. Adam:

(Peki) şu dağlan kim (bu şekilde) dikti ve onlarda her ne yarattı ise kim yarattı?' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Allah'tır' buyurdu. Adam:

Öyleyse gökyüzünü ve yeri yaratan, şu dağları diken Allah aşkı*na seni Allah mı (peygamber olarak) gönderdi?' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Evet' buyurdu. Adam:

Hem senin elçin, bize, günümüz ve gecemizde beş vakit namazın farz olduğunu söyledi?' dedi. Resulullah (s.a.v): Doğru söylemiş' buyurdu. Adam:

Öyleyse seni gönderen Allah aşkına, bunu sana Allah mı emretti diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Evet' cevabını verdi. Adam:

Elçin bize, mallarımızdan zekat vermenin farz olduğunu söyledi' dedi. Resulullah (s.a.v):

Doğru söylemiş' buyurdu. Adam:

Seni gönderen Allah aşkına, bunu sana Allah mı emretti' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Evet' cevabını verdi. Adam:

Elçin bize, yılda bir, Ramazan ayı orucunun farz olduğunu söy*ledi1 dedi. Resulullah (s.a.v):

Doğru söylemiş' buyurdu. Adam:

Seni gönderen Allah aşkına, bunu sana Allah mı emretti' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Evet cevabını verdi. Adam:

Elçin bize, yoluna gücü yetenlerimize Beyt(ullah)ı hac etmenin farz olduğunu söyledi.' Resulullah (s.a.v):

Doğru söylemiş1 buyurdu. Enes der ki: Sonra o adam:

Seni hak (din) ile gönderen Allah'a yemin ederim ki, bu farzlar*dan fazla ve eksik yapmam' diyerek dönüp gitti. Bunun üzerine Hz. Pey*gamber (s.a.v):

Yemin olsun ki, eğer bu adam doğru söyledi ise, mutlaka cenne*te girer buyurdu.[153]

Tirmizî, Müslim'in rivayetine benzerbîr rivayeti nakletmiştir.[154]

Nesâî'de, Buhârî ile Müslim'in rivayetine benzer bir rivayeti nakletmiştir.[155]

Ebu Dâvud'da, Buhârî'nin rivayet ettiği hadisin baş tarafından "sana (bir şeyler) soracağım" ifadesine kadar rivayet edip daha sonra şöyle demiştir: "Bundan sonra Enes, hadisin tamamını zikretmiştir.[156]



9. Yüce Allah'a İman Etme


11. Abdullah İbn Abbâs (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Bir kadın, Abdullah ibn Abbâs'a, küpte yapılan şırayı (nebîzi) sordu. Bunun üzerine Abdullah İbn Abbâs şöyle dedi:

Abdulkays kabilesinin heyeti, [157] Hz. Peygamber (s.a.v)'in yanına gel*mişti. Hz. Peygamber (s.a.v):

Abdulkays, kabileler İçerisinde Hz. Peygamber (s.a.v)'e ilk gelen heyettir. Bu kabile, Mek*ke'nin fethedildiği yıl gelmiştir. Heyetin başında, Eşeccu'l-Asarî lakabını taşıyan Münzir b. Aiz bulunuyordu. Bunların kişi oldukları ihtilaflıdır.

Bu gelen heyet ya da kavim kimlerdir?' diye sordu. (Yanında bulu*nan kimseler

Rebîalılar' dediler. Hz. Peygamber (s.a.v):

Ey gelen heyet ya da kavim! Hoş geldiniz. (İnşallah) bu ziyaret*ten ötürü memnun kalır, pişman olmazsınız' buyurdu. (Gelen kimseler):

Ey Allah'ın resulü! Doğrusu biz, uzak bir yerden geliyoruz. Sizin*le bizim aramızda şu kâfir kabile Mudarlılar var. Bu sebeple yanınıza ancak haram ayında gelmeye güç yetirebiliyoruz. Dolayısıyla bize, (ke*sin ve) açık bir amel emret ki, hem bu ameli geride bıraktıklarımıza da öğretelim ve hem de bu amelle cennete girelim' dediler.

Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.v), onlara dört hususu emret [158] ve dört hususu da yasakladı. (Emrettiği hususlar şunlar

(İlk önce) onlara tek olan Allah'a iman etmeyi emretti ve (daha sonra da onlara

İman nedir biliyor musunuz?' diye sordu. Onlar da.

Allah ve Resulü daha iyi bilir!' dediler. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Allah'tan başka ilâh olmadığına, Muhammed'in Allah'ın kulu ve elçisi olduğuna şahadet etmek, namaz kılmak, zekât vermek, Ramazan orucu tutmak, harpte elde edilen ganimetten beşte birini ödemenizdir buyurdu.

Resulullah (s.a.v), onlara, (şıra yapmada kullandıkları şu kaplan kullan*malarını) yasakladı: Dubbâ (su kabağından yapılmış testiler), Hantem (topraktan yapılmış küp), Müzeffet (içi ziftle yada katranla cilalanmış kap), Nakîr (hurma kökünden aynlan çanak). [159]

Hadisin ravisi Şu'be: 'Galiba Mukayyer'den de' dedi.

Resûlullah (s.a.v): 'Bunları iyi anlayın ve geride kalanlarınıza haber verin1 buyurdu.[160]

Benzer bir rivayette, şu ifade yer almaktadır:

Dubbâ, Nakîr, Hantem, Müzeffet'te şıra yapmayı size yasaklıyorum.[161] Bir rivayette ise, şu ilave vardır:

Resulullah (s.a.v), Eşecc b. Abdulkays'a;

Sende iki özellik var ki, Allah, senin bu iki özelliğini sever. Bun*lar: Yumuşak huylu hık ve acele etmemek' buyurdu.[162]

Başka bir rivayette ise, şu ilave vardır:

Allah'tan başka ilah yoktur" (buyurmuş, daha sonra da) bir parma*ğım yummuştur.[163]

Tirmizî ise, hadisin bir kısmını rivayet etmiş olup rivayet ettiği hadisin laf*zı şu şekildedir:

Abdulkays heyeti, Resulullah (s.a.v)'e geldiği zaman:

Biz Rebia'nm şu kabilesi (nin bir koiu)yuz. Fakat biz sana ancak haram aylarda gelebiliyoruz. Bize öyle bir şey emret ki, onu senden alakm ve arka*mızda olanları da ona davet edelim' dediler. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v): Size dört hususu emrediyorum: Allah'a îman. Sonra bunu, onla*ra: 'Allah'tan başka ilah olmadığına ve benim Allah'ın resulü olduğuna şahadet etmek, namaz kılmak, zekat vermek ve elde ettiğiniz ganime*tin beşte birini vermeniz [164] şeklinde açıkladı.[165]

Nesâî ve Ebu Dâvud, bu hadisi uzunca bir şekilde rivayet etmiştir. Hadi*sin baş kısmı şu şekildedir:

Abdulkays heyeti, Resulullah (s.a.v)'e gelip:

Biz Rebia'nm şu kabilesi (nin bir kolu)yuz. Fakat biz sana ancak haram aylarda gelebiliyoruz. Bize öyle bir şey emret ki, onu senden alalım ve arka*mızda olanları da ona davet edelim' dediler.[166]

Bu hadis, Buhârî ve Müslim'in rivayetine benzemektedir.

Ebu Davud'un diğer bir rivayetinde, Naldr ve Mukayyer (kelimelerini rivayet etti. Fakat) Müzeffet (kelimesini) rivayet etmedi" ifadesi yer almaktadır.[167]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti ise, muhtasar olarak Tirmizî'nin ri*vayetine benzemektedir. Fakat bu hadisin baş kısmı şu şekildedir:

Abdulkays heyeti, Resulullah (s.a.v)'e geldiği zaman, (Hz. Peygamber) onlara (ilk önce) Allah'a imanı emredip:

Allah'a iman nedir biliyor musunuz?' buyurdu. Onlarda:

Allah ve resulü daha iyi bilir' dediler. Hz. Peygamber (s.a.v):

Allah'tan başka ilah olmadığına (ve hadisin sonunda ise,) 'ga*nimet mallarının beşte birini [168] vermeniz' buyurdu.[169]



ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TAHARET (TEMİZLİK) BÖLÜMÜ [170]




1. Süt İçmekten Dolayı Ağzı Çalkalama


12. Abdullah İbn Abbâs (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Resulullah (s.a.v), süt içti. Bunun üzerine ağzını çalkaladı ve Bu (süt), yağlıdır [171] buyurdu.[172]



2. Hz. Peygamber (S.A. V)'İn Abdest [173] Alış Şekli


13. Abdullah ibn Zeyd ibn Asım el-Ensârî'den rivayet edilmiştir:

Abdullah ibn Zeyd'e:

Bize, Resulullah (s.a.v)'in abdest alışı gibi abdest al' dediler. Bunun üzerine Abdullah, (orada bulunanlardan) bir kap (su) isteyerek o kaptan ellerine su döküp ellerini üç defa [174] yıkamış, sonra da elini kaba daldırarak ondan su almış ve bir avucundan, hem ağzına su çekmiş ve hem de burnuna su çekmiş. Bunu üç defa tekrarlamış. Son*ra elini su kabına daldırarak su alıp yüzünü üç defa yıkamış, sonra eli*ni kaba daldırarak su alıp ellerini dirsekleriyle beraber ikişer ikişer yı*kamış. Sonra yine elini su kabına daldırarak su çıkarıp başını mesh et*miş. (Başını mesh ederken,) iki elini, öne ve arkaya doğru götürmüş, sonra ayaklarını topuklanyla birlikte yıkamış. Daha sonra da:

Resulullah (s.a.v)'in abdest alış şekli işte bu şekildeydi' demiş.[175]

Bir rivayette İse, şu ifade yer almaktadır:

Başının ön tarafından başlayıp ellerini ensesine doğru götürür ve sonra da ellerini gerisin geriye ilk başlangıç yerine kadar getirirdi.[176]

Bir rivayette is, Abdullah b. Zeyd şöyle der:

Resulullah (s.a.v) geldi. Biz onun için bakırdan bir tas içinde su çıkardık.

(O sudan) abdest aldı. (Abdest alışı sırasında) yüzünü üç defa, ellerini de iki şer defa yıkadı. Başını mesh edip başın önünü ve arkasını sıvazladı. Ayaklan-nı da yıkadı.[177]

Bu hadisi(n bu şekildeki metinlerin)i, Buhârî iie Müslim rivayet etmiştir. Yine Buhârî'nin bir rivayetinde, şu ifade yer almaktadır:

"Hz. Peygamber (s.a.v), (abdest organlannı) ikişer İkişer yıkamak tiyle) abdest aldı.[178]

Müslim'in bir rivayetinde ise, şu ifade yer almaktadır:

"(Abdullah b. Zeyd) Resuİullah (s.a.v)'i (n şu şekilde) abdest aldığını gör*müş: (İlk önce) ağzına su çekti, (sonra) burnuna su çekti. Sonra yüzünü üç defa, sağ elini üç defa, diğer elini üç defa yıkadı. Elinin artığı olmayan (yeni) bir suyla başına mesh etti. Ayaklannı da, tertemiz edinceye kadar yıkadı.[179]

Ebu Davud'un rivayetinde ise, Daha sonra) suyu ellerine suyu döküp ellerini yıkadı, sonra ağzına ve burnuna su üç defa su çekti ifadesi yer almaktadır.[180]

Yine Ebu Dâvud bir rivayetinde, (Abdullah b. Zeyd'den bir önceki) hadi*sin aynısını rivayet edip (ilave olarak şunu nakletmiştir

Ağzına ve burnuna, bir eliyle su çekip bunu üç kere tekrarladı." Daha sonra Abdulla b. Zeyd, adisin geriye kalan kısmını aynen zikretti.[181]

Yine Ebu Davud'un bir rivayeti ise şu şekildedir:

(Abdullah b. Zeyd,) Resuİullah (s.a.v)'in abdest alışını görüp onun ab*dest alış şeklini zikrederek şöyle demiş:

Başını, ellerinin artığı olmayan (yeni) bir su ile mesh etti. Ayakla*rını da, tertemiz edinceye kadar yıkadı.[182]

Nesâî'de, bu hadisin bir benzerini rivayet etmiştir.[183] Tirmizî'nin bir rivayeti ise şu şekildedir:

Resuİullah (s.a.v), başını iki eliyle mesh edip başının ön tarafından baş*layıp ellerini ileri ve geri hareket ettirdi. Başının ön tarafından başlayıp ense*sine doğru götürür ve sonra da ellerini gerisin geriye ilk başlangıç yerine ka*dar getirirdi. Daha sonra da ayaklarını yıkadı.[184]

Yine Tirmizî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

(Abdullah b. Zeyd,) Peygamber (s.a.v)'in abdest alışını gor(üp (onun abdest alış şeklini şu şekilde zikret) m iştir: Peygamber (s.a.v), başını, elleri*nin artığı olmayan (yeni) bir su ile mesh etti.[185]

Yine Tirmizî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) (şu şekilde) abdest aldı: Yüzünü üç ker yıkadı. Kol*larını ikişer defa yıkadı. Başını mesh etti. Ayaklannı ikişer defa yıkadı.[186] Nesâî'de diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) (şu şekilde) abdest aldı: Yüzünü üç defa, kollarını iki*şer defa yıkadı. Ayaklarını iki defa yıkadı. Başını da iki defa mesh etti.[187]


3. Küçük Abdest Yada Büyük Abdest Sırasında Kıbleye Dönme Ruhsatı


14. Abdullah ibn Ömer (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Bir ihtiyacım sebebiyle (kız kardeşim) Hafsa'nın evinin damının üstüne çıkmıştım. Buesnada Hz. Peygamber (s.a.v)'i; önünü Şam'a [188] ve arkasını da Kıbleye dönmüş vaziyette (büyük) abdestini bozarken (gözlerimle) gördüm.[189]

Bu hadisifn bu .şekildeki metnin)!; Buhârî, Müslim ve Tirmizî rivayet et*miştir.

Buhârî'nin bir rivayeti şu şekildedir:

Abdullah ibn Ömer der ki: Bazı insanlar:

(Büyük) abdest bozmak için oturduğun zaman Kıbleye ve Beytu'1-Makdis'e karşı yönelme [190] diyorlar. Abdullah ibn Ömer de:

Doğrusu bir gün bizim evin damının üstüne çıkmıştım. Bu es*nada Resulullah (s.a.v)'i, (büyük) abdest bozmak için Beytu'l-Makdis'e doğru iki kerpiç üzerine oturduğunu (gözlerimle) gördüm' dedi.[191]

Bir rivayette, Vâsi' ibn Hibbân şöyle der:

Mescitte namaz kılıyordum. Abdullah ibn Ömer'de sırtını Kıble'ye doğru dayanmış oturuyordu. Ben namazımı bitirince, bulunduğum yerden (kalka*rak) onun yanına gittim. (Bu sırada) Abdullah şunları söylüyordu:

(Bazı) insanlar, (büyük) abdest bozmak için oturduğun zaman Kıbleye ve Beytu'l-Makdis'e karşı yönelme' diyorlar.

(Devamla Allah adına yemin ederim ki, bir evin damının üstüne çıkmıştım. Bu esnada Resulullah (s.a.v)'i, (büyük) abdest bozmak için Beytu'l-Makdis'e doğru iki kerpiç üzerine otururken (gözlerimle) gör*düm1 dedi.[192]

Nesâî ve Ebu Dâvud, bu rivayetin son bölümünü nakletmiştir. Hadisin başlangıcı,

Doğrusu çıkmıştım. (Büyük) abdest bozmak için" şeklindedir.[193]



4. Elbiseye Bulaşan Spermi Yıkama


15. Hz. Aişe (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Ben, Peygamber (s.a.v)in elbisesinden cünüplük (izi olan sperm)i yıkardım.[194] Peygamber (s.a.v), elbisesinde yıkama izi olduğu halde (insanlara) namaz (kıldırmak için mescide) çıkardı.[195]

Konu ile ilgili bir rivayet şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) (elbisesine bulaşan) spermi yıkar, sonra bu elbise ile namaz (kıldırmak için mescide) çıkardı. Ben, elbisede yıkamanın izini görür*düm.[196]

Müslim'in konu ile ilgili bir rivayeti ise şu şekildedir:

Bir adam, Aişe'ye misafir olmuştu. Adam sabahleyin elbisesini yıkama*ya başlamıştı. Aişe, (ona): Eğer spermi gördünse, (değdiği) yeri yıkaman sana yeterdi. Eğer görmedinse, etrafını yıkardın. Vallahi, ben, spermi Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden ovalayarak çıkardığımı bilirim. Sonra da o elbiseyle na*maz kılardı.[197]

Müslim'in konu ile ilgili diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Aişe, sperm hakkında der ki: Ben, onu, Resulullah (s.a.v)'in elbi*sesinden ovalardım.[198]

Müslim'in konu ile ilgili başka bir rivayetinde, Abdullah b. Şihâb el-Hav-lânî şöyle der:

Aişe'ye misafirliğe gitmiştim. (Üzerimde bulunan) iki elbiseme birden il tilam olmuştum. Bunun üzerine elbiselerimi suya batırdım. Derken Aişe'n: bir cariyesi beni(m elbise yıkadığımı) görüp ona haber verdi. O da bana hi ber göndererek (yanına çağırtıp):

Elbiselerini böyle yapmaya seni ne sevk etti?' diye sordu. Ben de

Uyuyan kimsenin uyku halinde gördüğünü gördüm' dedim. Aişe:

Elbiselerde bir şey gördün mü? diye sordu. Ben de:

Hayır' diye cevap verdim. Aişe:

Eğer elbiselerinde bir şey görmüş olsaydın, onu yıkar miydin Çünkü ben, bizzat kendimin Resulullah (s.a.v) in elbisesinden spenr kuru olarak tırnağımla iyice kazıdığımı bilirim' dedi.[199]

Tirmizî'nin konu ile ilgili rivayeti şu şekildedir:

Aişe, Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden spermi yıkamıştı.[200]

Yine Tirmizî'nin diğer bir rivayetinde, Hemmâm ibnu'l-Hâris şöyle der:

Aişe'ye bir misafir gelmişti. Aişe, gelen misafire, sarı bir yorgan veril meşini emretti. Yorganı örtünerek uyuyan misafir (o gece) ihtilam oldu. Misa fir, yorganı, üzerinde ihtilam eseri olduğu halde göndermekten utandı. Dola yısıyla da yorganı (yıkamak için) suyun içine soktu. Sonra da (yıkanmış vazi*yette yorganı geri) gönderdi. Bunun üzerine Aişe:

Yorganımızı neden bozdu? (Yorgana değen spermi) sadece par*maklan arasında ovalaması yeterliydi. (Bu tür hallerde) Resulullah (s.a.v)'in elbisesini bazen parmaklarımla ovaladığım olmuştu' dedi.[201]

Ebu Davud'un rivayetinde ise, Süleyman b. Yesar şöyle der:

Aişe'nin:

Ben, Resulullah (s.a.v)in elbisesinden spermi yıkardım. Daha sonra elbisedeki temizleme izlerini görürdüm' dediğini işittim.[202]

Yine Ebu Davud'un diğer bir rivayetinde, Hemmâm ibnu'l-Hâris şöyle der:

(Bir gün) Hemmâm, Aişe'nin yanında (misafir) iken ihtilam olmuştu. Elbisesini yada elbisesindeki cünüplük izini (spermi) yıkarken Aişe'nin cari*yesi onu gördü ve (onun bu halini) Aişe'ye haber verdi. Bunun üzerine Aişe:

(Şu anda) Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden spermi ovaladığımı görür (gibiyim)' dedi.[203]

Yine Ebu Davud'un konu ile İlgili kısa bir rivayetinde, Hz. Aişe şöyle der:

Ben, Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden spermi ovalardım. Resululîah s.a.v'de, o elbiseyle namaz kılardı.[204]

Nesâî'nin rivayetinde ise, Hz. Aişe şöyle der:

Ben, Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden spermi ovaladığımı hatırlıyorum.[205]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayetinde, Hz. Aişe şöyle der:

Ben, Resulullah (s.a.v)'in elbisesinde sperm gördüğümde onu bir şeyle kazırdım.[206]

Yine konu ile ilgili başka bir rivayette, Hz. Aişe şöyle der:

Ben, Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden spermi ovalardım. Resulullah (s.a.v)'de, o elbiseyle namaz kılardı.[207]



5. Hayızlı Kadının, Kocasının Başını Yıkaması


16. Hişâm b. Urve, o da (babası) Urve ibnu'z-Zubeyr yoluyla Hz. Aişe (r.anhâ)'dan şöyle rivayet edilmiştir;

Urve ibnu'z-Zubeyre:

Hayızlı kadının [208] bana hizmet etmesi yada kadının cünüp iken yanıma gelmesi caiz midir?' diye soruldu. Urve ibnu'z-Zubeyr'd e:

Bana göre, bunun hepsi caizdir. Bundan dolayı hiçbir taraf için bir sakınca yoktur. Bana, Aişe (bu durumu) şöyle haber verdi:

Kendisi hayızlı olduğu halde ve odasında otururken, [209] Resulul-lah (s.a.v), mescitte i ti kafa girdiği [210] zaman, Resulullah (s.a.v), başını

Aişe'ye doğru uzatır, [211] o da Resulullah (s.a.v)in başını tarardı diye ce*vap verdi.[212]

Konu ile ilgili bir rivayette, Hz. Aişe şöyle der:

Peygamber (s.a.v), itikafta iken, mescitten başını bana uzatırdı. Ben de hayızlı olduğum halde, [213] onun başım tarardım. [214]

Yine konu ile ilgili bir rivayet şu şekildedir:

Aişe hayızlı olduğu halde ve odasında otururken, Peygamber (s.a.v} mescitte itikafa girdiği zaman başını ona uzatırdı. O da, Peygamber (s.a.v)'in başını tarardı.[215]

Bir rivayette ise Peygamber (s.a.v), itikafta olduğu zaman, eve, ancak bir hacet (büyük ve küçük abdesti) için girerdi" ilavesi yer almaktadır.[216]

Diğer bir rivayette, Peygamber (s.a.v), eve ancak insanın hacetinden dolayı girerdi" ilavesi yer almaktadır.[217] Konu ile ilgili başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Ben, hayızlı olduğum halde Resulullah (s.a.v)in başını tarardım.[218] Konu ile ilgili diğer bir rivayette ise şu şekildedir:

Ben, hayızlı olduğum halde Resulullah (s.a.v)'in başını yıkardım.[219] Müslim'in konu ile ilgili bir rivayeti ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), itikafta olduğu zaman başını mescitten bana doğru çıkarırdı. Ben de hayızlı olduğum halde onun (başını) yıkardım.[220]

Konu ile ilgili başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v), itikafa girdiği zaman başını bana uzatırdı. Ben de onun başını tarardım. Eve de ancak insanın hacetinden dolayı girerdi. [221] Ebu Davud'un rivayeti ise şu şekildedir:

"Resulullah (s.a.v) mescitte itikafa girdiği zaman odanın deliğin*den (kapısından) başını bana doğru uzatırdı. Ben de onun başını yı*kardım."

(Hadisin ravisi) Müsedded der ki: "Aişe'nin 'hayızlı olduğum halde ba*şını tarardım' dediğini söyledi.[222]

Diğer bir rivayette ise Peygamber (s.a.v), (mescitte) itikafta iken, ben de hayızlı olduğum halde onun başını yıkardım" ifadesi yer almaktadır.[223]



6. Hayızlı Kadına, Namazın Değil De, Orucun Kazasının Vacip Olması


17. Hz. Aişe (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir: "(Muâze adında) bir kadın, Aişe'ye:

Biz kadınlardan biri, (hayızdan) temizlendiği zaman (hayız za*manında kılamadığı) namazını kaza etmeli mi?' diye sordu. Aişe'de:

Sen, Harûriyye [224] misin? [225] Biz, Peygamber (s.a.v) ile birlikte (bu*lunduğumuz sırada) hayız olurduk. [226] Fakat bize, (hayızlı iken kılamadiğimiz) namazı kaza etmeyi emretmezdi yada biz bunu yapmazdık1 di*ye cevap verdi.[227]

Konu ile ilgili bir rivayette Muâze [228] der ki:

Aişe'ye:

Neden hayızh kadın orucu kaza ediyor da, namazı kaza etmi yor?' diye soru sordum. Aişe:

Sen, Harûriyye misin?' dedi. Ben de:

Harûriyye değilim, fakat (bunun hükmünü öğrenmek için) soı yorum' dedim. Aişe:

(Peygamber hayattayken) bu iş, bizim başımıza gelirdi. Dolaı sıyla da orucu kaza etmekle emrolunurduk. Fakat namazı kaza et-me le emrolunmazdık [229] diye cevap verdi.[230]

Konu ile ilgili diğer bir rivayet ise şu şekildedir:

Kadının biri, Aişe'ye:

Bizden biri, hayız günlerinde kılamadığı namazlarını (daha soı ra) kaza eder mi?' diye soru sordu. Aişe'de:

Sen, Harûriyye misin? (Peygamber hayattayken) herhangi bh miz hayız olurdu. Fakat (hiç birimiz, kılamadığımız namazları) kaa etmekle emrolunmazdı' diye cevap verdi.[231]

Konu ile ilgili başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v)'in hanımları elbette hayız görürlerdi. Yoksa Resululla (s.a.v), namazı kaza etme ile ilgili hammlanna bir şey mi emretmiş? [232]

Nesâî'nin bir rivayeti ise şu şekildedir:

Biz, Peygamber (s.a.v) zamanında hayız olurduk. Daha sonra temizlen*diğimizde, bize (hayızh iken tutamadığımız) orucu kaza etmeyi emrederdi. Fa*kat (kılamadığımız) namazı kaza etmeyi emretmezdi. [233]

Yine Nesâî'nin bir rivayeti şu şekildedir:

Kadının biri, Aişe'ye:

Hayizlı kadın, (hayızh iken kılamadığı) namazı kaza etmeli mi?' diye sordu. Aişe:

Sen, Harûriyye misin? Peygamber (s.a.v) zamanında hayız olur*duk (Hayız sırasında) namazı kaza etmezdik. Kaza etmekle de emr-olunmazdık' diye cevap verdi.[234]


7. Teyemmüm [235]


18. Abdurrahman ibn Ebzâ'dan rivayet edilmiştir: "Adamın biri, Hz. Ömer'e gelip:

Doğrusu ben cünüp oldum. Fakat su bulamadım' dedi. Ömer:

Namaz kılma' diye cevap verdi. Bunun üzerine Ammâr b. Yâsir:

Hatırlar mısın, Ey Müminlerin Emiri! Hani senle ben, bir seriyyede [236] idik. İkimizde cünüp olmuştuk, fakat su bulamamıştık. Sen na*maz kılmamıştın. Fakat ben, toprakta yuvarlanıp [237] (sonra da) nama*zımı kılmıştım. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):

Sana sadece ellerini yere vurman, sonra (ellerine bulaşan topra*ğı) üfürmeni, sonra da ellerinle, yüzüne ve kollarına mesh etmen ye*terdi' buyurmuştu dedi. Bunun üzerine Ömer:

Ey Ammâr! Allah'tan kork1 dedi. Ammâr:

İstersen, bunu hiç söylememiş olayım' dedi. Ömer:

(Bu teyemmüm olayından) üzerine aldığın sorumluluğu sana bı*rakıyoruz1 dedi.[238]

Ebu Davud'un rivayeti ise şu şekildedir:

(Abdurrahman ibn Ebzâ der ki Ben, Ömer'in yanında idim. Adamın biri gelip:

Biz, bir - iki ay bir yerde kalıyoruz. (Dolayısıyla cünüp olup su bulamıyoruz. Ne yapalım)' dedi. Ömer:

Ben olsam, su buluncaya kadar yıkanmam' cevabını verdi. (Orada bulunan) Ammâr:

Hatırlar mısın, Ey Müminlerin Emiri! Hani seninle deve (güt*mek) de İdik. İkimizde cünüp olmuştuk. Bunun üzerine ben, yerde yu*varlandım. Resulullah (s.a.v)'a gelip durumu anlattım. Resulullah (s.av):

Şöyle yapman sana yeterdi' buyurup (daha sonra) ellerini yere vurdu, sonra ellerine üfledi, sonra da elleriyle yüzünü ve kolunun yarı*sına kadar kollarını mesh etti' dedi. Ömer:

Ey Ammâr! Allah'tan kork' dedi. Ammâr:

Ey Müminlerin Emiri! Allah'a yemin ederim ki, eğer istersen bu olayı ebediyen (bir daha) söylemem' dedi. Bunun üzerine Ömer:

Hayır, Allah'a yemin ederim ki, teyemmüm olayından üzerine al*dığın sorumluluğu sana bırakıyorum' dedi.[239]

Yine Ebu Davud'un bu hadis ile ilgili diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v):

Ey Ammâr! Şöyle yapman sana yeterdi' buyurdu.

Daha sonra Peygamber (s.a.v) ellerini bir kere yere vurdu, sonra bir elini diğer eline vurdu, sonra yüzünü ve dirseklerini aşmadan, kollarının yansına kadar mesh etti.[240]

Yine Ebu Dâvud, bu kıssa ile ilgili başka bir rivayeti şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v):

(Ey Ammâr!) Sana sadece şunu (yapman) yeterdi' buyurdu.

Daha sonra Peygamber (s.a.v) elini yere vurdu, sonra eline üfledi, sonra da yüzünü ve ellerini mesh etti."

(Hadisin ravisi) Seleme şüphe edip: "Bu hadiste, (Resulullah'ın,) dir*seklere kadar mı, yoksa bileklere kadar (manasına gelen bir şey) mi (dediğini) bilmiyorum' dedi. [241]

Yine Ebu Davud'un bu hadisle ilgili bir rivayetinde Ammâr b. Yâsir şöyle der:

(Ammâr b. Yâsir der ki Peygamber (s.a.v)'e teyemmümü sordum. Bunun üzerine bana, hem yüz ve hem de eller için bir defa [242] (yere elle*rimle) vurmamı emretti. [243]

Yine Ebu Davud'un bu hadisle ilgili diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Katâde'ye teyemmümün hükmü soruldu. O da, Ammâr'm: Resulullah (s.a.v), (bana, yüzü ve) dirseklere kadar (ellerimi mesh etmemi emretti)' dediğini haber verdi.[244]

Nesâî'nin bir rivayetinde Ammâr b. Yâsir şöyle der:

Resulullah (s.a.v) İle birlikte toprakla teyemmüm yapıp yüzlerimizi, omuzlarımiza kadar [245] mesh ettik. [246]

Tirmizî ise bu hadisi şu şekilde rivayet etmiştir:

Peygamber (s.a.v), Ammâr'a, yüz ve eller için teyemmümü emretti.[247]

Tirmizî der ki: Ammâr b. Yâsir'in şöyle dediği rivayet edilmiştir:

"Peygamber (s.a.v) ile birlikte omuzlara ve koltuklara kadar (meshi ulaş*tırarak) teyemmüm ettik.[248]



8. Cünüp Olan Kimseyle Tokalaşmanın Caiz Olması


19. Ebu Hureyre (r.a.)'tan rivayet edilmiştir:

"Ebu Hureyre, cünüp olarak, Medine sokaklarından birinde, Pey*gamber (s.a.v) ile karşılaşmıştı. Hemen onun yanında sıvışıp gitmiş, yıkanmış. Sonra (Peygamberin yanına geri) gelmişti. Peygamber (s.a.v),

ona:

Ey Ebu Hureyre! Neredeydin?' diye sormuş. Ebu Hureyre'de:

Cünüp idim. Temizlenmemiş bir vaziyetteyken seninle birlikte oturmayı uygun görmedim [249] diye cevap vermişti. Bunun üzerine Peygam*ber (s.a.v):

Subhanallah! [250] Mümin kimse pis olmaz [251] buyurdu. [252] Yine Buhârî'nin bir rivayetinde Ebu Hureyre şöyle der:

Cünüp iken, Resulullah (s.a.v) benimle karşılaşıp elimden tuttu. Böylece onunla birlikte yürüdüm. Sonunda (bir yerde durup) oturdu. Hemen onun yanından sıvışıp barındığım yere geldim ve yıkandım. Sonra (onun yanına geri) geldim. O halen oturuyordu. Bana: 'Ey Ebu Hureyre! Neredeydin?' diye sordu. Ben de, ona, (yaptığım şeyi) anlat*tım. Bunun üzerine: 'Subhanallah! Mü'mİn kimse pis olmaz buyurdu.[253]

Müslim'in rivayeti de şu şekildedir:

Ebu Hureyre, cünüp olarak, Medine sokaklarından birinde, Pey*gamber (s.a.v)'e rastlamıştı. (Onu görür görmez) hemen onun yanından sıvışıp gitmiş, yıkanmış. Peygamber (s.a.v), onu(n niçin sıvışıp gittiği*ni) araştırmış. Ebu Hureyre geldiği zaman, ona:

Ey Ebu Hureyre! Nerdeydin?1 diye sormuş. Ebu Hureyre'de:

Ey Allah'ın resulü! Bana, cünüb olduğum bir sırada rastladın. Ben de yıkanmadıkça senin yanında oturmayı doğru bulmadım' demiş. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Subhanallah! Mümin kimse pis olmaz' buyurdu.[254]

Tirmizî'nin birinci rivayetinde, olsüsaîtf ifadesi yer almaktadır. Haşiye'de ise doğru olanın, kelimesinin; gizlendim saklandım manasında olduğu belirtilmektedir.

Başka bir rivayette ise kelimesi, geri çekildim manasında tef*sir edilmiştir.

Ebu Dâvud'da, gizlendim" kelimesi, Nesâî'nin rivayetinde ise sıvıştım" kelimesi geçmektedir.



9. İdrardan Sakınmaya Teşvik


20. Abdullah ibn Abbâs (r. anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Peygamber (s.a.v), iki mezarın yanından geçiyordu. (Mezarda azab gören [255] iki insanın sesini işitince

Bunlar, azab görüyorlar. Azab görmeleri, büyük bir şey değildir. Bunların biri, İdrardan sakınmazdı.[256] Diğeri de, koğuculuk yapardı [257] buyurdu.

Bunun üzerine (yapraklan soyulmuş) yaş bir hurma dalı alıp onu iki parçaya ayırdı. Sonra bir parçasını; kabirlerden birinin üzerine, di*ğerini de öbürünün üzerine dikti. (Yanında bulunan sahabiler, ona):

Ey Allah'ın resulü! Bunu niçin yapün?' diye sordular. Resulullah (s.a.v):

Bu dallar, yaş kaldıkları müddetçe belki onlardan azabları hafif*letilir [258] buyurdu.[259]

Bir rivayette İdrardan uzaklaşmazdı" ifadesi yer almaktadır.[260]

Diğer bir rivayette ise İdrardan korun m azdı" ifadesi yer almaktadır.[261]

Başka bir rivayette ise, (Abdullah ibn Abbâs): Peygamber (s.a.v), Medine'de yada Mekke'deki bahçelerden birinin ya*nından geçerken mezarlarında azab gören iki insanın sesini işitti..."

deyip hadisi nakletmiştir.[262]

Yalnız bu rivayette "lfrhurma dalı" yerine Aty?-i "yapraksız hurma dalı" ifadesi geçmektedir.


10. Ayakta Bevletme


21. Huzeyfe ibnu'l-Yemân (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Peygamber (s.a.v) ile birlikte idim. Bir kavmin çöplüğüne gelmiş*ti. Ayakta (dikelerek) işedi.[263]

Sonra da: Yaklaş'dedi.

Bunun üzerine ben de, topuklarının yanına kadar yaklaştım. (Ona su verdim. Bu suyla) abdest aldı. (Ayaklarına gelince,) mestlerinin üzerine mesh etti.[264]

Ebu Vâil yolundan gelen bir rivayet ise şu şekildedir:

Ebu Musa, idrar hususunda çok dikkatli davranırdı. Bir şi şeye işeyip (sonra da):

İsrail oğullarından birinin cildine [265] idrar bulaşırsa, değen yeri makaslarla keserlermiş [266] dedi. Bunun üzerine Huzeyfe:

Arkadaşınız (Ebu Musa)m (idrar konusunda) bu derece dikkat göstermemesini isterdim. Çünkü ben, Resulullah (s.a.v) ile beraber yü*rüdüğümüzü hatırlıyorum... Duvarın arkasındaki bir çöplüğe gidip siz*den birinin yaptığı gibi ayakta işedi. Ben, ondan biraz ileriye gittim. (Bir müddet sonra yanına gitmem için) bana işaret etti. Ben de (onun yanına) gidip tuvalet ihtiyacının bitirinceye kadar arkasında dur*dum.[267]

Ebu Davud'un rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v)'i bir kavmin çöplüğüne gelip ayakta (dikilerek) işedi. Daha sonra su istedi. (O suyla abdest aldı. Ayaklarına gelince,) mestlerinin üzerine mesh etti.[268]

Ebu Davud (devamla) der ki:

Müsedded, Huzeyfe'den naklen şöyle dedi: "Peygamber (s.a.v), abdest bozarken yalnız kalmak isteyeceğini düşünerek oradan uzaklaşmak is*tediğimde, beni yanma çağırdı. Ben de (ona sütre olmak için) hemen arkasında durdum.[269]

Nesâî'de, Ebu Dâvud gibi, ayakta" kelimesini rivayet etmiştir.



11. Süt Emen Çocuğun İdrarının Hükmü


22. Ümmü Kays bint. Mihsaıı (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir: "Ümmü Kays, (bir gün) henüz yemek yemeye (başlamâya)n küçük oğlunu Resulullah (s.a.v)'e getirmişti. Resulullah (s.a.v), çocuğu kuca*ğına oturttu. Çocuk, Resulullah (s.a.v)'in elbisesine işedi. Resulullah (s.a.v), su istedi. Suyu, (idrar değen yerin) üzerine döktü.[270] (İdrar de*ğen yeri) yıkamadı.[271]

Bir rivayette, Resulullah (s.a.v), idrar (de*ğen yer)in üzerine su serpmekten fazla bir şey yapmadı" ifadesi yer almaktadır.[272]

Başka bir rivayette ise Resulullah (s.a.v), idrar (değen yer)in üzerine su serpti" ifadesi yer almaktadır.[273]



12. Abdestte, Gusülde Ve Başka Yerlerde Hep Sağdan Başlamayı Teşvik Etme


23. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Ayakkabı giymede, saçını taramada, temizlenmede ve bütün işle*rinde sağdan başlamak, Peygamber (s.a.v)'in hoşuna giderdi.[274]

Bir rivayet ise şu şekildedir:

"Peygamber (s.a.u) temizlenme, saç tarama ve ayakkabı giyme (gi*bi) bütün durumlarda güç yetirdiğince sağdan başlamayı severdi.[275]

Hadisin ravilerinden birisi şöyle demiştir:

"Misvak kullanırken de (sağdan başlamayı severdi)" diye rivayet etti. Fa kat "bütün işlerinde"187 (ifadesini) rivayet etmedi. [276]

Diğer bir rivayet ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) temizleneceği zaman temizlendiğinde, tarana*cağı zaman taranışında ve ayakkabı giyeceği zaman giymede, sağdan başlamayı severdi.[277]



13. Erkeğin, Hayızlı İken Hanımıyla Cinsel İlişkide Bulunamaması


24. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

Biz (müminlerin annelerinden) biri hayız olduğu zaman, Resuluf-lah (s.a.v) tenini onun tenine dokundurmak istediğinde, ona, hayızmın şiddetli olduğu zamanda (diz kapağı ile göbeği arasını örtecek) bir peştamal bağlamasını emrederdi. Daha sonra da tenini, o kadınının te*nine d okun dururdu. [278] Hangi biriniz, nefsine, Resulullah (s.a.v)in nef*sine sahip olduğu kadar sahip olabilir? [279]

Konu ile ilgili bir rivayet şu şekildedir:

Ben, Peygamber {s.a.v) ile birlikte her ikimizde cünüp iken bir kapdan yıkanırdık. (Hayız olduğumda) o, bana, (diz kapağı ile göbeği arasını örtecek) bir peştamal bağlamamı emrederdi. Ben de, peştamalı bağlardım. Hayızlı iken, tenini, tenime dokundururdu. Yine (mescitte) itikafta olduğu zaman ba*şını mescitten bana doğru çıkarırdı. Ben de hayızlı olduğum halde onun (ba*şını) yıkardım.[280]

Ebu Davud'un bir rivayetinde Hayızınin şiddetli ol*duğu (yada başlangıcında)" ifadesi yer almaktadır.[281]

Ebu Davud'un ve Nesâînin bir rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Bizden biri hayız olduğunda, Resulullah (s.a.v), ona (diz kapağı ile göbeği arasını örtecek) bir peştamal bağlamamı emrederdi. Daha sonra da onunla (aynı yatağa) yatardı."

Hz. Aişe bir defasında şöyle demiştir: 'Tenini, o kadınının tenine dokundururdu.

Nesâî'nin diğer bir rivayetinde ise, Cumey' ibn Umeyr şöyle der:

Annem ve teyzemle birlikte Aişe'nin yanma geldik. Annem ve tey (ona):

Sizden biriniz hayız gördüğü zaman Resulullah (s.a.v) ne yapar*dı?' diye sordular. O da:

Bizden birisi hayız olduğu zaman, (diz kapağı ile göbeği arasını örtecek) geniş bir peştamal giymemizi emrederdi. Sonra da (bizi) kol*larına alır göğsüne basardı' diye cevap verdi.



14. Tuvalete Girerken Okunacak Dua


25. Enes b. Mâlik (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v) tuvalete girerken: "Allahümme innî eûzu bike mine I-hubsi ve'1-habâis"

(Allahımi Erkek ve dişi şeytanların [282] şerrinden sana sığıni [283] buyururdu.[284]

Bir rivayette Tuvalete girmek istediğinde..." ifadesi yer almaktadır.[285]

Diğer bir rivayette ise Tuvalete girerken..." ifadesi yer almaktadır. [286]


15. Müstehazanın Yıkanması Ve Namaz Kılması


26. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v)'in baldızı, Abdurrahman b. Avfın hanımı Ümmü Habîbe bint. Çalış yedi yıl istihaze [287] olmuştu ve bu hususu Resulullah (s.a.v)'e sordu. Resulullah (s.a.v):

Bu, hayz (kanı) değil, bir damar (kam)dır. Boy abdesti al [288] namazım kıl buyurdu."

Aişe der ki: Ümmü Habîbe, kız kardeşi Zeyneb bint. Cahş'ın oda*sında bir leğen içinde yıkanır, kanın kırmızılığı suyun yüzüne çıkardı.

İbn Şihâb'da der ki: "Bun bu hadis, Ebu Bekr b. Abdurrahman b. Haris b. Hişâm'a anklettim. Ebu Bekr:

Allah, Hind' [289] rahmet etsin. Bu fetvayı o işi t şeydi, vallahi ağ*lardı. Çünkü o, (müstehaza olması nedeniyle) namaz kılmazdı' dedi. [290]

Bu lafız, Müslim'e aittir.[291]

Buhârî'nin kısa bir şekilde naklettiği rivayet ise şu şekildedir:

Ümmü Habîbe, yedi yıl istihaza oldu ve bu hususu Resulullah (s.a.v)'e sordu. Resulullah (s.a.v), ona, yıkanmasını emredip:

Bu, (hayz kanı değil,) bir damar (kam)dır' buyurdu.

Bunun üzerine Ümmü Habîbe, her namaz için boy abdesti alır oldu.[292]

Buna benzer bir rivayet, kanın kırmızılığı su*yun yüzüne çıkardı" ifadesine kadar nakledilmiş, bundan sonrası rivayet edilm em iştir.[293]

Başka bir rivayette ise Hz. Aişe şöyle demektedir:

Ümmü Habîbe bint. Cahş, Rg s ulu İlah (s.a.v)'den fetva isteyerek:

Ben, istihazalıyım1 dedi. Resulullah (s.a.v):

Bu, hayz (kanı) değil, bir damar (kanı)dır. Boy abdesti al ve na*mazını kıl' buyurdu.

Bunun üzerine Ümmü Habîbe, her namaz için boy abdesti alır ol*du.

Leys b. Sa'd der ki: "İbn Şihâb, Resulullah (s.a.v)'in, Ümmü Habîbe bint. Cahş' her namaz için yıkanmasını emrettiğini söylemedi. Her na*maz için boy abdesti alma işi, Ümmü Habîbe'nin kendiliğinden yaptığı bir şeydir.[294]

Yine Müslim'in bir rivayeti şu şekildedir:

Abdurrahman b. Avfın hanımı Ümmü Habîbe bint. Cahş, Resu*lullah (s.a.v)'e, (istihaze) kan (in) dan şikayet etti. Resulullah (s.a.v), ona:

Hayz in seni hapsettiği müddet bekle, sonra boy abdesti al " bu*yurdu.

Bunun üzerine Ümmü Habîbe, her namaz için boy abdesti alır ol*du.[295]

Yine Müslim'in bir rivayetinde, Daha sonra yıkan ve namazım kıl" ifadesi yer almaktadır. Bu rivayetin içinde, Aişe dedi ki: Ben, Ümmü Habîbe'nin leğenini kanla dolu olduğunu gördüm [296] ifadesi de yer almaktadır.[297]

Ebu Davud'un konu ile ilgili bir rivayeti şu şekildedir:

Abdurrahman b. Avfın hanımı Ümmü Habîbe bint. Cahş, yedi yıl istihaza oldu. (Resulullah (s.a.v)'den, istihaze kanı ile ilgili fetva iste*di.) Resulullah (s.a.v), ona:

Hayz vakti geldiğinde namazı terk etmesini, bittiğinde ise boy abdesti alıp namaz kılmasını emretti' emretti."

Ebu Dâvud (devamla) der ki: "Bu sözü, Zührî'nin arkadaşlarından Ev-zaî'den başka hiç kimse söylememiştir."

(Ebu Dâvud ilave olarak der ki İbn Uyeyne: Resulullah (s.a.v), Ümmü Habîbe'ye, hayz günlerinde namazı terk etmesini emretti" ifadesini ilave etmiştir. Ebu Dâ*vud (devamla) der ki: Fakat bu, İbn Uyeyne'nin bir zannıdır.[298]

Ebu Dâvud, bu hadisi, başka bir rivayetinde, kanın kırmızılığı suyun yüzüne çıkardı" ifadesine kadar rivayet etmiştir.[299]

Yine Ebu Dâvud, bir rivayetinde, Aişe dedi ki: Bunun üzerine Ümmü Habibe, her namaz için boy abdesti alır oldu" ifadesini rivayet etmiştir.[300]

Yine Ebu Dâvud, başka bir rivayetinde, Zeyneb bint. Cahş istîhaza oldu. Resulullah (s.a.v), ona: Her namaz için boy abdesti al" buyurdu. (Süleyman b. Kesir bunu naklettikten sonra bahsin ba*şındaki) hadisi ilave etti" ifadesine yer vermiştir.[301]

Yine Ebu Dâvud, diğer bir rivayetinde; Abdussamed, Süleyman b. Kesîr'den bu hadisi Her namaz için abdest al" şeklinde rivayet etti. Fakat bu, (hadisin ravisi) Abdussamed'in zannidir" ifadesine yer vermiştir.[302]

Nesâî'nin bir rivayeti ise şu şekildedir:

Abdurrahman b. Avfın hanımı Ümmü Habîbc bint. Cahş isti haz e oldu. Kendisinden devamlı kan geliyordu. Onun bu durumu, Resulul*lah (s.a.v)e bildirildi. Resulullah (s.a.v):

Bu, hayız (kanı) değildir. Şeytanın rahme musallat olmasından meydana gelen bir kandır. [303] Hayız gördüğü günler beklesin. Namazı bıraksın. Daha sonra (hayız müddeti bittiğinde, istihaze kanı sırasın*da) kalkıp her namaz için boy abdesti alsın' buyurdu.[304]

Yine Nesâî'nin bir diğer rivayeti ise şu şekildedir:

Ümmü Habîbe bint. Cahş, yedi yıl boyunca istihaze oldu. Bu du*rumunu Peygamber (s.a.v)'e sordu. O da, ona; bu kanın hayız olmadığı*nı, damardan gelen bir kan olduğunu, sağlıklı iken gördüğü hayız ve temizlenme müddet kadar namaz kılmamasını, daha sonra boy abdesti alarak namazını kılmasını söyledi. Bunun üzerine Ümmü Habîbe, her namaz için boy abdesti alır oldu.[305]

27. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Fatıma bint. Ebi Hubeyş, Ebu Hubeyş, [306] Muttalib ibn Es e d in oğ*ludur- Resulullah (s.a.v)'e:

Ben, (daimi surette) istihazalı bir kadınınım. Hiç temizlenemi*yorum. Acaba namazı bırakayım mı? diye sordu. Resulullah (s.a.v), ona:

Bu, hayz (kanı) değil, bir damar kamdır. Hayız kanın geldi*ğinde namazı kılma. Hayız(ın) bittiği zaman kanı yıka ve namaz kıl. buyurdu.[307]

Süfyân'm rivayetinde, Hayız kanı geldiğinde namazı kılma. Hayızın) bittiği zaman boy abdesti al ve namazı kıl" ifadesi yer almaktadır.[308]

Diğer bir rivayette şu ifade yer almaktadır:

Fakat namazı, içinde hayızh bulunduğun günler sırasında kılma. (Hayızm bittikten) sonra boy abdesti al ve namaz kıl. [309]

Ebu Davud'un bir rivayeti şu şekildedir:

Fatıma bint. Ebi Hubeyş, Peygamber (s.a.v)'e geldi. (Burada hadi*sin ravisi Urve,) yukarıda geçen [310] Fatima ile ilgili haberi nakletti...

Resulullah (s.a.v):

(Hayızm bittikten) sonra boy abdesti al. Her namaz (vakti) için kıl abdest al ve namaz kıl1 buyurdu.[311] Nesâ nin bir rivayeti ise şu şekildedir:

Fatıma bint. Ebi Hubeyş, istihaze olmuştu. (Resulullah (s.a.v)'e gelip durumunu sordu.) O da:

Hayız kanı, bilinen siyah bir kandır. [312] Hayız günleri(nde), nama*zı kılma. Hayız günleri(n) bittiğinde abdest al' buyurdu.[313]

Nesâî'nin bir rivayetinde, şu ilave yer almaktadır: Resulullah (s.a.v)'e:

Boy abdesti almayacak mı?' diye soruldu. Resulullah (s.a.v)'de:

Zaten hiç kimse bunda şüphe etmiyor diye cevap verdi. [314]


16. Cünüp Kimsenin Uyumasının Caiz Olması


28. Abdullah ibn Ömer (r. anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Ömer, Resulullah (s.a.v)'e, geceleyin kendisine cünüplük isabet ettiğini zikretti. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v): Abdest al, cinsel organını yıka ve sonra da uyu [315] buyurdu.[316]

Buhârî'nin bir rivayetinde şu ifade yer almaktadır: (Ömer

Birimiz cünüp iken uyuyabilir mi? [317] diye (Peygamber efendimiz*den) fetva istedi. Peygamber (s.a.v)'de:

Abdest aldığı zaman, evet' diye cevap verdi. [318] Buhârî'nin başka bir rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

(Ömer

Birimiz cünüp iken uyuyabilir mi? diye sordu. Peygamber (s.a.v)' de:

Evet, herhangi bîriniz abdest aldıktan sonra cünüp olduğu halde (isterse) yatsın1 buyurdu.[319]

Müslim'in rivayeti, buna benzemektedir.[320]

Tirmizî'de, bu hadisi, Abdullah ibn Ömer yoluyla; Ömer, Peygamber (s.a.v)'e sordu. (deyip hadisin geri kala*nını) nakletm iştir.[321]

29. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

Ebu Seleme (b. Abdurrahman) der ki: Aişe'ye:

Peygamber (s.a.v) cünüp iken uyur muydu?' diye sordum. Aişe'de:

Evet, abdest alı(p öyle uyurdu)' diye cevap verdi.[322]

Urve yolundan gelen rivayette Hz. Aişe şöyle der: Peygamber (s.a.v) cünüp iken uyumak istediğinde, cinsel organını yıkar ve namaz için abdest alır (gibi abdest alırdi. [323]

Bu hadîsi, Buhârî rivayet ermiştir. Müslim'in rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüp iken uyumak istediğinde, uyumadan ön*ce namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı.[324]

Müslim'in diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüp olduğunda, yemek yada uyumak istedi*ğinde [325] namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı.[326]

Müslim'in, Abdullah b. Ebi Kays yoluyla Hz. Aişe'den yaptığı bir rivayeti" de şu şekildedir:

Abdullah ibn Ebi Kays der ki: Aİşe'ye:

Resulullah (s.a.u)in vitir namazını' sordum diyerek hadisi zikretmiş ve sözüne şöyle devam etmiştir: (Aişe'ye

Resulullah (s.a.v) cünüp olduğunda ne yapıyordu? Uyumadan önce yıkanır mıydı? Yoksa yıkanmadan önce mi uyurdu?1 dedim. Aişe de:

Bunların her ikisini de yapardı. Çünkü bazı defa yıkanıp öyle uyurdu. Bazen de abdest alıp öyle uyurdu' diye cevap verdi. Ben de:

Bu işte kolaylık veren Allah'a hamd olsun' dedim. [327] Ebu Davud'un rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Peygamber (s.a.v) cünüp iken uyumak istediğinde namaz için ab*dest aldığı gibi abdest alırdı.[328]

Ebu Davud'un bir rivayetinde, Cünüp iken (bir şey) yemek istediğinde ellerini yıkardı" ilavesi yer al*maktadır.[329]

Ebu Dâvud (devamla) der ki: Bu hadisi; İbn Vehb, Yûnus'tan rivayet edip "yemek yeme" hadisesini Hz. Aişe'nin sözü olarak göstermiştir."

Ebu Davud'un diğer rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) cünüp iken (bir şey) yemek istediğinde yada uyumak istediğinde abdest alırdı.[330]

Ebu Davud'un, Gudayf ibnu'l-Hâris yoluyla Hz. Aişe'den yaptığı rivayet ise şu şekildedir:

Gudayf der ki: Aişe'ye:

Ne dersin? Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı gecenin başın*da mı, yoksa gecenin sonunda mı yıkanırdı?' diye sordum. Aîşe:

Bazen gecenin başında ve bazen de gecenin sonunda boy abdesti alırdı' dedi. Ben:

Allahu Ekber!... Bu işte kolaylık veren Allah'a hamd olsun' de*dim. (Tekrar ona

Vitri gecenin başında mı, yoksa sonunda mı kılardı? [331] Bunu ba*na haber ver' dedim. O da:

Bazen gecenin başında ve bazen de gecenin sonunda kılardı' di*ye cevap verdi. Ben de:

Allahu Ekber!... Bu işte kolaylık veren Allah'a hamd olsun' de*dim. (Tekrar ona

(Gece) namazında, (kıraati) açıktan mı, yoksa sessiz mi okur*du [332] diye sordum. O da:

Bazen açıktan ve bazen de sessiz okurdu' dedi. Ben de:

Allahu Ekber!... Bu işte kolaylık veren Allah'a hamd olsun' dedim. [333]

Tirmizî'nin rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüp iken, uyur ve suya el değdirin ezdi. [334]

Tirmizî der ki: (Bir çok kimse,) Hz. Aişe'den Resulullah (s.a.v) (cünüp olduğunda) uyumadan önce abdest alırdı"

şeklinde rivayette bulunmuştur. Bu rivayet, (Esved yolundan gelen rivayet*ten) daha sahihtir.[335]

Ebu Dâvud, Tirmizî'nin birinci rivayetini nakletmiştir.[336]

Nesâî'nin rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) cünüp iken (bir şey) yemek yada uyumak iste*diği zaman abdest alırdı.[337]

Nesâî, bir rivayetinde, (abdest alırdı)" ilavesini "namaz için abdest aldığı gibi yapmıştır.[338]

Nesâfnin diğer bir rivayeti de şu şekildedir

Peygamber (s.a.v) cünüp iken uyumak istediğinde abdest alır (bir şey) yemek istediğinde ise sadece ellerini yıkardı.[339]

Nesârnin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) cünüp iken uyumak istediğinde abdest alırdı. (Bir şey) yemek istediğinde yada (bir şey) içmek İstediğinde ellerini yıkar, sonra da (yemek) yerdi yada içerdi.[340]

Müslim, Abdullah ibn Ebi Kays yolundan ve Ebu Dâvud'da, Gudayf ibnu'l-Hâris yolundan bu hadis "kolaylık" ifadesine kadar rivayet etmiş*lerdir.[341]

Nesâi'nin Abdullah ibn Ebi Kays yolundan yaptığı rivayet ise şu şekildedir:

Abdullah ibn Ebi Kays der ki: Resululİah (s.a.v) cünüp olduğu zaman yatmadan önce mi boy abdestj alır, yoksa boy abdesti almadan mı yatardı' diye sordum. Aişe:

Her ikisini de yapardı. Bazen boy abdesti alıp yatardı. Bazen de (namaz) abdesti alıp öyle yatardı' diye cevap verdi.[342]



17. Cünüplükten Dolayı Yıkanmanın Şekli


30. Meymûne (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Resululİah (s.a.v) (önce) ayaklarını yıkamayarak namaz için ab dest aldığı gibi abdest aldı. Avret yerini ve (oraya) değen pis şeyleri yı kadı. Sonra da üzerine su döktü. Sonra da bir kenara çekilip ayakla*rını yıkadı.[343] Onun cünüplükten dolayı yıkanması, işte bu şekilde*dir.[344]

Buhârî'nin bir rivayetinde Meymûne şöyle der:

Peygamber (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanırken onu perdeledim. O ellerini yıkadı, sonra sağ eliyle sol elinin içine su döküp avret yerini ve oraya değen şeyleri yıkadı. Sonra eliyle duvar üzerine yada toprağa mesti etti.[345] Sonra ayaklannı yıkamayarak namaz için abdest aldığı gi*bi abdest aldı. Sonra kendi bedenine su döktü. Sonra bir kenara çeki*lip ayaklarım yıkadı.[346]

Buhârî'nin bir rivayeti şu şekildedir:

Eliyle avret yerini yıkadı. Sonra elini duvara sürttü. Sonra elini yıkadı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest aldı. Nihayet yıkan*masını bitirince, ayaklannı da yıkadı.[347]

Buhârî'nin diğer bir rivayetinde Meymûne şöyle der;

Peygamber (s.a.v) için (cünüplükten dolayı yıkanacağı) suyu ha*zırladım. (Su kabından) elleri üzerine su boşalttı, onları ikişer defa ve*ya üçer defa yıkadı. Sonra sağ eliyle sol elinin İçine su döküp bu suyla avret yerlerini yıkadı. Sonra elini toprağa sürttü. Sonra ağzını çalka*ladı ve burnuna su çekti.[348] Sonra yüzünü ve ellerini yıkadı. Başını da üç defa yıkadı. Sonra bedenine su döktü. [349] Sonra durduğu yerden bir kenara çekilip ayaklarım yıkadı.[350]

Buhârî'nin diğer bir rivayetinde ise, Meymûne'nin şu ifadesi yer almak*tadır:

(Kurulanması için) Peygamber (s.a.v)'e bir bez uzattım. [351] Fakat o, eliyle şöyle yapıp onu istemediği işaret etti.[352]

Yine Buhârî'nin buna benzer başka bir rivayetinde, Meymûne'nin şu ifadesi yer almaktadır:

(Kurulanması için) Peygamber (s.a.v)'e bir bez getirdim. Fakat o, bu bezi istemeyip eliyle silkelemeye başladı.[353]

Yine Buhârî'nin başka bir rivayetinde şu ifade yer almaktadır:

(Kurulanması için) Peygamber (s.a.v)'e bir bez uzattım. Fakat o, bu bezi almadı. Ellerini silkeleyerek gitti.[354]

Müslim'in bir rivayetinde şu ifade yer almaktadır:

(Kurulanması için) Peygamber (s.a.v)'e bir havlu getirildi. Fakat o, (bu havluya) dokunmadı. Suyu şöyle yapmaya, yani silkelemeye baş*ladı.[355]

Ebu Davud'un rivayetinde, Meymûne şöyle der:

Peygamber (s.a.v)'e cünüplükten dolayı yıkanacağı suyu hazırla*dım. Kabı sağ elinin üzerine eğdi. İki veya üç (bu şüphe A'meş'tendir) defa yıkadı. Sonra avret yerine su döküp orayı sol eliyle yıkadı. Daha sonra da (sol) elini yere sürttü ve yıkadı. Sonra ağzına ve burnuna su çekti. Yüzünün ve ellerini yıkadı. Başına ve vücuduna su döktü. Kena*ra çekilip ayaklarını yıkadı. Ona havluyu verdim. Fakat o, (bu havluyu) almadı.[356] Suyu bedenînden (silkeleyerek) atmaya başladı.

(A'meş der ki Peygamber (s.a.v)'in havluyu kullanmayıp üzerinden su*yu serptiğini İbrahim (en-Nehâî')ye söyledim. İbrahim: Onlar, havlu kullan*makta bir sakınca görmezlerdi. Fakat havlu kullanmayı adet edinmeyi mek*ruh sayarlardı' dedi.

Ebu Dâvud der ki: Müsedded dedi ki: Abdullah ibn Davud'a: "Onlar havlu kullanmayı adet edinmeyi mekruh sayarlardı" şeklinde bîr şey bili*yor musun? dedim. O da: Evet, öyledir. (Meymûne'nin rivayetinde, onlar bunun adet edinmesini mekruh görürlerdi ifadesi yoktur,) fakat ben kita*bımda bu ifadeyi mevcut olarak buldum.[357]

Tirmizî'nin rivayetinde ise Meymûne şöyle der:

Peygamber (s.a.v)'e cünüplükten dolayı yıkanacağı suyu hazırla*dım. Kabı sol eliyle eğip sağ eline su döktü ve iki elini yıkadı. Sonra elini kaba daldırıp (içinden su alıp) avret yerine döktü. Sonra elini du*vara veya toprağa sürttü. Sonra ağzına ve burnuna su çekti. Yüzünü ve kollarını yıkadı. Sonra başına üç kere su döktü. Sonra vücudunun geri kalan kısımlarına su döktü. Sonra kenara çekilerek ayaklarını yıka*dı.[358]

Nesâî'nin rivayetinde ise Meymûne şöyle der:

Cünüplükten dolayı yıkanacağı suyu Resulullah (s.a.v)'e getirdim. Önce iki veya üç kere ellerini yıkadı. Sonra sağ elini kaba daldırıp (içinden su alıp) avret yerine bir avuç su döktü. Sol eliyle de (avret ye*rini) yıkadı. Sol elini yere vurup iyice sürttü. Namaz için abdest aldığı gibi abdest aldı. Sonra başına üç avuç dolusu su döktü. Vücudunun geri kalan kısımlarını yıkadı. Sonra durduğu yerden bir kenara çekile*rek ayaklarını yıkadı. Sonra ona bir havlu götürdüm. Fakat o,.bu hav*luyu istemedi.[359]

Yine Nesâî'nin rivayetinde Meymûne şöyle der:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman (önce) ellerini yıkardı. Sağ eliyle sol eline su dökerdi. Avret yerini (sol eliyle) yıkardı. Sonra elini yere vurup ellerini mesh ederdi. Sonra da ellerini yıkardı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra başı*na ve vücudunun kalan kısımlarına su dökerdi. Sonra bir kenara çeki*lip ayaklarım yıkardı.[360]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayetinde Meymûne şöyle der:

Peygamber (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman avret ye*rini yıkardı. Elini yere yada duvara sürerdi. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra başına ve vücudunun kalan kısımlarına su dökerdi.[361]

31. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

Peygamber (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman (önce) e-Ierini yıkamayla başlardı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra parmaklarını suya daldırıp onlarla saçlarının diplerini ovalardı. Sonra iki eliyle başı üzerine üç avuç su dökerdi. Sonra suyu bütün bedenine dökerdi.[362]

Buhârî'nin bir rivayetinde şu ifade yer almaktadır:

Sonra eliyle saçlarının arasına suyu iyice geçirirdi. Nihayet de*risine iyice suyu geçirdiğini zannettiği zaman üzerine üç defa su dö*kerdi. Sonra bedeninin kalan kısmını yıkardı." Aişe der ki: "Ben, Resıı-lullah (s.a.v) ile aynı kabtan yıkanırdım. O kabtan beraberce su avuç*lardık.[363]

Müslim'in rivayeti ise şu şekildedir.

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman (Önce) ellerini yıkamayla başlardı. Sonra sağ eliyle sol eline su döküp avret yerini yıkardı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra (elleriyle) suyu alıp parmaklarıyla saçlarının diplerini ovalardı. İyice temizlendiğine kanaat getirdiğinde başına üç avuç su dökerdi. Sonra vücudunun kalan kısmına su dökerdi. Sonra da ayaklarını yıkardı Yine Müslim'in diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten temizleneceği zaman (önce) elleri*ni su kabına daldırmadan önce ellerini yıkamayla başlardı. Sonra da namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı.[364]

Yine Müslim'in diğer bir rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v) (cünüplükten dolayı) yıkanacağı zaman sağın*dan başlardı. (Önce) sağ eline suyu döküp onu yıkardı. Sonra vücu*dundaki pisliğin üzerine sağ eliyle su dökerdi. Onu sol eliyle yıkardı. (Bütün) bu işleri bitirince, başına su dökerdi."

Aişe (devamla) der ki: "Ben ve Resulullah (s.a.v), cünüp iken, aynı kabtan yıkanırdık.[365]

Yine Müslim'in başka bir rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman külek gi*bi bir kap isterdi. (Ondan) iki avucuyla (su) alıp (yıkanmaya) başının sağ tarafından başlardı. Sonra sol tarafını yıkardı. Sonra iki avucuyl (tekrar) su alıp onu başının üzerine dökerdi. [366]

Ebu Davud'un rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman -Süley*man ibn Harb'in rivayetine göre- önce sağ eliyle sol eline su dökerdi. Müsedded'in rivayeti göre ise önce kabtan suyu sağ eli üzerine dökerek ellerini yıkardı. -Sonra ikisinin ittifakla rivayetine göre ise ve avret yerini yıkardı. (Bundan sonra Müsedded Suyu sol eline dökerdi. Aişe (r. anhâ) bazen avret yerini kinayeli olarak söylerdi (sözlerini ilave etti).

(Hadisin bundan sonraki kısmında Süleyman ve Müsedded ittifak etmiş*lerdir Sonra Resulullah (s.a.v) namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Her İki elini de kaba daldırıp (su alırdı). Suyun, (başının) derisi*ne ulaştığını anlayıncaya yada deriyi paklayıncaya kadar saçlarını ova*layıp [367] (sonra da) başına üç defa su dökerdi. Sudan artan olursa, onu da vücuduna dökerdi.[368]

Ebu Davud'un bir rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanmak istediği zaman (önce) ellerini bileklerine kadar, sonra da avret yerini kaşığıyla birlikte yıkayıp onların üzerine su dökerdi. Ellerini temizlediği zaman, onları duvara sürerdi. Sonra abdest almaya başlardı. (Abdest aldıktan) sonra da başına su dökerdi.[369]

Ebu Davud'un başka bir rivayetinde, Teymullah ibn Sa'lebe oğulla*rından biri olan Cumey b. Umeyr'in şöyle söylediği nakledilmiştir:

Annem ve teyzemle birlikte Aişe'nin yanma gitmiştik. Onlardan bi*risi, Aişe'ye:

Boy abdesti (alırken Resulullah ile) neler yapardınız?' diye sordu. Aişe:

Resulullah (s.a.v) önce namaz için abdest aldığı gibi abdest alır*dı. Sonra başına üç defa su dökerdi. Biz ise, saçımızdaki örgülerden dolayı beş defa [370] (su) dökerdik' diye cevap verdi.[371]

Ebu Davud'un diğer bir rivayetinde, Külek [372] gibi bir kap isterdi" ifadesi yer almaktadır.[373]

Nesâî'nin rivayeti ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman ona bir kap su verilirdi. O da, ellerini o kaba sokmadan önce iyice temizlenin*ceye kadar ellerine su dökerdi. Sonra sağ elini suya sokup onunla su dökerdi. Sol eliyle de avret yerini yıkardı. Bu iş bitince, sağ eliyle sol eline su döküp ellerini yıkardı. Sonra üç kere ağzına, üç kere de bur*nuna su verirdi. Daha sonra iki avucuyla su alıp üç kere başına döker*di. (En son olarak ta,) vücudunun kalan kısmına su dökerdi.[374]

Nesâî'nin bir rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v) (önce) üç kere ellerine su dökerdi. Sonra avret yerini yıkardı. Sonra da ellerini yıkardı. Ağzına ve burnuna su verirdi. Sonra başına üç kere su dökerdi. (En son olarak ta,) vücudunun kalan kısmına su dökerdi.[375]

Nesâî'nin başka bir rivayetinde Ebu Seleme b. Abdurrahman şöyle der:.

Aişe, Peygamber (s.a.v)'in şöyle boy abdest aldığını anlattı: - (Önce) üç defa ellerini yıkardı. Sonra sağ eliyle, sol eline su dö*küp avret yerini ve oraya bulaşan (pislik)leri yıkardı.

Ömer, bu hadisin ancak şu şekilde bildiğini söyler: "Sağ eliyle sol eline üç defa su dökerdi. Sonra üç kere ağzına, üç kere burnuna su verir ve üç kere de yüzünü yıkardı. Sonra üç kere başına su dökerdi. (En son olarak ta,) suyu üzerine dökerdi.[376]

Nesâî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman (önce) el*lerini yıkardı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra parmaklarını suya sokup (aldığı suyla) saç diplerini ovalardı. Sonra da başına üç avuç su dökerdi. (En son olarak ta,) bütün vücuduna su dö*kerdi.[377]

Nesâî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) ellerini yıkardı. Abdest alırdı. Saçının diplerine suyun ulaşması için başını ovalardı. (En son olarak ta,) vücudunun ka*lan kısmına su dökerdi.[378]

Yine Nesâî'nin dîğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), suyu eliyle saçının her tarahna ulaştırırdı. Son*ra da başına üç defa su dökerdi.[379]

Tirmizî'nin rivayetinde ise Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v), cünüplükten dolayı yıkanmak istediği zaman (önce) ellerini su kabına daldırmadan önce ellerini yıkamayla başlardı. Sonra avret yerini yıkardı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra suyu saçlarını(n diplerine kadar) ulaştırırdı. Sonra başın*dan aşağı üç kere su dökerdi.[380]


18. Mestler Üzerine Mesh Etme [381]


32. Cerîr b. Abdullah (r. a)'tan rivayet edilmiştir:

Cerîr, küçük abdestini bozdu, sonra da abdest alıp mestler üzeri*ne mesh etti. Ona:

Mestler üzerine mesh etmeyi yapar mısın?' diye soruldu. O da:

Evet, Çünkü Resulullah (s.a.v)'i abdestini bozduğunu, sonra ab dest alıp mestler üzerine mesh ettiğini gördüm [382] diye cevap verdi.[383]

A'meş der ki: ibrahim dedi ki: (Cerîr'in) bu sözü, Abdullah'ın arkadaş larının hoşuna giderdi. Çünkü Cerîr'in Müslüman olması, Mâide suresinin in*mesinden sonradır."

Ebu Davud'un rivayetinde, Cerîr b. Abdullah şöyle der:

Cerîr, küçük abdestini bozdu, sonra da ab dest alıp mestler üze*rine mesh etti. Sonra da: "Resulullah (s.a.v)'i mesh ederken gördüğüm halde (artık) beni (mestler üzerine) mesh etmekten ne alıkoyabilir?' de*di. (Ona

Yalnız Resulullah (s.a.v)'in mestler üzerine mesh etmesi, (galiba) Mâide suresinin inmesinden önce idî.[384] dediler. O da:

Ben, Mâide suresi indikten sonra Müslüman oldum1 dedi.[385] Nesâî'nin rivayeti de şu şekildedir:

Cerîr abdest aldı. Mestleri üzerine mesh etti. Ona:

(Mestler üzerine) mesh mi ediyorsun?' diye soruldu. O da:

Resulullah (s.a.v)'i mestleri üzerine mesh ederken gördüm' diye cevap verdi.

Cerîr'in bu sözü, Abdullah'ın arkadaşlannın hoşuna giderdi. Cerîr, Re*sulullah (s.a.v)'in vefatına yakın bir zamanda Müslüman olmuştu.[386]

Tirmizî'nin diğer bir rivayetinde ise, Şehr b. Havşeb şöyle der:

Cerîr b. Abdullah'ı, abdest alıp mestlerinin üzerine mesh ederken gördüm. Bu hususu ona sordum. O da:

Ben Resulullah (s.a.v)'i, abdest alıp mestlerinin üzerine mesh ederken gördüm1 dedi. Ona:

Maide (süresindeki a yet) ten önce mi, yoksa sonra mı (Müslüman oldun) diye sordum. O da:

Mâide (süresindeki ayet)ten sonra Müslüman oldum' diye cevap verdi.[387]

33. Muğîre b. Şu'be (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

Bir seferde Peygamber (s.a.v) ile beraberdim. (Resulullah, bana):

Ey Muğîre! (Yanına) bir su kabı al (benimle birlikte gel)' buyur*du.

Bunun üzerine (yanıma) su kabım aldım. Gözümden kayboluncaya kadar uzağa gitti. (Tuvalet) ihtiyacını giderdi. Üzerinde Şam (kuma*şından yapılmış) bir cübbe vardı. Elini, cübbenin yeninden çıkarmaya çalıştı. Fakat cübbenin yeni dardı. Bunun üzerine elini, cübbenin al*tından çıkardı. (Yanımdaki su kabından) onun eline döktüm. Namaz için abdest aldığı gibi abdest aldı. Mestleri üzerine mesh etti. Sonra namaz kıldı.[388]

Buhârî'nin bir rivayeti şu şekildedir:

Ben, Peygamber (s.a.v)'in (eline) abdest suyu döktüm. O, mestler üzerine mesh etti. (Sonra da) namaz kıldı.[389]

Buhârî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) (tuvalet) ihtiyacı için gitti. (İhtiyacını giderdik*ten) sonra (dönüp) geri geldi. Onu su (kabı)yla kaşıladım. üzerinde Şam (kumaşından yapılmış) bir cübbe olduğu halde abdest aldı. Ağza ve burna su verdi. Yüzünü yıkadı. Elinin cübbesinin yenlerinden çı*karmaya çalıştı. Fakat cübbesinin yenleri dardı. Ellerini (cübbenin) altından çıkarıp onları yıkadı. Başını ve mestlerini mesh etti.[390]

Yine Buhârî'nin diğer bir rivayeti şu şekildedir:

Muğîre, bir seferde, Resulullah (s.a.v) ile birlikte bulunmuş idi. Resulullah (s.a.v) (tuvalet) ihtiyacını gidermek için (gözden uzak bir yere) gitmişti. (Dönüp geri geldiğinde) abdest alırken, Muğîre, onun eline su dökmüştü. İşte bu ab destte Resulullah (s.a.v), yüzünü ve el*lerini yıkamıştı. Başına ve mestleri üzerine mesh etmişti.[391]

Yine Buhârî'nin başka bir rivayeti şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) bir ihtiyacım (gidermek için gözden uzak bir yere) gitmişti. Dönüp geri geldiğinde abdest alırken) -bunu ancak Te-bük gazvesinde [392] söylediğini biliyorum- Kalktım, onun eline su dök*tüm. Yüzünü yıkadı. Kollarını yıkamak istedi. Fakat cübbesinin yeni dar idi. Bunun üzerine kollarını cübbesinin altından çıkarıp yıkadı. Sonra da mestleri üzerine mesh etti.[393]

Yine Buhârî'nin diğer bir rivayeti şu şekildedir:

Ben, bir seferde, Peygamber (s.a.v) ile birlikte idim. Mestlerini çıkarmak için eğildim. (Resulullah, bana): Mestleri bırak! Çünkü ben, onları (ayaklarım) temizken (abdest!iyken) giydim [394] deyip mestleri*nin üzerine mesh etti. [395]

Müslim'in rivayetin şu şekildedir:

Ben, bir gece Peygamber (s.a.v) ile birlikte yolda idim. Bana: 'Ya*nında su var mı?' diye sordu. Ben de: 'Evet' dedim. Bunun üzerine hay*vanından indi ve gecenin karanlığında gözden kayboluncaya kadar git*ti. Sonra (dönüp geri) geldi. Ben, onun eline bir kapdan su döktüm. Yüzünü yıkadı. Üzerinde yünden (yapılmış) bir cübbe vardı. Kollarını bu cübbedcn çıkaramadı. Nihayet kollarını, cübbesinin altından çıka*rıp (öyle) yıkadı. Başına mesh etti. Sonra mestlerini çıkarmak için eğildim. (Bana 'Mestleri bırak! Çünkü ben, onları (ayaklarım) temiz*ken (abdestliyken) giydim1 deyip mestlerinin üzerine mesh etti.[396]

Müslim'in diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) mestlerinin üzerine, başının ön tarafına ve sarıgına mesh etti.[397]

Müslim'in başka bir Vivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) abdest aldı. Alnına, sarığına ve mestleri üzeri*ne mesh etti.[398]

Ebu Davud'un rivayeti şu şekildedir:

Biz Resulullah (s.a.v) ile birlikte bir deve süvarisi topluluğu için*de bulunuyorduk. Yanımda bir de su kabı vardı. Resulullah (s.a.v) (tu*valet) ihtiyacı için dışarı çıktı. (İhtiyacını giderdikten) sonra (dönüp) geri geldi. Onu su kabıyla karşıladım. (Yanımdaki su kabından) on(un elinje su döktüm. Ellerini ve yüzünü yıkadı. Sonra da kollarını (cübbe*sinin yenlerinden) dışarı çıkarmak istedi. Halbuki üzerinde yenleri dar, yünden (dokunmuş) bir Rum cübbesi vardı. Cübbe dar gelince, kolları*nı cübbenîn altından çıkarıp uzattı. Sonra mestlerini çıkarmak için onun mestlerine eğildim. Bana:

Mestleri bırak! Çünkü ben, onları ayaklarım temizken (abdest-liyken) giydim [399] deyip mestlerinin üzerine mesh etti. [400]

Şa'bî der ki: Urve, bu hadisi, babasından bizzat müşahede ettiğini, baba*sının da Resulullah (s.a.v)'den müşahede etmiş olduğunu kesinlikle ifade et*miştir.[401]

Ebu Davud'un diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Nebi (s.a.v) mestleri üzerine, alnına ve sangı üzerine mesh eder*di. [402]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) mestleri üzerine mesh etti. Ben (de): 'Ey Allah'ın resulü! Yoksa (ayağınızı yıkamayı) unuttunuz mu?' diye sordu. O da: '(Hayır,) bilakis sen unuttun. Yüce Rabbim bana mestleri üzerine mesh etmeyi emretti' diye cevap verdi. [403]

Tirmizî'nin rivayeti de şu şekildedir:

Nebi (s.a.v) abdest aldı. Mestleri ve sarığı üzerine mesh etti. [404] Nesâî'nin rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) (tuvalet) ihtiyacı için çıkmıştı. Döndüğünde, onu su dolu bir kapla karşıladım. Suyu döküp (önce) ellerini yıkadı. Sonra yüzünü yıkadı. Sonra kollarını yıkamak istedi. Cübbesinin yeni dardı. Bu sebeple kollarını cübbenin altından çıkarıp yıkadı. Sonra mestleri üzerine mesh etti ve bize namaz kıldırdı.[405]

Nesâî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:,

Peygamber (s.a.v) (tuvalet) ihtiyacı için çıkmıştı. Muğîre'de, için*de su bulunan bir kapla arkasından gitti. Peygamber (s.a.v) (tuvalet) ihtiyacını bitirince, Muğîre (içinde su buluna su kabından Peygambe*rimizin eline) su döküp Peygamber (s.a.v) abdest aldı ve mestleri üze*rine mesh etti.[406]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Bir seferde Peygamber (s.a.v) ile beraberdim. Bana:

Ey Muğfre! Sen (insanlardan) geride kal. Ey İnsanlar? Siz seçip gidin' buyurdu.

Bunun üzerine ben geride kaldım. Yanımda bir su kabı vardı. İn*sanlar geçip gitti. Peygamber (s.a.v), (tuvalet) ihtiyacı için uzaklaştı. Dönünce, eline su dökmek için yanına vardım. Peygamber (s.a.v)'in üzerinde, yenleri dar Bizans (malı) bir cübbesi vardı. Elini cübbenin yeninden çıkarmak istedi. Fakat cübbenin yeni dar geldi. Elini cübbe*nin altından çıkardı. Yüzünü ve kollarını yıkadı. Başını [407] ve mestleri üzerine mesh etti.[408]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayeti ise şu şekildedir;

Resulullah (s.a.v) ile birlikte bir seferde idik. Yolda giderken ya*nındaki asayla sırtıma hafifçe vurup yoldan ayrıldı. Ben de onunla bir*likte (yoldan) ayrıldım. Resulullah (s.a.v) filan yere gelince, devesini çökertti. Sonra (tuvalet) ihtiyacı İçin gitti. (Hadisin ravisi der ki Gö*zümden kayboluncaya kadar gitti. Sonra gelip:

Yanında su var mı?' diye sordu. Yanımda bir (su) kırbam vardı. Onu Resulullah (s.a.v)'e getirip (eline) dökmeye başladım. Resulullah (s.a.v) ellerini ve yüzünü yıkadı. Kollarım yıkayacaktı. Fakat üzerinde, kollan dar Şam kumaşından yapılmış bir cübbe vardı. Elini, cübbenin altından çıkardı. Yüzünü ve kollarını yıkadı.

(Ravi) Resulullah (s.a.v)'in, mübarek alınlarından ve sangından bahsetti. (Hadisin ravisi) İbn Avn: Bunİan, istenilen şekilde ezberieyedim1 der.

Muğîre (devamla) der ki: Sonra mesh I eri üzerine mesh etti. Sonra da:

(Tuvalet için senin) bir ihtiyacın var mı?1 diye sordu. Ben de:

Ey Allah'ın resulü! (Tuvalet için) hiçbir ihtiyacım yok' dedim.

Sonra diğerlerinin yanma geldik. Abdurrahman ibn Avf, [409] cema*ate imam olup sabah namazından bir rekat kıldırmıştı. Abdurrahman ibn Avf a, Resulullah (s.a.v)'in geldiğini haber vermek istedim. Fakat Resulullah (s.a.v) bana engel oldu. [410] Sabah namazının farzından yeti*şebildiğimiz kadarını cemaatle kıldık. Kaçırdığımız rekatı ise kaza et*tik.[411]

Nesâî'nin bir rivayetin de şu ifade yer almaktadır:

Bunun üzerine Resulullah (s.a.v) (cübbenin yenini) omzuna atıp kollarını yıkadı. Alnına, sarığına ve mestlerine mesh etti.[412]

Yine Nesâî'nin bir rivayetin de şu ifade yer almaktadır:

Bu sebeple kollarını cübbenin altından çıkarıp yıkadı. Sonra mestleri üzerine mesh etti ve bize namaz kıldırdı.[413]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayetin de şu ifade yer almaktadır:

Resulullah (s.a.v) abdest aldı. Alnına, sangına ve mestlerine mesh etti" ifadesi yer almaktadır.[414]



19. Sperm Gelmesi Sebebiyle Kadına Boy Abdestinin Vacip Olması


34. Ümmü Seleme (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir: "Ümmü Süleym, Peygamber (s.a.v)'e gelip:

Ey Allah'ın resulü! Şüphesiz ki Allah, hak(kı açıklamak)tan haya etmez. [415] Acaba İhtilam olduğu zaman kadına boy abdesti almak lazım mıdır?' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Evet! Suyu (spermi) görürse, (kadının boy abdesti alması) la*zımdır' diye cevap verdi. Bunun üzerine Ümmü Seleme:

Ey Allah'ın resulü! Kadın hiç ihtilam olur mu?' dedi. Resulullah (s.a.v):

Allah iyiliğini versin. Çocuk, kadına neden benziyor (sanıyor*sun)? [416] diye cevap verdi.[417]

Bir rivayette şu ilave yer almaktadır:

Ümmü Seleme dedi ki: (Ümmü Süleym'e '(Bu sözün sebebiyle) kadınları rezil ettin1 dedim.[418]

Başka bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır:

Bunun üzerine Ümmü Seleme, (utancından) yüzü örterek:

Ey Allah'ın resulü! Kadın hiç ihtilam olur mu?' dedi. Resulullah (s.a.v)'de;

Evet! 'Allah iyiliğini versin. Çocuk, kadına neden benziyor (sanı*yorsun)?' diye cevap verdi.[419]

Bir diğer rivayette ise Bunun üzerine Ümmü Seleme güldü" ifadesi yer almaktadır. [420]

Tirmizî'nin rivayeti ise baştaki hadis gibi olup içerisinde şu ifade yer al*maktadır:

Resulullah (s.a.v):

Evet! Suyu (spermi) görürse, (kadın) boy abdesti alsın1 buyurdu. Bunun üzerine Ümmü Seleme dedi ki: Ümmü Süleym'e: (Bu sözün sebebiyle) kadınları rezil ettin1 dedim.[421]

Nesâî, bu hadisi, baştaki rivayete benzer bir şekilde rivayet etmiştir.[422]

Ebu Dâvud'da, bu hadisi, Hz. Aişe'nin hadisinden sonra getirip sonunda şöyle der:

Hişâm b. Urve, Urve'den, Urve ise Zeyneb bint. Ebi Seleme'den, o da Ümmü Seleme'den; "Ümmü Süleym, Resulullah (s.a.v)'e geldi..." şeklinde rivayet etmiştir.[423]

Görüldüğü üzere Ebu Dâvud, hadisi, Hz. Aişe hadisine göndermede bu*lunmadan (ayrı bir şekilde) rivayet etmiştir.


20. Uykudan Uyanıldığında Elleri Yıkama


35. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"Sizden biriniz uykudan uyandığı zaman üç defa elini yıkamadan kaba sokmasın. Çünkü (kişi,) elinin nerede gecelediğini bilemez. [424]

Müslim'in bir rivayeti şu şekildedir:

Sizden biriniz uykudan uyandığı zaman elini kabına sokmadan hemen eline üç defa su döksün. Çünkü (kişi,) elinin nerde gecelediği*ni [425] bilemez.[426]

Müslim'in bir rivayetinde Elini yıkama*dan. ifadesine yer verilmiş, fakat "üç defa [427] ifadesine yer verilmemiştir. [428] Buhârî, bu manaya ilave yapmakla hadisi şöyle rivayet etmiştir:

Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: Sizden biriniz abdest alacağı za*man burnuna su versin, sonra (burnuna verdiği suyu geri) çıkarsın. (Tuvalet ihtiyacını giderme esnasında) her kim taşla silinirce, sayısını tek yapsın. Sizden biriniz uykudan uyandığı zaman elini abdest suyu*nun içine sokmadan önce yıkasın. Çünkü sizden biriniz, (uykusunda) elinin nerede gecelediğini bilemez.[429]

Ebu Dâvud'da bu hadisi (bu şekilde) rivayet etmiştir. [430]

Tirmizî'nin rivayetinde Elinin üzerine iki ya*da üç defa su akıtmadan. ifadesi yer almaktadır. [431]

Yine Ebu Davud'un rivayetinde ise, Çünkü elinin gece nerelerde gecelediğini yada nerelerde dolaştığını bilemez" ifadesi yer almaktadır. [432]

Bu hadis, Nesâî'nin "Sünen"inde rivayet edilen ilk hadistir. [433]



21. Tuvalet İhtiyacı Sırasında Sağ Elin Kullanılmasının Yasaklanması


36. Ebu Katâde (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Sizden biriniz, işediği zaman erkeklik organına sağ eliyle dokun*masın. Tuvalete gittiğinde sağ eliyle silinmesin. Su içtiğinde de bir ne*feste içmesin. [434]

Bu lafız, Ebu Davud'a aittir. Buhârî'nİn rivayeti ise şu şekildedir:

Sizden biriniz, işediği zaman erkeklik organını sağ eliyle tutmasın. Sağ eliyle temizlenmesin. [435] Su kabının içine nefesini [436] vermesin. [437]

Buhârfnin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Sizden biriniz (su kabından) bir şey içtiği zaman onun içine nefesini ver*mesin. Tuvalete gittiği zaman erkeklik organına sağ eliyle dokunmasın. Sağ eliyle temizlenmesin. [438]

Müslim'in rivayeti ise şu şekildedir:

Sizden biriniz işerken erkeklik organını sağ eliyle kesinlikle tutmasın.

Tu*valette sağ eliyle silinmesin. Kabın içine nefesini vermesin. [439]

Peygamber (s.a.v) kabın içine nefes vermekten, erkeklik organını sağ elle tutmaktan ve (tuvalet ihtiyacı sırasında) sağ elle silinmekten yasaklamıştır.[440]

Nesâî, Müslim'in ve Ebu Davud'un rivayetlerine benzer bir şekilde riva*yette bulunmuştur. [441]

Tirmizf nin rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v), kişinin, erkeklik organını sağ elle tutmasını yasakla*mıştır.[442]



22. Misvak Kullanmak


37. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: Eğer ümmetime zorluk verecek olmasaydım, onlara misvak kullanmalarını mutlaka emrederdim.

Başka bir rivayette ise: "Eğer ümmetime yada insanlara zorluk vere*cek olmasaydım, onlara her namaz (başın)da misvak kullanmalarını mutlaka emrederdim. [443]

Bu lafız, Buhârî'ye aittir. Müslim'in rivayeti ise şu şekildedir:

Eğer müminlere Züheyr'in sözünde: ümmetime zorluk verecek ol*masaydım, onlara her namaz (başında)da misvak kullanmalarını [444] mutlaka emrederdim. [445]

Ebu Davud'un rivayeti ise şu şekildedir:

Eğer müminlere zorluk verecek olmasaydım, yatsı namazını geciktirme*lerini [446] ve her namaz (başm)da miavak kullanmalarını mutlaka emreder*dim.[447]



23. Mezi [448]


38. Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Muhammed ibnu'l-Hanefiyye dedi ki: Hz. Ali der ki: "Ben, mezisi çok olan biriydim. Peygamber (s.a.v)'e meziyi sormaya, kızının ben (im ni*kahım altın)da olması sebebiyle utanıyordum. Bunun üzerine Mikda-d'a, (mezinin durumunu) Peygamber (s.a.v)'c sormasını istedim, O da, ona (mezi ile ilgili) sordu. Peygamber (s.a.v):

(Mezi gören kimse,) cinsel organını yıkar ve abdest alır' diye ce*vap verdi. [449]

Bu lafız, Buhârî ve Müslim'e aittir.

Buhârî'nin, Ebu Abdurrahman es-Sülemî yolundan yaptığı rivayet şu şe*kildedir:

"Ben bir kimseye, (mezi ile ilgili) Peygamber (s.a.v)'e sormasını is*tedim. (O da sordu.) Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):

Abdest al ve cinsel organını yıka1 diye cevap verdi.[450]

Müslim'in, Abdullah yolundan yaptığı rivayet ise şu şekildedir:

Ali der ki: Mikdad b. Esvedi, Resulullah (s.a.v)'e gönderdik. Mik-dad, ona; insanın, kendisinden çıkan mezi ile ilgili ne yapacağım sor*du. O da:

Abdest al ve cinsel organını yıka1 diye cevap verdi. [451]

Ebu Dâvud'da, Urve yoluyla Hz. Ali'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir:

Ali, Mikdad'a şöyle dedi diyerek (bir önceki Süleyman b. Yesâr'ın riva-yetindekilerin) benzerini zikretti.

Sonra Urve der ki: Mikdad, Resulullah (s.a.v)'e (mezi kimsenin durumu*nu) sordu. O da:

Cinsel organını ve hayalarım yıkasın [452] diye cevap verdi. [453]

Ebu Davud'un başka bir rivayetinde, Peygamber (s.a.v)'in; Haya*larını" ifadesini zikretmediği belirtilmektedir. [454]

Ebu Davud'un Hz. Ali'den yaptığı diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Ben, mezisi çok gelen biriydim. (Sperme kıyas ederek) yıkanmaya baş*ladım. Öyle ki sırtım çatladı. Bunun üzerine durumu Peygamber (s.a.v)'e an*lattım yada anlatıldı. O da:

Böyle yapma! Meziyi gördüğünde, Cinsel organını yıka ve namaz için abdest aldığın gibi abdest al. Sperm çıktığında ise, yıkan' diye ce*vap verdi.[455]

Tirmizî'nin rivayetinde ise Hz. Ali şöyle der:

Peygamber {s.a.v)'e, mezi ile ilgili soru sordum. O da:

Meziden dolayı (namaz) abdesti alman ve sperm (meni) den do*layı ise boy abdesti alman gerekir' buyurdu.[456]

Nesâî'nin Hz. Ali'den yaptığı bir rivayet ise şu şekildedir:

Ben, mezisi çok gelen biriydim. Peygamber (s.a.v)'in kızı (Farıma nika*hım) altında idi. Bundan dolayı (mezinin durumunu) ona sormaya utandım. Dolayısıyla yanımda oturan birisine, bunu, Peygamber (s.a.v)'e sormasını söyledim. O adam da, Peygamber (s.a.v)'e (mezinin durumunu) sordu. Bu*nun üzerine Peygamber (s.a.v):

(Mezi gelince,) abdest almak gerekir' diye cevap verdi. [457] Yine Nesâî'nin Hz. Ali'den yaptığı diğer bir rivayet ise şu şekildedir: Mikdad'a:

Bir kimse, ailesiyle, cinsel ilişki yapmaksızın oynaştığında mezi gelirse ne yapmalıdır? diye bunu Peygamber (s.a.v)'e sor. Çünkü ben, Peygamber (s.a.v)in kızı (nikahım) altında olduğundan ötürü bunu sor*maya utanıyorum' dedim.

O da, (bu meseleyi) Peygamber (s-.a.v)'e sordu. Bunun üzerine Peygam*ber (s.a.v):

Cinsel organını yıkar ve namaz abdesti gibi abdest alır' diye ce*vap verdi. [458]

Yine Nesâî'nin Hz. Ali'den yaptığı başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Ammâr'a, Peygamber (s.a.v)'in kızının (benim nikahım) altında olma*sından ötürü (mezi meselesini) Resulullah (s.a.v)'den sormasını istedim. O da bu meseleyi Peygamber' sordu.) Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):

Mezi için abdest almak yeterlidir' diye cevap verdi. [459]

Yine Nesâî'nin, Abdullah ibn Abbâs yoluyla Hz. Ali'den yaptığı rivayet şu şekildedir:

Ali, Mikdad ve Ammâr aralannda konuşuyorlardı. Ali:

Benden çok mezi akıyor, kızı nikahım altında olduğundan dolayı Resulullah (s.a.v)'e (mezi meselesini) sormaya utanıyorum. İkinizden birisi benim (bu meselemi) sorsa' dedi.

Bunun üzerine ikisinden birisi -hangisi olduğunu unuttum- (mezi mese*lesini) Resulullah (s.a.v)'e sordu. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

O, mezidir. Kimden akarsa, cinsel organını yıkasın. Namaz ab-desti gibi abdest alsın1 diye cevap verdi. [460]

Yine Nesâî'nin, Hz. Ali'den yaptığı rivayet şu şekildedir:

Ben, mezisi çok gelen biriydim. Birisine (bu mezi meselesini) Peygamber (s.a.v)'e sormasını istedim. O da (bu meseleyi) ona sordu.

Bunun üzerine Peygamber (s.a.v);

Abdest almak gerekir' diye cevap verdi.[461]

Yine Nesâî'nin bir rivayetinde, Abdest al ve cinsel organım yıka" ifadesi geçmektedir.[462]

Yine Nesâî'nin bir rivayetinde, Cinsel organım yıkasın ve namaz abdesti gibi abdest alsın" ifadesi geçmektedir.[463]

Yine Nesâî'nin, Râfi' b. Hadîc'den yaptığı rivayet ise şu şekildedir:

Ali, Ammâr'a; meziyi Resulullah (s.a.v)'den sormasını istedi. Resulullah (s.a.v):

Cinsel organını yıkar ve abdest alır' diye cevap verdi.[464]



24. Tuvalet İhtiyacı Giderildiği Sırada Kıbleye Dönmenin Yasak Olması


39. Ebu Eyyûb el-Ensârî (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Büyük abdeste gittiğiniz zaman önünü ve arkasını kıbleye dön*mesin. Fakat (Medine'nin) doğu tarafına doğruyada batı tarafına doğru dönünüz."

Ebu Eyyûb der ki: "Biz Şam'a geldiğimizde yönleri kıbleye doğru yapıl*mış tuvaletler gördük. (Tuvaletlerin içinde kıbleden) dönüyorduk ve Allah'a istiğfar [465] ediyorduk.[466]

Buhârî, Müslim, Tirmizî ve Ebu Dâvud, bu hadisi (bu lafızla) rivayet et*miştir.

Nesâî'nin, Râfi1 ibn İshâk'tan [467] yaptığı rivayet şu şekildedir:

(Râfi' ibn İshâk,) Mısır'da [468] bulunduğu sırada Ebu Eyyûb el-Ensârî'nin şöyle dediğini işitmiştir:

Resulullah (s.a.v): 'Herhangi biriniz büyük veya küçük abdeste git*tiği zaman önünü ve arkasını kıbleye dönmesin [469] buyurmuştu. Allah'ın adına yemin ederim ki, ben bu tuvaletlerde nasıl hareket edeceğimi bilemiyorum.[470]

Nesâî'nin Ebu Eyyûb'tan yaptığı diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) şöyle buyurdu: Büyük veya küçük abdest yapar*ken önünüzü ve arkanızı kıbleye dönmeyin. Doğuya ve batıya [471] donun. [472]

Yine Nesâî'nin Ebu Eyyûb'tan yaptığı diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: Herhangi biriniz büyük abdesie gittiği zaman yönünü kıbleye doğru dönmesin. Yönünü, doğuya ve ba*tıya dönsün.[473]



25. Köpeğin Bir Kabı Ağzıyla Yalaması


40. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: Köpek, sizden birinin kabından bir şey içtiği zaman hemen o kabı yedi defa yıkasın. [474]

Bu hadisi; Buhârî ve Müslim (bu lafızla) rivayet etmiştir. Müslim'in rivayeti şu şekildedir:

Köpek, sizden birinin kabını yaladığı [475] zaman hemen o kabın içindekini) döksün. Sonra da o kabı yedi defa yıkasın.[476]

Müslim, bu rivayetin bir benzerini rivayet edip fakat hemen o kabi (n içîndekini) döksün" ifadesini kullanmamıştır. [477] Yine Müslim'in rivayeti şu şekildedir:

Köpek, [478] sizden birinin kabını yaladığı zaman o kabın temizliği, birincisi toprakla (olamk şartıyla) onu yedi defa yıkamasidir.[479]

Yine Müslim'in diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

"Köpek, sizden birinin kabını yaladığı zaman o kabın temizliği, onu yedi defa yıkamasıdır.[480]

Ebu Davud'un bir rivayetinde, bu manada, Ebu Hureyre'den mevkuf olarak bir hadis rivayet edilmiştir. Fakat bu hadisin içerisine Ebu Hureyre:

Kedinin su içtiği kap bir kez yıkanır [481] cümle*sini ilave etmiştir. [482]

Ebu Davud'un diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Köpek bir kabı yaladığı zaman, yedincisitoprakla (olmak şartıyla) onu yedi defa yıkayınız."

Ebu Dâvud (devamla) der ki: Bir topluluk, bu hadisi, Ebu Hureyre'den rivayet etmiştir. Fakat onlar, v'j^1 toprak" kelimesini zikretmem işlerdir. [483]

Nesâî'de bu hadisi, (baştaki gibi değilde) ikinci şekliyle rivayet etmiştir. Tirmizî'nin rivayeti de şu şekildedir:

Köpek bir kabı yaladığı zaman o kap yedi kere yıkanır. Birincisi veya sonuncusu, toprakla (ovulur). Kedinin yaladığı kap ise bir kere yıkanır."

Tirmizî (devamla) der ki: Bu hadisi bir çok kimse rivayet etmiştir. Fakat bu hadisin içerisinde "Kedinin yaladığı kap ise bir kere yıkanır" cümlesi zikredilmemiştir. [484]


26. Elbiseye Bulaşan Hayız Kanının Yıkanması


41. Esma bint. Ebi Bekr (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Bir kadın, Resulullah (s.a.v)'e gelip: c

Ey Allah'ın resulü! Biz (kadınlardan) biri, elbisesine hayız kanı bulaştığında ne yapmasını buyurursunuz?' diye sordu. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

(Birinizin elbisesine hayız kanı bulaşırsa,) o kanı (elleriyle y parmaklarıyla) kazır, sonra suyla ovalar, sonra üzerine su dök(üp yı-k)ar, sonra da o elbiseyle namaz kılar' diye cevap verdi.[485]

Bu hadisi; Nesâî hariç diğer hadis imamları (bu lafızla) rivayet etmişler*dir.

Nesâî'nin rivayeti şu şekildedir:

Bir kadın, elbiseye bulaşan hayız kanı [486] hakkında Resulullah (s.a.v)'den fetva istedi.

Resulullah (s.a.v), ona: (İlk önce leke değen yeri ellerinle yada parmaklarınla) kazı, son*ra suyla ovala, sonra üzerine su dök ve o elbiseyle namaz kü1 diye ceverdi. [487]

Ebu Davud'un bir diğer rivayeti ise şu şekildedir:

Bir kadının, Resulullah (s.a.v)'e: 'Biz (kadınlardan) biri temizlen*diği zaman (hayızlı iken giydiği) elbisesini ne yapsın, onunla namaz kılsın mı?' diye sorduğunu işittim.Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Baksın, eğer elbisesinde kan görürse, biraz suyla ovalasın, (bu suda yada elbisede kan izi) görmeyinceye kadar (elbiseyi) yıkasın ve (bu elbiseyle) namazını kılsın' diye cevap verdi.[488]

Yine Ebu Dâvud, bu manada başka bir hadis daha rivayet edip bu hadi-sin içerisinde, O (kanı) kazı, sonra suyla ovala, sonra da yıka" ifadesi yer almaktadır.[489]



27. Durgun Suya İşemenin Yasak Olması


42. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Ebu Hureyre, Resulullah (s.a.v)'in şöyle buyurduğunu işitmiştir: Bizler, sonra gelenleriz, (Kıyamet gününde ise) öne geçecek olanlarız.

Sakın sizden birisi akmayan durgun suya İşemesin. Sonra ondan (su alıp) yıkanır.[490]

Lafız, Buhârî'ye aittir.

Müslim'de,bu hadisin bir benzerini rivayet etmiş, fakat "Bizler, sonra gelenleriz. (Kıyamet gününde ise) öne geçecek olanlarız" ifadesine yer vermemiştir.[491]

Tirmizî ile Nesâî'nin rivayeti ise şu şekildedir:

Sakın sizden birisi durgun suya işemesin. [492] Sonra ondan abdest alır. [493] Ebu Dâvud ile Nesâî'nin bir rivayeti, Tirmizînin bir rivayeti gibi olup bu Sonra ondan (su alıp) yıkanır" ifadesi yer rivayetin içerisinde, almaktadır.[494]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti şu şekildedir:

Sakın sizden birisi durgun suya işemesin. Sonra ondan yıkanır.[495] Nesâî'nin bir rivayetinde Durgun su" ifadesi yer almakta*dır.[496]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayeti şu şekildedir:

Sakın sizden birisi durgun suya işemesin. Sonra ondan yıkanır yada ab*dest alır. [497]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) durgun suya işemeyi, sonra da cünüplükten dolayı orada yıkanılmasını yasaklamıştır. [498]


28. Fıtratın Hasletleri


43. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: "Resulullah (s.a.v)'in şöyle buyurduğunu işittim: Beş (şey vardır ki, bunlar,) fıtrat (tan) dır:

1. Sünnet olmak,

2. Kasıkları traş etmek,

3. Bıyıklan kısaltmak,

4. Tırnak kesmek,

5. Koltuk altındaki kılları yolmak. [499]

Bir rivayette, Beş şey fıtrattır [500] yada beş şey fıtrattandır" ifadesi yer almaktadır. [501]

 

[esmanur]

NİYET BÖLÜMÜ [99]


1. Niyet Ve Îhlas


1. Hz. Ömer (r.a)'dan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v)'in şöyle buyurduğunu işittim:

"Ameller, niyetlere (Bir rivayette: niyete [100]) göre değerlendirilir. Her*kese ancak niyet ettiği şey vardır. Öyleyse kimin hicreti, Allah'a ve Resülüne ise, onun hicreti Allah ve Resulünedir. Kimin hicreti de elde e-deceği bir dünyalığa veya evleneceği bir kadına ise, onun hicreti de o hicret ettiği şeyedir.[101]

Buhârînin bir rivayetinde ise, Alkame b. Vakkâs el-Leysî der ki:

"Ömer ibnu'l-Hattâb (r.a)'ın minber üzerinde şöyle dediğini işittim:

Ameller, niyetlere göre değerlendirilir. Herkese ancak niyet ettiği şey vardır. Öyleyse kimin hicreti, elde edeceği bir dünyalığa veya ni-kahlanacağı bir kadına ise, onun hicreti o hicret ettiği şeyedir.[102]

2. Ebu Mûsâ el-Eş'arî (r.a)'dan rivayet edilmiştir:

Resulullah (s.a.v)'e; cesurluk, hamiyet [103] ve riya için çarpışan ki*şinin, yani bunların hangisinin Allah yolunda olduğu soruldu. O da:

Sadece' Allah'ın kelimesinin [104] hakim olması için çarpışan kimse' diye cevap verdi.[105]

Bir rivayette İşte o kimse, Allah yolundadır" ilavesi yer almaktadır.[106]

Nesâî ile Ebu Davud'un rivayetinde ise, Ebu Mûsâ el-Eş'arî şöyle der:

Birbedevî, Resulullah (s.a.v)'e gelip:

Bir adam, anılmak için savaşıyor, (bir adam) övülmek için sa*vaşıyor, (bir adam) ganimet elde etmek için savaşıyor ve (bir adam da kahramanlıktaki) derecesini göstermek için savaşıyor. Bunların hangi*si Allah yolundadır?' diye sordu. O da:

Kim Allah'ın kelimesinin hakim olması için savaşırsa, İşte o kimse, Allah yolundadır' diye cevap verdi.[107]

Nesâî, (Bir adam) övülmek için savaşıyor" ifadesini zikretmemiştir.


İKİNCİ BÖLÜM

İMAN BÖLÜMÜ [108]


1. İmanın Şubelerinin Sayısı


3. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

İman, yetmiş küsur [109] şubedir.[110]

Buhârî'nin bir rivayetinde, Ebu Hureyre şöyle der:

İman, altmış küsur şubedir. Haya da, imandan bir şubedir.[111]

Bir rivayette ise, şu ilave vardır:

"İmanın en üst seviyesi, "Lâ ilahe illallah" (Allah'tan başka ilah yoktur) sözü ve en alt seviyesi ise, eziyet verecek şeyi yoldan kaldır*maktır.[112]

Tirmizî, Haya da, imandan bir şubedir" ifade-sine yer vermemiştir. Fakat diğer bir rivayetinde blj lîjLjj âîu'jl İman, altmış dört bölümdür" ifadesine yer vermiştir.[113]

Nesâî ise, diğer bir rivayetinde kısa olarak şu ifadeye yer vermiştir:

Haya da, imandan bir şubedir.[114]



2. Tevhide Ve İslamı Hükümlere Davet Etmek


4. Abdullah ibn Abbâs {r.anhümâj'dan rivayet edilmiştir:

Resulullah (s.a.v), Muaz b. Cebel'i Yemen'e göndereceği [115] sırada ona şöyle buyurdu:

"Gerçekten sen, Kitap ehli [116] olan bir kavme gidiyorsun. Buna göre onları; Allah'tan başka ilah olmadığına, benim de Allah'ın resulü olduğuma şahadet getirmeye davet eyle. Eğer buna itaat edecek olurlarsa, o zaman onlara, her gün ve gecede beş vakit namazın farz olduğunu bildir. Buna itaat edecek olurlarsa, o zaman onlara, Allah'ın, kendileri*ne, zenginlerinden alınıp fakirlerine verilecek olan zekatı farz kıldığını bildir. Eğer buna da itaat edecek olurlarsa, o zaman sakın mallarının en kıymetlilerini alma! [117] Mazlumun bedduasından da sakın! Çünkü mazlumun yaptığı dua ile Allah arasında perde yoktur.[118]

Konu ile ilgili bir rivayette ise; Resulullah (s.a.v), Muaz b. Cebel'e şöyle der:

Gerçekten sen, Kitap ehli bir kavme gitmektesin. (Gittiğinde) ilk önce onları, Allah'a ibadet etmeye çağır. Eğer Allah'a ibadet etmeyi bilirlerse, o zaman Allah'ın, gündüz ve gecelerinde beş vakit namazı onlara farz kıldığını bildir. Eğer bunu yapacak olurlarsa o zaman Allah'ın, zenginlerin mallarından zekatı alıp fakirlerine vermelerini farz kıldığını bildir. Eğer buna itaat edecek olurlarsa, o zaman onlardan zekatı al. (Fakat) insanlann mallarından en iyile-rini almaktan da sakın!.[119]


3. Allah'ın, İnsanın Gönlünden Ve İçinden Geçirdiği (Kötü) Düşüncelerden Sorumlu Tutmaması


5. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

"Gerçekten yüce Allah, ümmetimin (fiilen) yapmadıkça yada (dil*leriyle) söylemedikçe, gönüllerinden geçirdikleri (kötü) şeylerden [120] so*rumlu tutmaz. [121]

Bir rivayette ise Gönüllerinden vesveseyi geçirmedikçe ifadesi yer almaktadır.[122]

Ebu Davud'un rivayet ettiği lafız ise şu şekildedir:

"Gerçekten Allah, ümmetimin (fiilen) yapmadığı ya da (dille) söy*lemediği, (fakat) gönüllerinden geçirdikleri (kötü) şeylerden sorumlu tutmaz.[123]



4. İnsanlar, "Allah'tan Başka İlah Yoktur" Deyinceye Kadar Onlarla Savaşma Emri


6. Ebu Hureyre (r.a)'in şöyle dediği rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v) vefat edip ondan sonra Ebu Bekr (r.a) halife seçildiği

ve bazı Arap toplulukları dinden döndüğü zaman [124] Ömer ibnu'l-Hattâb, Ebu Bekr'e:

Allah'a yemin ederim ki, namaz ile zekatın arasını ayıranlarla mutlaka savaşacağım. Çünkü zekat, malî bir haktır. Allah'a yemin ede*rim ki, Resulullah (s.a.v)'e vermiş oldukları bir oğlağı bile bana ver*mezlerse, vermemelerinden dolayı onlarla muhakkak savaşırım' diye cevap verdi. Bunun üzerine Ömer:

Allah'a yemin ederim ki, Allah, Ebu Bekr'in gönlünü savaş için genişletmiş ve onun (bu konudaki) görüşünün hak olduğunu anladım dedi. [125]

Bir rivayette ise, Vermiş oldukları bir deve yu*larını ifadesi yer almaktadır.[126]



5. İntihar Eden Kimsenin Hükmü


7. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

"Kendisini dağdan aşağıya atıp da canına kıyan kimse, cehennem ateşi içinde ebedi ve daimi olarak yuvarlanıp duracaktır. Zehir yutup da canına kıyan kimse, o zehiri cehennem ateşi içinde ebedi ve daimi olarak [127] yutmaya çalışacaktır. Kendisini bir demir parçasıyla öldüren kimse ise, elinde o demir parçası olduğu halde, onu karnına saplar bir vaziyette cehennem ateşinde ebedi olarak kalacaktır.[128]

Bu hadisi(n bu şekildeki metnin)i; Buhârî, Müslim, Tirmizî ile Nesâî riva*yet etmiştir:

Yalnız Nesâî, bir demir parçası" ifadesinden sonra. Demir parçasını karnına saplayarak" ilavesi yer almaktadır.[129]

Ebu Dâvud ise, (bu hadisin) "zehir" ile ilgili bölümünü rivayet etmiştir. Konu ile ilgili hadisin lafzı şu şekildedir:

Zehir yutup canına kıyan kimse, o zehir (kadehin)i elinde, cehennem ateşi içinde ebedi ve daimi olarak yutmaya çalışacaktır.[130]



6. Din Kardeşini Kafirlikle İtham Eden Kimsenin Durumu


8. Ebu Kılâbe yoluyla Sabit ibnu'd-Dahhâk (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Sabit, Ebu Kılâbe'ye; Resulullah {s.a.v)'e, ağacın altında [131] bey'at ettiğini ve Aliah Rasulunun şöyle dediğini haber verdi:

Kim İslam'dan başka bir din adına yalan yere kasten yemin eder*se, o kimse, dediği gibi (o dinden) olur. [132] Kim de kendini herhangi bir şeyle öldürürse, kıyamet günü (kendini öldürdüğü) o şeyle azab olu*nur.[133] Kişi, sahip olamadığı bir şey hususunda adakta [134] bulunamaz' bu*yurmuştu.[135]

Bir rivayette ise, şu ilave yer almaktadır:

Mümin kimseye lanet etmek, onu öldürmek gibidir. [136] Herkim, mümin bir kimseyi küfürle itham ederse, onu öldürmüş gibidir. Kim kendisini herhan*gi bir şeyle keserse, kıyamet gününde, o şeyle kesilir.[137]

Diğer bir rivayette ise, şu ilave yer almaktadır:

Kim malını çok göstermek için yalan yere bir şey iddia ederse, Allah, o enin malını daha ziyade azaltmaktan başka bir şey [138] yapmaz. [139]

Tirmizî'nin bir rivayetinde ise, Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Kişi, sahip olamadığı bir şey hususunda adakta bulunamaz. Mümine la*net eden kimse, onu öldüren gibidir. Bir mümini kafirlikle itham eden kişi, onu öldüren gibidir. Herhangi bir şeyle kendini öldüren kişiye, Alîah, kıyamel gününde, kendini öldürdüğü şeyle azab edecektir.[140]

Bazı rivayetlerde, Hz. Peygamber (s.a.v)'in Sahip olamadığı bir şey hususunda..." ifadesi yer almaktadır.[141]


7. İmanın, Günahlarla Azalması Ve Günah İşleyen Kimsenin Kâmil Bir Mümin Olmaması


9. Ebu Hureyre (r.a)'dan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"Zina eden kimse, zina ederken, mümin olarak zina etmez. Hırsız*lık yapan kimse, hırsızlık yaparken, mümin olarak hırsızlık yapmaz. İçki içen kimse de, içki içerken, mümin olarak içmez.[142]

(İbn Şihâb) der ki: (Hadisin) ravisi Ebu Bekr, Ebu Hureyre'den naklen der ki: "Ebu Hureyre, bu sözlere: İnsanların gözleri önünde kıymetli bir şeyi zorla yağma eden kimse, yağma ederken, mümin olarak yağma et*mez1 ifadesini eklemiştir. [143] (Hadisin lafeı Müslim'e aittir.) [144]

Benzeri bir rivayette, değerli bir şey" ifadesi düşmüştür. [145]

Başka bir rivayette ise İnsanların gözleri önünde yağma eden kimse" ifadesi düşmüştür. Diğer bir rivayette ise, şu ilave vardır;

Sizden biriniz ganimete hainlik ederken, mümin olarak hainlik etmez. Dolayısıyla (ganimetten mal aşındırmaktan) sakının! Sakının! [146]

Müslim'in rivayetinde, olarak" ifadesinden sonra tır ifadesi, ilave olarak gelmemiştir.

Tirmizî'nin rivayeti ise, şu şekildedir:

İçkiyi içerken, mümin 'Tevbe (kapısı), henüz açıktır.

Zina eden kimse, zina ederken, mümin olarak zina etmez. Hırsızlık yapan kimse, hırsızlık yaparken, mümin olarak hırsızlık yapmaz. Fakat tevb (kapısı) açıktır.[147]

Nesâî'nin rivayeti de, şu şekildedir:

Zina eden kimse, mümin olarak'tina etmez. Mümin olarak hırsızlık yap maz. Mümin olarak içki içmez. (Ebu Hureyre der ki: Dördüncü bir şey dahc söyledi. Fakat ben onu unuttum.) Bunları yapan kimse, İslam'ın bağlarını ko parmış olur. Eğer tevbe ederse, Allah onun tevbesini kabul eder.[148]



8. İslam'ın Şartları [149]


10. Enes b. Mâlik (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Peygamber (s.a.v) ile birlikte mescitte oturduğumuz bir sırada deve üs*tünde bir kimse gelip devesini mescide çökertip sonrada onu bağladı. Ondan sonra:

Muhammed hanginizdir?1 diye sordu. Peygamber (s.a.v), sahabilerin

arasında dayanmış oturuyordu. Ona:

İşte dayanmış olan şu beyaz kimsedir' dedik. Adam:

Ey Abdulmuttalib'in oğlu!' diye hitap etti. Hz. Peygamber (s.a.v):

Seni dinliyorum1 dedi. Adam:

Ben sana bazı şeyler soracağım. Fakat soracaklarım pek ağırdır. Gönlün, bana incinmesin' dedi. Hz. Peygamber (s.a.v): Aklına geleni sor?' dedi. Adam:

Senin ve senden öncekilerin Rabbi aşkına, seni bütün insanlara (peygamber olarak) Allah mı gönderdi?' diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v):

Ya Allah, evet' diye cevap verdi. Adam:

Allah aşkına, bir gün ve bir gece içinde beş vakit namaz kılma*mızı sana Allah mı emretti?' diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v):

Ya Allah, evet' diye cevap verdi. Adam:

Allah aşkına, yılın şu bilinen ayında oruç tutmamızı sana Allah mı emretti?' diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v):

Ya Allah, evet' diye cevap verdi. Adam:

Allah aşkına, şu zekatı zenginlerimizden alıp da fakirlerimize dağıtmayı sana Allah mı emretti?' diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v):

Ya Allah, evet' diye cevap verdi. Adam:

Sen ne getirdin ise, ben ona iman ettim. Kavmimden geride ka*lanların elçisiyim. Ben, Sa'd b. Ebi Bekr oğullarının kardeşi Dımâm ibn Sa'lebe'yim [150] dedi.[151]

Müslim'in rivayetinde, Enes b. Mâlik şöyle der:

Resulullah (s.a.v)'e bir şey sormaktan yasaklanmıştk.[152] Bundan dolayı çöl halkından aklı başında bir adam gelerek biz de dinlemek şartıyla Hz. Pey*gamber (s.a.v)'e soru sorması çok hoşumuza giderdi. Derken çöl halkından bir adam gelip:

Ey Muhammed! Bize senin elçin gelip şöyle bir söz söyledi. Gü*ya sen, Allah'ın seni peygamber olarak gönderdiği iddiasında bulunu-yormuşsun öyle mi?' dedi. Resulullah (s.a.v):

(Evet,) doğru söylemiş' buyurdu. O zat:

Şu halde gökyüzünü yaratan kimdir?' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Allah'tır' buyurdu. O zat:

Ya yeri kim yaratmıştır?' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Allah'tır' buyurdu. Adam:

(Peki) şu dağlan kim (bu şekilde) dikti ve onlarda her ne yarattı ise kim yarattı?' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Allah'tır' buyurdu. Adam:

Öyleyse gökyüzünü ve yeri yaratan, şu dağları diken Allah aşkı*na seni Allah mı (peygamber olarak) gönderdi?' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Evet' buyurdu. Adam:

Hem senin elçin, bize, günümüz ve gecemizde beş vakit namazın farz olduğunu söyledi?' dedi. Resulullah (s.a.v): Doğru söylemiş' buyurdu. Adam:

Öyleyse seni gönderen Allah aşkına, bunu sana Allah mı emretti diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Evet' cevabını verdi. Adam:

Elçin bize, mallarımızdan zekat vermenin farz olduğunu söyledi' dedi. Resulullah (s.a.v):

Doğru söylemiş' buyurdu. Adam:

Seni gönderen Allah aşkına, bunu sana Allah mı emretti' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Evet' cevabını verdi. Adam:

Elçin bize, yılda bir, Ramazan ayı orucunun farz olduğunu söy*ledi1 dedi. Resulullah (s.a.v):

Doğru söylemiş' buyurdu. Adam:

Seni gönderen Allah aşkına, bunu sana Allah mı emretti' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Evet cevabını verdi. Adam:

Elçin bize, yoluna gücü yetenlerimize Beyt(ullah)ı hac etmenin farz olduğunu söyledi.' Resulullah (s.a.v):

Doğru söylemiş1 buyurdu. Enes der ki: Sonra o adam:

Seni hak (din) ile gönderen Allah'a yemin ederim ki, bu farzlar*dan fazla ve eksik yapmam' diyerek dönüp gitti. Bunun üzerine Hz. Pey*gamber (s.a.v):

Yemin olsun ki, eğer bu adam doğru söyledi ise, mutlaka cenne*te girer buyurdu.[153]

Tirmizî, Müslim'in rivayetine benzerbîr rivayeti nakletmiştir.[154]

Nesâî'de, Buhârî ile Müslim'in rivayetine benzer bir rivayeti nakletmiştir.[155]

Ebu Dâvud'da, Buhârî'nin rivayet ettiği hadisin baş tarafından "sana (bir şeyler) soracağım" ifadesine kadar rivayet edip daha sonra şöyle demiştir: "Bundan sonra Enes, hadisin tamamını zikretmiştir.[156]



9. Yüce Allah'a İman Etme


11. Abdullah İbn Abbâs (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Bir kadın, Abdullah ibn Abbâs'a, küpte yapılan şırayı (nebîzi) sordu. Bunun üzerine Abdullah İbn Abbâs şöyle dedi:

Abdulkays kabilesinin heyeti, [157] Hz. Peygamber (s.a.v)'in yanına gel*mişti. Hz. Peygamber (s.a.v):

Abdulkays, kabileler İçerisinde Hz. Peygamber (s.a.v)'e ilk gelen heyettir. Bu kabile, Mek*ke'nin fethedildiği yıl gelmiştir. Heyetin başında, Eşeccu'l-Asarî lakabını taşıyan Münzir b. Aiz bulunuyordu. Bunların kişi oldukları ihtilaflıdır.

Bu gelen heyet ya da kavim kimlerdir?' diye sordu. (Yanında bulu*nan kimseler

Rebîalılar' dediler. Hz. Peygamber (s.a.v):

Ey gelen heyet ya da kavim! Hoş geldiniz. (İnşallah) bu ziyaret*ten ötürü memnun kalır, pişman olmazsınız' buyurdu. (Gelen kimseler):

Ey Allah'ın resulü! Doğrusu biz, uzak bir yerden geliyoruz. Sizin*le bizim aramızda şu kâfir kabile Mudarlılar var. Bu sebeple yanınıza ancak haram ayında gelmeye güç yetirebiliyoruz. Dolayısıyla bize, (ke*sin ve) açık bir amel emret ki, hem bu ameli geride bıraktıklarımıza da öğretelim ve hem de bu amelle cennete girelim' dediler.

Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.v), onlara dört hususu emret [158] ve dört hususu da yasakladı. (Emrettiği hususlar şunlar

(İlk önce) onlara tek olan Allah'a iman etmeyi emretti ve (daha sonra da onlara

İman nedir biliyor musunuz?' diye sordu. Onlar da.

Allah ve Resulü daha iyi bilir!' dediler. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Allah'tan başka ilâh olmadığına, Muhammed'in Allah'ın kulu ve elçisi olduğuna şahadet etmek, namaz kılmak, zekât vermek, Ramazan orucu tutmak, harpte elde edilen ganimetten beşte birini ödemenizdir buyurdu.

Resulullah (s.a.v), onlara, (şıra yapmada kullandıkları şu kaplan kullan*malarını) yasakladı: Dubbâ (su kabağından yapılmış testiler), Hantem (topraktan yapılmış küp), Müzeffet (içi ziftle yada katranla cilalanmış kap), Nakîr (hurma kökünden aynlan çanak). [159]

Hadisin ravisi Şu'be: 'Galiba Mukayyer'den de' dedi.

Resûlullah (s.a.v): 'Bunları iyi anlayın ve geride kalanlarınıza haber verin1 buyurdu.[160]

Benzer bir rivayette, şu ifade yer almaktadır:

Dubbâ, Nakîr, Hantem, Müzeffet'te şıra yapmayı size yasaklıyorum.[161] Bir rivayette ise, şu ilave vardır:

Resulullah (s.a.v), Eşecc b. Abdulkays'a;

Sende iki özellik var ki, Allah, senin bu iki özelliğini sever. Bun*lar: Yumuşak huylu hık ve acele etmemek' buyurdu.[162]

Başka bir rivayette ise, şu ilave vardır:

Allah'tan başka ilah yoktur" (buyurmuş, daha sonra da) bir parma*ğım yummuştur.[163]

Tirmizî ise, hadisin bir kısmını rivayet etmiş olup rivayet ettiği hadisin laf*zı şu şekildedir:

Abdulkays heyeti, Resulullah (s.a.v)'e geldiği zaman:

Biz Rebia'nm şu kabilesi (nin bir koiu)yuz. Fakat biz sana ancak haram aylarda gelebiliyoruz. Bize öyle bir şey emret ki, onu senden alakm ve arka*mızda olanları da ona davet edelim' dediler. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v): Size dört hususu emrediyorum: Allah'a îman. Sonra bunu, onla*ra: 'Allah'tan başka ilah olmadığına ve benim Allah'ın resulü olduğuna şahadet etmek, namaz kılmak, zekat vermek ve elde ettiğiniz ganime*tin beşte birini vermeniz [164] şeklinde açıkladı.[165]

Nesâî ve Ebu Dâvud, bu hadisi uzunca bir şekilde rivayet etmiştir. Hadi*sin baş kısmı şu şekildedir:

Abdulkays heyeti, Resulullah (s.a.v)'e gelip:

Biz Rebia'nm şu kabilesi (nin bir kolu)yuz. Fakat biz sana ancak haram aylarda gelebiliyoruz. Bize öyle bir şey emret ki, onu senden alalım ve arka*mızda olanları da ona davet edelim' dediler.[166]

Bu hadis, Buhârî ve Müslim'in rivayetine benzemektedir.

Ebu Davud'un diğer bir rivayetinde, Naldr ve Mukayyer (kelimelerini rivayet etti. Fakat) Müzeffet (kelimesini) rivayet etmedi" ifadesi yer almaktadır.[167]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti ise, muhtasar olarak Tirmizî'nin ri*vayetine benzemektedir. Fakat bu hadisin baş kısmı şu şekildedir:

Abdulkays heyeti, Resulullah (s.a.v)'e geldiği zaman, (Hz. Peygamber) onlara (ilk önce) Allah'a imanı emredip:

Allah'a iman nedir biliyor musunuz?' buyurdu. Onlarda:

Allah ve resulü daha iyi bilir' dediler. Hz. Peygamber (s.a.v):

Allah'tan başka ilah olmadığına (ve hadisin sonunda ise,) 'ga*nimet mallarının beşte birini [168] vermeniz' buyurdu.[169]



ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TAHARET (TEMİZLİK) BÖLÜMÜ [170]




1. Süt İçmekten Dolayı Ağzı Çalkalama


12. Abdullah İbn Abbâs (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Resulullah (s.a.v), süt içti. Bunun üzerine ağzını çalkaladı ve Bu (süt), yağlıdır [171] buyurdu.[172]



2. Hz. Peygamber (S.A. V)'İn Abdest [173] Alış Şekli


13. Abdullah ibn Zeyd ibn Asım el-Ensârî'den rivayet edilmiştir:

Abdullah ibn Zeyd'e:

Bize, Resulullah (s.a.v)'in abdest alışı gibi abdest al' dediler. Bunun üzerine Abdullah, (orada bulunanlardan) bir kap (su) isteyerek o kaptan ellerine su döküp ellerini üç defa [174] yıkamış, sonra da elini kaba daldırarak ondan su almış ve bir avucundan, hem ağzına su çekmiş ve hem de burnuna su çekmiş. Bunu üç defa tekrarlamış. Son*ra elini su kabına daldırarak su alıp yüzünü üç defa yıkamış, sonra eli*ni kaba daldırarak su alıp ellerini dirsekleriyle beraber ikişer ikişer yı*kamış. Sonra yine elini su kabına daldırarak su çıkarıp başını mesh et*miş. (Başını mesh ederken,) iki elini, öne ve arkaya doğru götürmüş, sonra ayaklarını topuklanyla birlikte yıkamış. Daha sonra da:

Resulullah (s.a.v)'in abdest alış şekli işte bu şekildeydi' demiş.[175]

Bir rivayette İse, şu ifade yer almaktadır:

Başının ön tarafından başlayıp ellerini ensesine doğru götürür ve sonra da ellerini gerisin geriye ilk başlangıç yerine kadar getirirdi.[176]

Bir rivayette is, Abdullah b. Zeyd şöyle der:

Resulullah (s.a.v) geldi. Biz onun için bakırdan bir tas içinde su çıkardık.

(O sudan) abdest aldı. (Abdest alışı sırasında) yüzünü üç defa, ellerini de iki şer defa yıkadı. Başını mesh edip başın önünü ve arkasını sıvazladı. Ayaklan-nı da yıkadı.[177]

Bu hadisi(n bu şekildeki metinlerin)i, Buhârî iie Müslim rivayet etmiştir. Yine Buhârî'nin bir rivayetinde, şu ifade yer almaktadır:

"Hz. Peygamber (s.a.v), (abdest organlannı) ikişer İkişer yıkamak tiyle) abdest aldı.[178]

Müslim'in bir rivayetinde ise, şu ifade yer almaktadır:

"(Abdullah b. Zeyd) Resuİullah (s.a.v)'i (n şu şekilde) abdest aldığını gör*müş: (İlk önce) ağzına su çekti, (sonra) burnuna su çekti. Sonra yüzünü üç defa, sağ elini üç defa, diğer elini üç defa yıkadı. Elinin artığı olmayan (yeni) bir suyla başına mesh etti. Ayaklannı da, tertemiz edinceye kadar yıkadı.[179]

Ebu Davud'un rivayetinde ise, Daha sonra) suyu ellerine suyu döküp ellerini yıkadı, sonra ağzına ve burnuna su üç defa su çekti ifadesi yer almaktadır.[180]

Yine Ebu Dâvud bir rivayetinde, (Abdullah b. Zeyd'den bir önceki) hadi*sin aynısını rivayet edip (ilave olarak şunu nakletmiştir

Ağzına ve burnuna, bir eliyle su çekip bunu üç kere tekrarladı." Daha sonra Abdulla b. Zeyd, adisin geriye kalan kısmını aynen zikretti.[181]

Yine Ebu Davud'un bir rivayeti ise şu şekildedir:

(Abdullah b. Zeyd,) Resuİullah (s.a.v)'in abdest alışını görüp onun ab*dest alış şeklini zikrederek şöyle demiş:

Başını, ellerinin artığı olmayan (yeni) bir su ile mesh etti. Ayakla*rını da, tertemiz edinceye kadar yıkadı.[182]

Nesâî'de, bu hadisin bir benzerini rivayet etmiştir.[183] Tirmizî'nin bir rivayeti ise şu şekildedir:

Resuİullah (s.a.v), başını iki eliyle mesh edip başının ön tarafından baş*layıp ellerini ileri ve geri hareket ettirdi. Başının ön tarafından başlayıp ense*sine doğru götürür ve sonra da ellerini gerisin geriye ilk başlangıç yerine ka*dar getirirdi. Daha sonra da ayaklarını yıkadı.[184]

Yine Tirmizî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

(Abdullah b. Zeyd,) Peygamber (s.a.v)'in abdest alışını gor(üp (onun abdest alış şeklini şu şekilde zikret) m iştir: Peygamber (s.a.v), başını, elleri*nin artığı olmayan (yeni) bir su ile mesh etti.[185]

Yine Tirmizî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) (şu şekilde) abdest aldı: Yüzünü üç ker yıkadı. Kol*larını ikişer defa yıkadı. Başını mesh etti. Ayaklannı ikişer defa yıkadı.[186] Nesâî'de diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) (şu şekilde) abdest aldı: Yüzünü üç defa, kollarını iki*şer defa yıkadı. Ayaklarını iki defa yıkadı. Başını da iki defa mesh etti.[187]


3. Küçük Abdest Yada Büyük Abdest Sırasında Kıbleye Dönme Ruhsatı


14. Abdullah ibn Ömer (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Bir ihtiyacım sebebiyle (kız kardeşim) Hafsa'nın evinin damının üstüne çıkmıştım. Buesnada Hz. Peygamber (s.a.v)'i; önünü Şam'a [188] ve arkasını da Kıbleye dönmüş vaziyette (büyük) abdestini bozarken (gözlerimle) gördüm.[189]

Bu hadisifn bu .şekildeki metnin)!; Buhârî, Müslim ve Tirmizî rivayet et*miştir.

Buhârî'nin bir rivayeti şu şekildedir:

Abdullah ibn Ömer der ki: Bazı insanlar:

(Büyük) abdest bozmak için oturduğun zaman Kıbleye ve Beytu'1-Makdis'e karşı yönelme [190] diyorlar. Abdullah ibn Ömer de:

Doğrusu bir gün bizim evin damının üstüne çıkmıştım. Bu es*nada Resulullah (s.a.v)'i, (büyük) abdest bozmak için Beytu'l-Makdis'e doğru iki kerpiç üzerine oturduğunu (gözlerimle) gördüm' dedi.[191]

Bir rivayette, Vâsi' ibn Hibbân şöyle der:

Mescitte namaz kılıyordum. Abdullah ibn Ömer'de sırtını Kıble'ye doğru dayanmış oturuyordu. Ben namazımı bitirince, bulunduğum yerden (kalka*rak) onun yanına gittim. (Bu sırada) Abdullah şunları söylüyordu:

(Bazı) insanlar, (büyük) abdest bozmak için oturduğun zaman Kıbleye ve Beytu'l-Makdis'e karşı yönelme' diyorlar.

(Devamla Allah adına yemin ederim ki, bir evin damının üstüne çıkmıştım. Bu esnada Resulullah (s.a.v)'i, (büyük) abdest bozmak için Beytu'l-Makdis'e doğru iki kerpiç üzerine otururken (gözlerimle) gör*düm1 dedi.[192]

Nesâî ve Ebu Dâvud, bu rivayetin son bölümünü nakletmiştir. Hadisin başlangıcı,

Doğrusu çıkmıştım. (Büyük) abdest bozmak için" şeklindedir.[193]



4. Elbiseye Bulaşan Spermi Yıkama


15. Hz. Aişe (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Ben, Peygamber (s.a.v)in elbisesinden cünüplük (izi olan sperm)i yıkardım.[194] Peygamber (s.a.v), elbisesinde yıkama izi olduğu halde (insanlara) namaz (kıldırmak için mescide) çıkardı.[195]

Konu ile ilgili bir rivayet şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) (elbisesine bulaşan) spermi yıkar, sonra bu elbise ile namaz (kıldırmak için mescide) çıkardı. Ben, elbisede yıkamanın izini görür*düm.[196]

Müslim'in konu ile ilgili bir rivayeti ise şu şekildedir:

Bir adam, Aişe'ye misafir olmuştu. Adam sabahleyin elbisesini yıkama*ya başlamıştı. Aişe, (ona): Eğer spermi gördünse, (değdiği) yeri yıkaman sana yeterdi. Eğer görmedinse, etrafını yıkardın. Vallahi, ben, spermi Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden ovalayarak çıkardığımı bilirim. Sonra da o elbiseyle na*maz kılardı.[197]

Müslim'in konu ile ilgili diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Aişe, sperm hakkında der ki: Ben, onu, Resulullah (s.a.v)'in elbi*sesinden ovalardım.[198]

Müslim'in konu ile ilgili başka bir rivayetinde, Abdullah b. Şihâb el-Hav-lânî şöyle der:

Aişe'ye misafirliğe gitmiştim. (Üzerimde bulunan) iki elbiseme birden il tilam olmuştum. Bunun üzerine elbiselerimi suya batırdım. Derken Aişe'n: bir cariyesi beni(m elbise yıkadığımı) görüp ona haber verdi. O da bana hi ber göndererek (yanına çağırtıp):

Elbiselerini böyle yapmaya seni ne sevk etti?' diye sordu. Ben de

Uyuyan kimsenin uyku halinde gördüğünü gördüm' dedim. Aişe:

Elbiselerde bir şey gördün mü? diye sordu. Ben de:

Hayır' diye cevap verdim. Aişe:

Eğer elbiselerinde bir şey görmüş olsaydın, onu yıkar miydin Çünkü ben, bizzat kendimin Resulullah (s.a.v) in elbisesinden spenr kuru olarak tırnağımla iyice kazıdığımı bilirim' dedi.[199]

Tirmizî'nin konu ile ilgili rivayeti şu şekildedir:

Aişe, Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden spermi yıkamıştı.[200]

Yine Tirmizî'nin diğer bir rivayetinde, Hemmâm ibnu'l-Hâris şöyle der:

Aişe'ye bir misafir gelmişti. Aişe, gelen misafire, sarı bir yorgan veril meşini emretti. Yorganı örtünerek uyuyan misafir (o gece) ihtilam oldu. Misa fir, yorganı, üzerinde ihtilam eseri olduğu halde göndermekten utandı. Dola yısıyla da yorganı (yıkamak için) suyun içine soktu. Sonra da (yıkanmış vazi*yette yorganı geri) gönderdi. Bunun üzerine Aişe:

Yorganımızı neden bozdu? (Yorgana değen spermi) sadece par*maklan arasında ovalaması yeterliydi. (Bu tür hallerde) Resulullah (s.a.v)'in elbisesini bazen parmaklarımla ovaladığım olmuştu' dedi.[201]

Ebu Davud'un rivayetinde ise, Süleyman b. Yesar şöyle der:

Aişe'nin:

Ben, Resulullah (s.a.v)in elbisesinden spermi yıkardım. Daha sonra elbisedeki temizleme izlerini görürdüm' dediğini işittim.[202]

Yine Ebu Davud'un diğer bir rivayetinde, Hemmâm ibnu'l-Hâris şöyle der:

(Bir gün) Hemmâm, Aişe'nin yanında (misafir) iken ihtilam olmuştu. Elbisesini yada elbisesindeki cünüplük izini (spermi) yıkarken Aişe'nin cari*yesi onu gördü ve (onun bu halini) Aişe'ye haber verdi. Bunun üzerine Aişe:

(Şu anda) Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden spermi ovaladığımı görür (gibiyim)' dedi.[203]

Yine Ebu Davud'un konu ile İlgili kısa bir rivayetinde, Hz. Aişe şöyle der:

Ben, Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden spermi ovalardım. Resululîah s.a.v'de, o elbiseyle namaz kılardı.[204]

Nesâî'nin rivayetinde ise, Hz. Aişe şöyle der:

Ben, Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden spermi ovaladığımı hatırlıyorum.[205]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayetinde, Hz. Aişe şöyle der:

Ben, Resulullah (s.a.v)'in elbisesinde sperm gördüğümde onu bir şeyle kazırdım.[206]

Yine konu ile ilgili başka bir rivayette, Hz. Aişe şöyle der:

Ben, Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden spermi ovalardım. Resulullah (s.a.v)'de, o elbiseyle namaz kılardı.[207]



5. Hayızlı Kadının, Kocasının Başını Yıkaması


16. Hişâm b. Urve, o da (babası) Urve ibnu'z-Zubeyr yoluyla Hz. Aişe (r.anhâ)'dan şöyle rivayet edilmiştir;

Urve ibnu'z-Zubeyre:

Hayızlı kadının [208] bana hizmet etmesi yada kadının cünüp iken yanıma gelmesi caiz midir?' diye soruldu. Urve ibnu'z-Zubeyr'd e:

Bana göre, bunun hepsi caizdir. Bundan dolayı hiçbir taraf için bir sakınca yoktur. Bana, Aişe (bu durumu) şöyle haber verdi:

Kendisi hayızlı olduğu halde ve odasında otururken, [209] Resulul-lah (s.a.v), mescitte i ti kafa girdiği [210] zaman, Resulullah (s.a.v), başını

Aişe'ye doğru uzatır, [211] o da Resulullah (s.a.v)in başını tarardı diye ce*vap verdi.[212]

Konu ile ilgili bir rivayette, Hz. Aişe şöyle der:

Peygamber (s.a.v), itikafta iken, mescitten başını bana uzatırdı. Ben de hayızlı olduğum halde, [213] onun başım tarardım. [214]

Yine konu ile ilgili bir rivayet şu şekildedir:

Aişe hayızlı olduğu halde ve odasında otururken, Peygamber (s.a.v} mescitte itikafa girdiği zaman başını ona uzatırdı. O da, Peygamber (s.a.v)'in başını tarardı.[215]

Bir rivayette ise Peygamber (s.a.v), itikafta olduğu zaman, eve, ancak bir hacet (büyük ve küçük abdesti) için girerdi" ilavesi yer almaktadır.[216]

Diğer bir rivayette, Peygamber (s.a.v), eve ancak insanın hacetinden dolayı girerdi" ilavesi yer almaktadır.[217] Konu ile ilgili başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Ben, hayızlı olduğum halde Resulullah (s.a.v)in başını tarardım.[218] Konu ile ilgili diğer bir rivayette ise şu şekildedir:

Ben, hayızlı olduğum halde Resulullah (s.a.v)'in başını yıkardım.[219] Müslim'in konu ile ilgili bir rivayeti ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), itikafta olduğu zaman başını mescitten bana doğru çıkarırdı. Ben de hayızlı olduğum halde onun (başını) yıkardım.[220]

Konu ile ilgili başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v), itikafa girdiği zaman başını bana uzatırdı. Ben de onun başını tarardım. Eve de ancak insanın hacetinden dolayı girerdi. [221] Ebu Davud'un rivayeti ise şu şekildedir:

"Resulullah (s.a.v) mescitte itikafa girdiği zaman odanın deliğin*den (kapısından) başını bana doğru uzatırdı. Ben de onun başını yı*kardım."

(Hadisin ravisi) Müsedded der ki: "Aişe'nin 'hayızlı olduğum halde ba*şını tarardım' dediğini söyledi.[222]

Diğer bir rivayette ise Peygamber (s.a.v), (mescitte) itikafta iken, ben de hayızlı olduğum halde onun başını yıkardım" ifadesi yer almaktadır.[223]



6. Hayızlı Kadına, Namazın Değil De, Orucun Kazasının Vacip Olması


17. Hz. Aişe (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir: "(Muâze adında) bir kadın, Aişe'ye:

Biz kadınlardan biri, (hayızdan) temizlendiği zaman (hayız za*manında kılamadığı) namazını kaza etmeli mi?' diye sordu. Aişe'de:

Sen, Harûriyye [224] misin? [225] Biz, Peygamber (s.a.v) ile birlikte (bu*lunduğumuz sırada) hayız olurduk. [226] Fakat bize, (hayızlı iken kılamadiğimiz) namazı kaza etmeyi emretmezdi yada biz bunu yapmazdık1 di*ye cevap verdi.[227]

Konu ile ilgili bir rivayette Muâze [228] der ki:

Aişe'ye:

Neden hayızh kadın orucu kaza ediyor da, namazı kaza etmi yor?' diye soru sordum. Aişe:

Sen, Harûriyye misin?' dedi. Ben de:

Harûriyye değilim, fakat (bunun hükmünü öğrenmek için) soı yorum' dedim. Aişe:

(Peygamber hayattayken) bu iş, bizim başımıza gelirdi. Dolaı sıyla da orucu kaza etmekle emrolunurduk. Fakat namazı kaza et-me le emrolunmazdık [229] diye cevap verdi.[230]

Konu ile ilgili diğer bir rivayet ise şu şekildedir:

Kadının biri, Aişe'ye:

Bizden biri, hayız günlerinde kılamadığı namazlarını (daha soı ra) kaza eder mi?' diye soru sordu. Aişe'de:

Sen, Harûriyye misin? (Peygamber hayattayken) herhangi bh miz hayız olurdu. Fakat (hiç birimiz, kılamadığımız namazları) kaa etmekle emrolunmazdı' diye cevap verdi.[231]

Konu ile ilgili başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v)'in hanımları elbette hayız görürlerdi. Yoksa Resululla (s.a.v), namazı kaza etme ile ilgili hammlanna bir şey mi emretmiş? [232]

Nesâî'nin bir rivayeti ise şu şekildedir:

Biz, Peygamber (s.a.v) zamanında hayız olurduk. Daha sonra temizlen*diğimizde, bize (hayızh iken tutamadığımız) orucu kaza etmeyi emrederdi. Fa*kat (kılamadığımız) namazı kaza etmeyi emretmezdi. [233]

Yine Nesâî'nin bir rivayeti şu şekildedir:

Kadının biri, Aişe'ye:

Hayizlı kadın, (hayızh iken kılamadığı) namazı kaza etmeli mi?' diye sordu. Aişe:

Sen, Harûriyye misin? Peygamber (s.a.v) zamanında hayız olur*duk (Hayız sırasında) namazı kaza etmezdik. Kaza etmekle de emr-olunmazdık' diye cevap verdi.[234]


7. Teyemmüm [235]


18. Abdurrahman ibn Ebzâ'dan rivayet edilmiştir: "Adamın biri, Hz. Ömer'e gelip:

Doğrusu ben cünüp oldum. Fakat su bulamadım' dedi. Ömer:

Namaz kılma' diye cevap verdi. Bunun üzerine Ammâr b. Yâsir:

Hatırlar mısın, Ey Müminlerin Emiri! Hani senle ben, bir seriyyede [236] idik. İkimizde cünüp olmuştuk, fakat su bulamamıştık. Sen na*maz kılmamıştın. Fakat ben, toprakta yuvarlanıp [237] (sonra da) nama*zımı kılmıştım. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):

Sana sadece ellerini yere vurman, sonra (ellerine bulaşan topra*ğı) üfürmeni, sonra da ellerinle, yüzüne ve kollarına mesh etmen ye*terdi' buyurmuştu dedi. Bunun üzerine Ömer:

Ey Ammâr! Allah'tan kork1 dedi. Ammâr:

İstersen, bunu hiç söylememiş olayım' dedi. Ömer:

(Bu teyemmüm olayından) üzerine aldığın sorumluluğu sana bı*rakıyoruz1 dedi.[238]

Ebu Davud'un rivayeti ise şu şekildedir:

(Abdurrahman ibn Ebzâ der ki Ben, Ömer'in yanında idim. Adamın biri gelip:

Biz, bir - iki ay bir yerde kalıyoruz. (Dolayısıyla cünüp olup su bulamıyoruz. Ne yapalım)' dedi. Ömer:

Ben olsam, su buluncaya kadar yıkanmam' cevabını verdi. (Orada bulunan) Ammâr:

Hatırlar mısın, Ey Müminlerin Emiri! Hani seninle deve (güt*mek) de İdik. İkimizde cünüp olmuştuk. Bunun üzerine ben, yerde yu*varlandım. Resulullah (s.a.v)'a gelip durumu anlattım. Resulullah (s.av):

Şöyle yapman sana yeterdi' buyurup (daha sonra) ellerini yere vurdu, sonra ellerine üfledi, sonra da elleriyle yüzünü ve kolunun yarı*sına kadar kollarını mesh etti' dedi. Ömer:

Ey Ammâr! Allah'tan kork' dedi. Ammâr:

Ey Müminlerin Emiri! Allah'a yemin ederim ki, eğer istersen bu olayı ebediyen (bir daha) söylemem' dedi. Bunun üzerine Ömer:

Hayır, Allah'a yemin ederim ki, teyemmüm olayından üzerine al*dığın sorumluluğu sana bırakıyorum' dedi.[239]

Yine Ebu Davud'un bu hadis ile ilgili diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v):

Ey Ammâr! Şöyle yapman sana yeterdi' buyurdu.

Daha sonra Peygamber (s.a.v) ellerini bir kere yere vurdu, sonra bir elini diğer eline vurdu, sonra yüzünü ve dirseklerini aşmadan, kollarının yansına kadar mesh etti.[240]

Yine Ebu Dâvud, bu kıssa ile ilgili başka bir rivayeti şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v):

(Ey Ammâr!) Sana sadece şunu (yapman) yeterdi' buyurdu.

Daha sonra Peygamber (s.a.v) elini yere vurdu, sonra eline üfledi, sonra da yüzünü ve ellerini mesh etti."

(Hadisin ravisi) Seleme şüphe edip: "Bu hadiste, (Resulullah'ın,) dir*seklere kadar mı, yoksa bileklere kadar (manasına gelen bir şey) mi (dediğini) bilmiyorum' dedi. [241]

Yine Ebu Davud'un bu hadisle ilgili bir rivayetinde Ammâr b. Yâsir şöyle der:

(Ammâr b. Yâsir der ki Peygamber (s.a.v)'e teyemmümü sordum. Bunun üzerine bana, hem yüz ve hem de eller için bir defa [242] (yere elle*rimle) vurmamı emretti. [243]

Yine Ebu Davud'un bu hadisle ilgili diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Katâde'ye teyemmümün hükmü soruldu. O da, Ammâr'm: Resulullah (s.a.v), (bana, yüzü ve) dirseklere kadar (ellerimi mesh etmemi emretti)' dediğini haber verdi.[244]

Nesâî'nin bir rivayetinde Ammâr b. Yâsir şöyle der:

Resulullah (s.a.v) İle birlikte toprakla teyemmüm yapıp yüzlerimizi, omuzlarımiza kadar [245] mesh ettik. [246]

Tirmizî ise bu hadisi şu şekilde rivayet etmiştir:

Peygamber (s.a.v), Ammâr'a, yüz ve eller için teyemmümü emretti.[247]

Tirmizî der ki: Ammâr b. Yâsir'in şöyle dediği rivayet edilmiştir:

"Peygamber (s.a.v) ile birlikte omuzlara ve koltuklara kadar (meshi ulaş*tırarak) teyemmüm ettik.[248]



8. Cünüp Olan Kimseyle Tokalaşmanın Caiz Olması


19. Ebu Hureyre (r.a.)'tan rivayet edilmiştir:

"Ebu Hureyre, cünüp olarak, Medine sokaklarından birinde, Pey*gamber (s.a.v) ile karşılaşmıştı. Hemen onun yanında sıvışıp gitmiş, yıkanmış. Sonra (Peygamberin yanına geri) gelmişti. Peygamber (s.a.v),

ona:

Ey Ebu Hureyre! Neredeydin?' diye sormuş. Ebu Hureyre'de:

Cünüp idim. Temizlenmemiş bir vaziyetteyken seninle birlikte oturmayı uygun görmedim [249] diye cevap vermişti. Bunun üzerine Peygam*ber (s.a.v):

Subhanallah! [250] Mümin kimse pis olmaz [251] buyurdu. [252] Yine Buhârî'nin bir rivayetinde Ebu Hureyre şöyle der:

Cünüp iken, Resulullah (s.a.v) benimle karşılaşıp elimden tuttu. Böylece onunla birlikte yürüdüm. Sonunda (bir yerde durup) oturdu. Hemen onun yanından sıvışıp barındığım yere geldim ve yıkandım. Sonra (onun yanına geri) geldim. O halen oturuyordu. Bana: 'Ey Ebu Hureyre! Neredeydin?' diye sordu. Ben de, ona, (yaptığım şeyi) anlat*tım. Bunun üzerine: 'Subhanallah! Mü'mİn kimse pis olmaz buyurdu.[253]

Müslim'in rivayeti de şu şekildedir:

Ebu Hureyre, cünüp olarak, Medine sokaklarından birinde, Pey*gamber (s.a.v)'e rastlamıştı. (Onu görür görmez) hemen onun yanından sıvışıp gitmiş, yıkanmış. Peygamber (s.a.v), onu(n niçin sıvışıp gittiği*ni) araştırmış. Ebu Hureyre geldiği zaman, ona:

Ey Ebu Hureyre! Nerdeydin?1 diye sormuş. Ebu Hureyre'de:

Ey Allah'ın resulü! Bana, cünüb olduğum bir sırada rastladın. Ben de yıkanmadıkça senin yanında oturmayı doğru bulmadım' demiş. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Subhanallah! Mümin kimse pis olmaz' buyurdu.[254]

Tirmizî'nin birinci rivayetinde, olsüsaîtf ifadesi yer almaktadır. Haşiye'de ise doğru olanın, kelimesinin; gizlendim saklandım manasında olduğu belirtilmektedir.

Başka bir rivayette ise kelimesi, geri çekildim manasında tef*sir edilmiştir.

Ebu Dâvud'da, gizlendim" kelimesi, Nesâî'nin rivayetinde ise sıvıştım" kelimesi geçmektedir.



9. İdrardan Sakınmaya Teşvik


20. Abdullah ibn Abbâs (r. anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Peygamber (s.a.v), iki mezarın yanından geçiyordu. (Mezarda azab gören [255] iki insanın sesini işitince

Bunlar, azab görüyorlar. Azab görmeleri, büyük bir şey değildir. Bunların biri, İdrardan sakınmazdı.[256] Diğeri de, koğuculuk yapardı [257] buyurdu.

Bunun üzerine (yapraklan soyulmuş) yaş bir hurma dalı alıp onu iki parçaya ayırdı. Sonra bir parçasını; kabirlerden birinin üzerine, di*ğerini de öbürünün üzerine dikti. (Yanında bulunan sahabiler, ona):

Ey Allah'ın resulü! Bunu niçin yapün?' diye sordular. Resulullah (s.a.v):

Bu dallar, yaş kaldıkları müddetçe belki onlardan azabları hafif*letilir [258] buyurdu.[259]

Bir rivayette İdrardan uzaklaşmazdı" ifadesi yer almaktadır.[260]

Diğer bir rivayette ise İdrardan korun m azdı" ifadesi yer almaktadır.[261]

Başka bir rivayette ise, (Abdullah ibn Abbâs): Peygamber (s.a.v), Medine'de yada Mekke'deki bahçelerden birinin ya*nından geçerken mezarlarında azab gören iki insanın sesini işitti..."

deyip hadisi nakletmiştir.[262]

Yalnız bu rivayette "lfrhurma dalı" yerine Aty?-i "yapraksız hurma dalı" ifadesi geçmektedir.


10. Ayakta Bevletme


21. Huzeyfe ibnu'l-Yemân (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Peygamber (s.a.v) ile birlikte idim. Bir kavmin çöplüğüne gelmiş*ti. Ayakta (dikelerek) işedi.[263]

Sonra da: Yaklaş'dedi.

Bunun üzerine ben de, topuklarının yanına kadar yaklaştım. (Ona su verdim. Bu suyla) abdest aldı. (Ayaklarına gelince,) mestlerinin üzerine mesh etti.[264]

Ebu Vâil yolundan gelen bir rivayet ise şu şekildedir:

Ebu Musa, idrar hususunda çok dikkatli davranırdı. Bir şi şeye işeyip (sonra da):

İsrail oğullarından birinin cildine [265] idrar bulaşırsa, değen yeri makaslarla keserlermiş [266] dedi. Bunun üzerine Huzeyfe:

Arkadaşınız (Ebu Musa)m (idrar konusunda) bu derece dikkat göstermemesini isterdim. Çünkü ben, Resulullah (s.a.v) ile beraber yü*rüdüğümüzü hatırlıyorum... Duvarın arkasındaki bir çöplüğe gidip siz*den birinin yaptığı gibi ayakta işedi. Ben, ondan biraz ileriye gittim. (Bir müddet sonra yanına gitmem için) bana işaret etti. Ben de (onun yanına) gidip tuvalet ihtiyacının bitirinceye kadar arkasında dur*dum.[267]

Ebu Davud'un rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v)'i bir kavmin çöplüğüne gelip ayakta (dikilerek) işedi. Daha sonra su istedi. (O suyla abdest aldı. Ayaklarına gelince,) mestlerinin üzerine mesh etti.[268]

Ebu Davud (devamla) der ki:

Müsedded, Huzeyfe'den naklen şöyle dedi: "Peygamber (s.a.v), abdest bozarken yalnız kalmak isteyeceğini düşünerek oradan uzaklaşmak is*tediğimde, beni yanma çağırdı. Ben de (ona sütre olmak için) hemen arkasında durdum.[269]

Nesâî'de, Ebu Dâvud gibi, ayakta" kelimesini rivayet etmiştir.



11. Süt Emen Çocuğun İdrarının Hükmü


22. Ümmü Kays bint. Mihsaıı (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir: "Ümmü Kays, (bir gün) henüz yemek yemeye (başlamâya)n küçük oğlunu Resulullah (s.a.v)'e getirmişti. Resulullah (s.a.v), çocuğu kuca*ğına oturttu. Çocuk, Resulullah (s.a.v)'in elbisesine işedi. Resulullah (s.a.v), su istedi. Suyu, (idrar değen yerin) üzerine döktü.[270] (İdrar de*ğen yeri) yıkamadı.[271]

Bir rivayette, Resulullah (s.a.v), idrar (de*ğen yer)in üzerine su serpmekten fazla bir şey yapmadı" ifadesi yer almaktadır.[272]

Başka bir rivayette ise Resulullah (s.a.v), idrar (değen yer)in üzerine su serpti" ifadesi yer almaktadır.[273]



12. Abdestte, Gusülde Ve Başka Yerlerde Hep Sağdan Başlamayı Teşvik Etme


23. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Ayakkabı giymede, saçını taramada, temizlenmede ve bütün işle*rinde sağdan başlamak, Peygamber (s.a.v)'in hoşuna giderdi.[274]

Bir rivayet ise şu şekildedir:

"Peygamber (s.a.u) temizlenme, saç tarama ve ayakkabı giyme (gi*bi) bütün durumlarda güç yetirdiğince sağdan başlamayı severdi.[275]

Hadisin ravilerinden birisi şöyle demiştir:

"Misvak kullanırken de (sağdan başlamayı severdi)" diye rivayet etti. Fa kat "bütün işlerinde"187 (ifadesini) rivayet etmedi. [276]

Diğer bir rivayet ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) temizleneceği zaman temizlendiğinde, tarana*cağı zaman taranışında ve ayakkabı giyeceği zaman giymede, sağdan başlamayı severdi.[277]



13. Erkeğin, Hayızlı İken Hanımıyla Cinsel İlişkide Bulunamaması


24. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

Biz (müminlerin annelerinden) biri hayız olduğu zaman, Resuluf-lah (s.a.v) tenini onun tenine dokundurmak istediğinde, ona, hayızmın şiddetli olduğu zamanda (diz kapağı ile göbeği arasını örtecek) bir peştamal bağlamasını emrederdi. Daha sonra da tenini, o kadınının te*nine d okun dururdu. [278] Hangi biriniz, nefsine, Resulullah (s.a.v)in nef*sine sahip olduğu kadar sahip olabilir? [279]

Konu ile ilgili bir rivayet şu şekildedir:

Ben, Peygamber {s.a.v) ile birlikte her ikimizde cünüp iken bir kapdan yıkanırdık. (Hayız olduğumda) o, bana, (diz kapağı ile göbeği arasını örtecek) bir peştamal bağlamamı emrederdi. Ben de, peştamalı bağlardım. Hayızlı iken, tenini, tenime dokundururdu. Yine (mescitte) itikafta olduğu zaman ba*şını mescitten bana doğru çıkarırdı. Ben de hayızlı olduğum halde onun (ba*şını) yıkardım.[280]

Ebu Davud'un bir rivayetinde Hayızınin şiddetli ol*duğu (yada başlangıcında)" ifadesi yer almaktadır.[281]

Ebu Davud'un ve Nesâînin bir rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Bizden biri hayız olduğunda, Resulullah (s.a.v), ona (diz kapağı ile göbeği arasını örtecek) bir peştamal bağlamamı emrederdi. Daha sonra da onunla (aynı yatağa) yatardı."

Hz. Aişe bir defasında şöyle demiştir: 'Tenini, o kadınının tenine dokundururdu.

Nesâî'nin diğer bir rivayetinde ise, Cumey' ibn Umeyr şöyle der:

Annem ve teyzemle birlikte Aişe'nin yanma geldik. Annem ve tey (ona):

Sizden biriniz hayız gördüğü zaman Resulullah (s.a.v) ne yapar*dı?' diye sordular. O da:

Bizden birisi hayız olduğu zaman, (diz kapağı ile göbeği arasını örtecek) geniş bir peştamal giymemizi emrederdi. Sonra da (bizi) kol*larına alır göğsüne basardı' diye cevap verdi.



14. Tuvalete Girerken Okunacak Dua


25. Enes b. Mâlik (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v) tuvalete girerken: "Allahümme innî eûzu bike mine I-hubsi ve'1-habâis"

(Allahımi Erkek ve dişi şeytanların [282] şerrinden sana sığıni [283] buyururdu.[284]

Bir rivayette Tuvalete girmek istediğinde..." ifadesi yer almaktadır.[285]

Diğer bir rivayette ise Tuvalete girerken..." ifadesi yer almaktadır. [286]


15. Müstehazanın Yıkanması Ve Namaz Kılması


26. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v)'in baldızı, Abdurrahman b. Avfın hanımı Ümmü Habîbe bint. Çalış yedi yıl istihaze [287] olmuştu ve bu hususu Resulullah (s.a.v)'e sordu. Resulullah (s.a.v):

Bu, hayz (kanı) değil, bir damar (kam)dır. Boy abdesti al [288] namazım kıl buyurdu."

Aişe der ki: Ümmü Habîbe, kız kardeşi Zeyneb bint. Cahş'ın oda*sında bir leğen içinde yıkanır, kanın kırmızılığı suyun yüzüne çıkardı.

İbn Şihâb'da der ki: "Bun bu hadis, Ebu Bekr b. Abdurrahman b. Haris b. Hişâm'a anklettim. Ebu Bekr:

Allah, Hind' [289] rahmet etsin. Bu fetvayı o işi t şeydi, vallahi ağ*lardı. Çünkü o, (müstehaza olması nedeniyle) namaz kılmazdı' dedi. [290]

Bu lafız, Müslim'e aittir.[291]

Buhârî'nin kısa bir şekilde naklettiği rivayet ise şu şekildedir:

Ümmü Habîbe, yedi yıl istihaza oldu ve bu hususu Resulullah (s.a.v)'e sordu. Resulullah (s.a.v), ona, yıkanmasını emredip:

Bu, (hayz kanı değil,) bir damar (kam)dır' buyurdu.

Bunun üzerine Ümmü Habîbe, her namaz için boy abdesti alır oldu.[292]

Buna benzer bir rivayet, kanın kırmızılığı su*yun yüzüne çıkardı" ifadesine kadar nakledilmiş, bundan sonrası rivayet edilm em iştir.[293]

Başka bir rivayette ise Hz. Aişe şöyle demektedir:

Ümmü Habîbe bint. Cahş, Rg s ulu İlah (s.a.v)'den fetva isteyerek:

Ben, istihazalıyım1 dedi. Resulullah (s.a.v):

Bu, hayz (kanı) değil, bir damar (kanı)dır. Boy abdesti al ve na*mazını kıl' buyurdu.

Bunun üzerine Ümmü Habîbe, her namaz için boy abdesti alır ol*du.

Leys b. Sa'd der ki: "İbn Şihâb, Resulullah (s.a.v)'in, Ümmü Habîbe bint. Cahş' her namaz için yıkanmasını emrettiğini söylemedi. Her na*maz için boy abdesti alma işi, Ümmü Habîbe'nin kendiliğinden yaptığı bir şeydir.[294]

Yine Müslim'in bir rivayeti şu şekildedir:

Abdurrahman b. Avfın hanımı Ümmü Habîbe bint. Cahş, Resu*lullah (s.a.v)'e, (istihaze) kan (in) dan şikayet etti. Resulullah (s.a.v), ona:

Hayz in seni hapsettiği müddet bekle, sonra boy abdesti al " bu*yurdu.

Bunun üzerine Ümmü Habîbe, her namaz için boy abdesti alır ol*du.[295]

Yine Müslim'in bir rivayetinde, Daha sonra yıkan ve namazım kıl" ifadesi yer almaktadır. Bu rivayetin içinde, Aişe dedi ki: Ben, Ümmü Habîbe'nin leğenini kanla dolu olduğunu gördüm [296] ifadesi de yer almaktadır.[297]

Ebu Davud'un konu ile ilgili bir rivayeti şu şekildedir:

Abdurrahman b. Avfın hanımı Ümmü Habîbe bint. Cahş, yedi yıl istihaza oldu. (Resulullah (s.a.v)'den, istihaze kanı ile ilgili fetva iste*di.) Resulullah (s.a.v), ona:

Hayz vakti geldiğinde namazı terk etmesini, bittiğinde ise boy abdesti alıp namaz kılmasını emretti' emretti."

Ebu Dâvud (devamla) der ki: "Bu sözü, Zührî'nin arkadaşlarından Ev-zaî'den başka hiç kimse söylememiştir."

(Ebu Dâvud ilave olarak der ki İbn Uyeyne: Resulullah (s.a.v), Ümmü Habîbe'ye, hayz günlerinde namazı terk etmesini emretti" ifadesini ilave etmiştir. Ebu Dâ*vud (devamla) der ki: Fakat bu, İbn Uyeyne'nin bir zannıdır.[298]

Ebu Dâvud, bu hadisi, başka bir rivayetinde, kanın kırmızılığı suyun yüzüne çıkardı" ifadesine kadar rivayet etmiştir.[299]

Yine Ebu Dâvud, bir rivayetinde, Aişe dedi ki: Bunun üzerine Ümmü Habibe, her namaz için boy abdesti alır oldu" ifadesini rivayet etmiştir.[300]

Yine Ebu Dâvud, başka bir rivayetinde, Zeyneb bint. Cahş istîhaza oldu. Resulullah (s.a.v), ona: Her namaz için boy abdesti al" buyurdu. (Süleyman b. Kesir bunu naklettikten sonra bahsin ba*şındaki) hadisi ilave etti" ifadesine yer vermiştir.[301]

Yine Ebu Dâvud, diğer bir rivayetinde; Abdussamed, Süleyman b. Kesîr'den bu hadisi Her namaz için abdest al" şeklinde rivayet etti. Fakat bu, (hadisin ravisi) Abdussamed'in zannidir" ifadesine yer vermiştir.[302]

Nesâî'nin bir rivayeti ise şu şekildedir:

Abdurrahman b. Avfın hanımı Ümmü Habîbc bint. Cahş isti haz e oldu. Kendisinden devamlı kan geliyordu. Onun bu durumu, Resulul*lah (s.a.v)e bildirildi. Resulullah (s.a.v):

Bu, hayız (kanı) değildir. Şeytanın rahme musallat olmasından meydana gelen bir kandır. [303] Hayız gördüğü günler beklesin. Namazı bıraksın. Daha sonra (hayız müddeti bittiğinde, istihaze kanı sırasın*da) kalkıp her namaz için boy abdesti alsın' buyurdu.[304]

Yine Nesâî'nin bir diğer rivayeti ise şu şekildedir:

Ümmü Habîbe bint. Cahş, yedi yıl boyunca istihaze oldu. Bu du*rumunu Peygamber (s.a.v)'e sordu. O da, ona; bu kanın hayız olmadığı*nı, damardan gelen bir kan olduğunu, sağlıklı iken gördüğü hayız ve temizlenme müddet kadar namaz kılmamasını, daha sonra boy abdesti alarak namazını kılmasını söyledi. Bunun üzerine Ümmü Habîbe, her namaz için boy abdesti alır oldu.[305]

27. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Fatıma bint. Ebi Hubeyş, Ebu Hubeyş, [306] Muttalib ibn Es e d in oğ*ludur- Resulullah (s.a.v)'e:

Ben, (daimi surette) istihazalı bir kadınınım. Hiç temizlenemi*yorum. Acaba namazı bırakayım mı? diye sordu. Resulullah (s.a.v), ona:

Bu, hayz (kanı) değil, bir damar kamdır. Hayız kanın geldi*ğinde namazı kılma. Hayız(ın) bittiği zaman kanı yıka ve namaz kıl. buyurdu.[307]

Süfyân'm rivayetinde, Hayız kanı geldiğinde namazı kılma. Hayızın) bittiği zaman boy abdesti al ve namazı kıl" ifadesi yer almaktadır.[308]

Diğer bir rivayette şu ifade yer almaktadır:

Fakat namazı, içinde hayızh bulunduğun günler sırasında kılma. (Hayızm bittikten) sonra boy abdesti al ve namaz kıl. [309]

Ebu Davud'un bir rivayeti şu şekildedir:

Fatıma bint. Ebi Hubeyş, Peygamber (s.a.v)'e geldi. (Burada hadi*sin ravisi Urve,) yukarıda geçen [310] Fatima ile ilgili haberi nakletti...

Resulullah (s.a.v):

(Hayızm bittikten) sonra boy abdesti al. Her namaz (vakti) için kıl abdest al ve namaz kıl1 buyurdu.[311] Nesâ nin bir rivayeti ise şu şekildedir:

Fatıma bint. Ebi Hubeyş, istihaze olmuştu. (Resulullah (s.a.v)'e gelip durumunu sordu.) O da:

Hayız kanı, bilinen siyah bir kandır. [312] Hayız günleri(nde), nama*zı kılma. Hayız günleri(n) bittiğinde abdest al' buyurdu.[313]

Nesâî'nin bir rivayetinde, şu ilave yer almaktadır: Resulullah (s.a.v)'e:

Boy abdesti almayacak mı?' diye soruldu. Resulullah (s.a.v)'de:

Zaten hiç kimse bunda şüphe etmiyor diye cevap verdi. [314]


16. Cünüp Kimsenin Uyumasının Caiz Olması


28. Abdullah ibn Ömer (r. anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Ömer, Resulullah (s.a.v)'e, geceleyin kendisine cünüplük isabet ettiğini zikretti. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v): Abdest al, cinsel organını yıka ve sonra da uyu [315] buyurdu.[316]

Buhârî'nin bir rivayetinde şu ifade yer almaktadır: (Ömer

Birimiz cünüp iken uyuyabilir mi? [317] diye (Peygamber efendimiz*den) fetva istedi. Peygamber (s.a.v)'de:

Abdest aldığı zaman, evet' diye cevap verdi. [318] Buhârî'nin başka bir rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

(Ömer

Birimiz cünüp iken uyuyabilir mi? diye sordu. Peygamber (s.a.v)' de:

Evet, herhangi bîriniz abdest aldıktan sonra cünüp olduğu halde (isterse) yatsın1 buyurdu.[319]

Müslim'in rivayeti, buna benzemektedir.[320]

Tirmizî'de, bu hadisi, Abdullah ibn Ömer yoluyla; Ömer, Peygamber (s.a.v)'e sordu. (deyip hadisin geri kala*nını) nakletm iştir.[321]

29. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

Ebu Seleme (b. Abdurrahman) der ki: Aişe'ye:

Peygamber (s.a.v) cünüp iken uyur muydu?' diye sordum. Aişe'de:

Evet, abdest alı(p öyle uyurdu)' diye cevap verdi.[322]

Urve yolundan gelen rivayette Hz. Aişe şöyle der: Peygamber (s.a.v) cünüp iken uyumak istediğinde, cinsel organını yıkar ve namaz için abdest alır (gibi abdest alırdi. [323]

Bu hadîsi, Buhârî rivayet ermiştir. Müslim'in rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüp iken uyumak istediğinde, uyumadan ön*ce namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı.[324]

Müslim'in diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüp olduğunda, yemek yada uyumak istedi*ğinde [325] namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı.[326]

Müslim'in, Abdullah b. Ebi Kays yoluyla Hz. Aişe'den yaptığı bir rivayeti" de şu şekildedir:

Abdullah ibn Ebi Kays der ki: Aİşe'ye:

Resulullah (s.a.u)in vitir namazını' sordum diyerek hadisi zikretmiş ve sözüne şöyle devam etmiştir: (Aişe'ye

Resulullah (s.a.v) cünüp olduğunda ne yapıyordu? Uyumadan önce yıkanır mıydı? Yoksa yıkanmadan önce mi uyurdu?1 dedim. Aişe de:

Bunların her ikisini de yapardı. Çünkü bazı defa yıkanıp öyle uyurdu. Bazen de abdest alıp öyle uyurdu' diye cevap verdi. Ben de:

Bu işte kolaylık veren Allah'a hamd olsun' dedim. [327] Ebu Davud'un rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Peygamber (s.a.v) cünüp iken uyumak istediğinde namaz için ab*dest aldığı gibi abdest alırdı.[328]

Ebu Davud'un bir rivayetinde, Cünüp iken (bir şey) yemek istediğinde ellerini yıkardı" ilavesi yer al*maktadır.[329]

Ebu Dâvud (devamla) der ki: Bu hadisi; İbn Vehb, Yûnus'tan rivayet edip "yemek yeme" hadisesini Hz. Aişe'nin sözü olarak göstermiştir."

Ebu Davud'un diğer rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) cünüp iken (bir şey) yemek istediğinde yada uyumak istediğinde abdest alırdı.[330]

Ebu Davud'un, Gudayf ibnu'l-Hâris yoluyla Hz. Aişe'den yaptığı rivayet ise şu şekildedir:

Gudayf der ki: Aişe'ye:

Ne dersin? Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı gecenin başın*da mı, yoksa gecenin sonunda mı yıkanırdı?' diye sordum. Aîşe:

Bazen gecenin başında ve bazen de gecenin sonunda boy abdesti alırdı' dedi. Ben:

Allahu Ekber!... Bu işte kolaylık veren Allah'a hamd olsun' de*dim. (Tekrar ona

Vitri gecenin başında mı, yoksa sonunda mı kılardı? [331] Bunu ba*na haber ver' dedim. O da:

Bazen gecenin başında ve bazen de gecenin sonunda kılardı' di*ye cevap verdi. Ben de:

Allahu Ekber!... Bu işte kolaylık veren Allah'a hamd olsun' de*dim. (Tekrar ona

(Gece) namazında, (kıraati) açıktan mı, yoksa sessiz mi okur*du [332] diye sordum. O da:

Bazen açıktan ve bazen de sessiz okurdu' dedi. Ben de:

Allahu Ekber!... Bu işte kolaylık veren Allah'a hamd olsun' dedim. [333]

Tirmizî'nin rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüp iken, uyur ve suya el değdirin ezdi. [334]

Tirmizî der ki: (Bir çok kimse,) Hz. Aişe'den Resulullah (s.a.v) (cünüp olduğunda) uyumadan önce abdest alırdı"

şeklinde rivayette bulunmuştur. Bu rivayet, (Esved yolundan gelen rivayet*ten) daha sahihtir.[335]

Ebu Dâvud, Tirmizî'nin birinci rivayetini nakletmiştir.[336]

Nesâî'nin rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) cünüp iken (bir şey) yemek yada uyumak iste*diği zaman abdest alırdı.[337]

Nesâî, bir rivayetinde, (abdest alırdı)" ilavesini "namaz için abdest aldığı gibi yapmıştır.[338]

Nesâfnin diğer bir rivayeti de şu şekildedir

Peygamber (s.a.v) cünüp iken uyumak istediğinde abdest alır (bir şey) yemek istediğinde ise sadece ellerini yıkardı.[339]

Nesârnin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) cünüp iken uyumak istediğinde abdest alırdı. (Bir şey) yemek istediğinde yada (bir şey) içmek İstediğinde ellerini yıkar, sonra da (yemek) yerdi yada içerdi.[340]

Müslim, Abdullah ibn Ebi Kays yolundan ve Ebu Dâvud'da, Gudayf ibnu'l-Hâris yolundan bu hadis "kolaylık" ifadesine kadar rivayet etmiş*lerdir.[341]

Nesâi'nin Abdullah ibn Ebi Kays yolundan yaptığı rivayet ise şu şekildedir:

Abdullah ibn Ebi Kays der ki: Resululİah (s.a.v) cünüp olduğu zaman yatmadan önce mi boy abdestj alır, yoksa boy abdesti almadan mı yatardı' diye sordum. Aişe:

Her ikisini de yapardı. Bazen boy abdesti alıp yatardı. Bazen de (namaz) abdesti alıp öyle yatardı' diye cevap verdi.[342]



17. Cünüplükten Dolayı Yıkanmanın Şekli


30. Meymûne (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Resululİah (s.a.v) (önce) ayaklarını yıkamayarak namaz için ab dest aldığı gibi abdest aldı. Avret yerini ve (oraya) değen pis şeyleri yı kadı. Sonra da üzerine su döktü. Sonra da bir kenara çekilip ayakla*rını yıkadı.[343] Onun cünüplükten dolayı yıkanması, işte bu şekilde*dir.[344]

Buhârî'nin bir rivayetinde Meymûne şöyle der:

Peygamber (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanırken onu perdeledim. O ellerini yıkadı, sonra sağ eliyle sol elinin içine su döküp avret yerini ve oraya değen şeyleri yıkadı. Sonra eliyle duvar üzerine yada toprağa mesti etti.[345] Sonra ayaklannı yıkamayarak namaz için abdest aldığı gi*bi abdest aldı. Sonra kendi bedenine su döktü. Sonra bir kenara çeki*lip ayaklarım yıkadı.[346]

Buhârî'nin bir rivayeti şu şekildedir:

Eliyle avret yerini yıkadı. Sonra elini duvara sürttü. Sonra elini yıkadı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest aldı. Nihayet yıkan*masını bitirince, ayaklannı da yıkadı.[347]

Buhârî'nin diğer bir rivayetinde Meymûne şöyle der;

Peygamber (s.a.v) için (cünüplükten dolayı yıkanacağı) suyu ha*zırladım. (Su kabından) elleri üzerine su boşalttı, onları ikişer defa ve*ya üçer defa yıkadı. Sonra sağ eliyle sol elinin İçine su döküp bu suyla avret yerlerini yıkadı. Sonra elini toprağa sürttü. Sonra ağzını çalka*ladı ve burnuna su çekti.[348] Sonra yüzünü ve ellerini yıkadı. Başını da üç defa yıkadı. Sonra bedenine su döktü. [349] Sonra durduğu yerden bir kenara çekilip ayaklarım yıkadı.[350]

Buhârî'nin diğer bir rivayetinde ise, Meymûne'nin şu ifadesi yer almak*tadır:

(Kurulanması için) Peygamber (s.a.v)'e bir bez uzattım. [351] Fakat o, eliyle şöyle yapıp onu istemediği işaret etti.[352]

Yine Buhârî'nin buna benzer başka bir rivayetinde, Meymûne'nin şu ifadesi yer almaktadır:

(Kurulanması için) Peygamber (s.a.v)'e bir bez getirdim. Fakat o, bu bezi istemeyip eliyle silkelemeye başladı.[353]

Yine Buhârî'nin başka bir rivayetinde şu ifade yer almaktadır:

(Kurulanması için) Peygamber (s.a.v)'e bir bez uzattım. Fakat o, bu bezi almadı. Ellerini silkeleyerek gitti.[354]

Müslim'in bir rivayetinde şu ifade yer almaktadır:

(Kurulanması için) Peygamber (s.a.v)'e bir havlu getirildi. Fakat o, (bu havluya) dokunmadı. Suyu şöyle yapmaya, yani silkelemeye baş*ladı.[355]

Ebu Davud'un rivayetinde, Meymûne şöyle der:

Peygamber (s.a.v)'e cünüplükten dolayı yıkanacağı suyu hazırla*dım. Kabı sağ elinin üzerine eğdi. İki veya üç (bu şüphe A'meş'tendir) defa yıkadı. Sonra avret yerine su döküp orayı sol eliyle yıkadı. Daha sonra da (sol) elini yere sürttü ve yıkadı. Sonra ağzına ve burnuna su çekti. Yüzünün ve ellerini yıkadı. Başına ve vücuduna su döktü. Kena*ra çekilip ayaklarını yıkadı. Ona havluyu verdim. Fakat o, (bu havluyu) almadı.[356] Suyu bedenînden (silkeleyerek) atmaya başladı.

(A'meş der ki Peygamber (s.a.v)'in havluyu kullanmayıp üzerinden su*yu serptiğini İbrahim (en-Nehâî')ye söyledim. İbrahim: Onlar, havlu kullan*makta bir sakınca görmezlerdi. Fakat havlu kullanmayı adet edinmeyi mek*ruh sayarlardı' dedi.

Ebu Dâvud der ki: Müsedded dedi ki: Abdullah ibn Davud'a: "Onlar havlu kullanmayı adet edinmeyi mekruh sayarlardı" şeklinde bîr şey bili*yor musun? dedim. O da: Evet, öyledir. (Meymûne'nin rivayetinde, onlar bunun adet edinmesini mekruh görürlerdi ifadesi yoktur,) fakat ben kita*bımda bu ifadeyi mevcut olarak buldum.[357]

Tirmizî'nin rivayetinde ise Meymûne şöyle der:

Peygamber (s.a.v)'e cünüplükten dolayı yıkanacağı suyu hazırla*dım. Kabı sol eliyle eğip sağ eline su döktü ve iki elini yıkadı. Sonra elini kaba daldırıp (içinden su alıp) avret yerine döktü. Sonra elini du*vara veya toprağa sürttü. Sonra ağzına ve burnuna su çekti. Yüzünü ve kollarını yıkadı. Sonra başına üç kere su döktü. Sonra vücudunun geri kalan kısımlarına su döktü. Sonra kenara çekilerek ayaklarını yıka*dı.[358]

Nesâî'nin rivayetinde ise Meymûne şöyle der:

Cünüplükten dolayı yıkanacağı suyu Resulullah (s.a.v)'e getirdim. Önce iki veya üç kere ellerini yıkadı. Sonra sağ elini kaba daldırıp (içinden su alıp) avret yerine bir avuç su döktü. Sol eliyle de (avret ye*rini) yıkadı. Sol elini yere vurup iyice sürttü. Namaz için abdest aldığı gibi abdest aldı. Sonra başına üç avuç dolusu su döktü. Vücudunun geri kalan kısımlarını yıkadı. Sonra durduğu yerden bir kenara çekile*rek ayaklarını yıkadı. Sonra ona bir havlu götürdüm. Fakat o,.bu hav*luyu istemedi.[359]

Yine Nesâî'nin rivayetinde Meymûne şöyle der:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman (önce) ellerini yıkardı. Sağ eliyle sol eline su dökerdi. Avret yerini (sol eliyle) yıkardı. Sonra elini yere vurup ellerini mesh ederdi. Sonra da ellerini yıkardı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra başı*na ve vücudunun kalan kısımlarına su dökerdi. Sonra bir kenara çeki*lip ayaklarım yıkardı.[360]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayetinde Meymûne şöyle der:

Peygamber (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman avret ye*rini yıkardı. Elini yere yada duvara sürerdi. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra başına ve vücudunun kalan kısımlarına su dökerdi.[361]

31. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

Peygamber (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman (önce) e-Ierini yıkamayla başlardı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra parmaklarını suya daldırıp onlarla saçlarının diplerini ovalardı. Sonra iki eliyle başı üzerine üç avuç su dökerdi. Sonra suyu bütün bedenine dökerdi.[362]

Buhârî'nin bir rivayetinde şu ifade yer almaktadır:

Sonra eliyle saçlarının arasına suyu iyice geçirirdi. Nihayet de*risine iyice suyu geçirdiğini zannettiği zaman üzerine üç defa su dö*kerdi. Sonra bedeninin kalan kısmını yıkardı." Aişe der ki: "Ben, Resıı-lullah (s.a.v) ile aynı kabtan yıkanırdım. O kabtan beraberce su avuç*lardık.[363]

Müslim'in rivayeti ise şu şekildedir.

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman (Önce) ellerini yıkamayla başlardı. Sonra sağ eliyle sol eline su döküp avret yerini yıkardı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra (elleriyle) suyu alıp parmaklarıyla saçlarının diplerini ovalardı. İyice temizlendiğine kanaat getirdiğinde başına üç avuç su dökerdi. Sonra vücudunun kalan kısmına su dökerdi. Sonra da ayaklarını yıkardı Yine Müslim'in diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten temizleneceği zaman (önce) elleri*ni su kabına daldırmadan önce ellerini yıkamayla başlardı. Sonra da namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı.[364]

Yine Müslim'in diğer bir rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v) (cünüplükten dolayı) yıkanacağı zaman sağın*dan başlardı. (Önce) sağ eline suyu döküp onu yıkardı. Sonra vücu*dundaki pisliğin üzerine sağ eliyle su dökerdi. Onu sol eliyle yıkardı. (Bütün) bu işleri bitirince, başına su dökerdi."

Aişe (devamla) der ki: "Ben ve Resulullah (s.a.v), cünüp iken, aynı kabtan yıkanırdık.[365]

Yine Müslim'in başka bir rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman külek gi*bi bir kap isterdi. (Ondan) iki avucuyla (su) alıp (yıkanmaya) başının sağ tarafından başlardı. Sonra sol tarafını yıkardı. Sonra iki avucuyl (tekrar) su alıp onu başının üzerine dökerdi. [366]

Ebu Davud'un rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman -Süley*man ibn Harb'in rivayetine göre- önce sağ eliyle sol eline su dökerdi. Müsedded'in rivayeti göre ise önce kabtan suyu sağ eli üzerine dökerek ellerini yıkardı. -Sonra ikisinin ittifakla rivayetine göre ise ve avret yerini yıkardı. (Bundan sonra Müsedded Suyu sol eline dökerdi. Aişe (r. anhâ) bazen avret yerini kinayeli olarak söylerdi (sözlerini ilave etti).

(Hadisin bundan sonraki kısmında Süleyman ve Müsedded ittifak etmiş*lerdir Sonra Resulullah (s.a.v) namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Her İki elini de kaba daldırıp (su alırdı). Suyun, (başının) derisi*ne ulaştığını anlayıncaya yada deriyi paklayıncaya kadar saçlarını ova*layıp [367] (sonra da) başına üç defa su dökerdi. Sudan artan olursa, onu da vücuduna dökerdi.[368]

Ebu Davud'un bir rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanmak istediği zaman (önce) ellerini bileklerine kadar, sonra da avret yerini kaşığıyla birlikte yıkayıp onların üzerine su dökerdi. Ellerini temizlediği zaman, onları duvara sürerdi. Sonra abdest almaya başlardı. (Abdest aldıktan) sonra da başına su dökerdi.[369]

Ebu Davud'un başka bir rivayetinde, Teymullah ibn Sa'lebe oğulla*rından biri olan Cumey b. Umeyr'in şöyle söylediği nakledilmiştir:

Annem ve teyzemle birlikte Aişe'nin yanma gitmiştik. Onlardan bi*risi, Aişe'ye:

Boy abdesti (alırken Resulullah ile) neler yapardınız?' diye sordu. Aişe:

Resulullah (s.a.v) önce namaz için abdest aldığı gibi abdest alır*dı. Sonra başına üç defa su dökerdi. Biz ise, saçımızdaki örgülerden dolayı beş defa [370] (su) dökerdik' diye cevap verdi.[371]

Ebu Davud'un diğer bir rivayetinde, Külek [372] gibi bir kap isterdi" ifadesi yer almaktadır.[373]

Nesâî'nin rivayeti ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman ona bir kap su verilirdi. O da, ellerini o kaba sokmadan önce iyice temizlenin*ceye kadar ellerine su dökerdi. Sonra sağ elini suya sokup onunla su dökerdi. Sol eliyle de avret yerini yıkardı. Bu iş bitince, sağ eliyle sol eline su döküp ellerini yıkardı. Sonra üç kere ağzına, üç kere de bur*nuna su verirdi. Daha sonra iki avucuyla su alıp üç kere başına döker*di. (En son olarak ta,) vücudunun kalan kısmına su dökerdi.[374]

Nesâî'nin bir rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v) (önce) üç kere ellerine su dökerdi. Sonra avret yerini yıkardı. Sonra da ellerini yıkardı. Ağzına ve burnuna su verirdi. Sonra başına üç kere su dökerdi. (En son olarak ta,) vücudunun kalan kısmına su dökerdi.[375]

Nesâî'nin başka bir rivayetinde Ebu Seleme b. Abdurrahman şöyle der:.

Aişe, Peygamber (s.a.v)'in şöyle boy abdest aldığını anlattı: - (Önce) üç defa ellerini yıkardı. Sonra sağ eliyle, sol eline su dö*küp avret yerini ve oraya bulaşan (pislik)leri yıkardı.

Ömer, bu hadisin ancak şu şekilde bildiğini söyler: "Sağ eliyle sol eline üç defa su dökerdi. Sonra üç kere ağzına, üç kere burnuna su verir ve üç kere de yüzünü yıkardı. Sonra üç kere başına su dökerdi. (En son olarak ta,) suyu üzerine dökerdi.[376]

Nesâî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman (önce) el*lerini yıkardı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra parmaklarını suya sokup (aldığı suyla) saç diplerini ovalardı. Sonra da başına üç avuç su dökerdi. (En son olarak ta,) bütün vücuduna su dö*kerdi.[377]

Nesâî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) ellerini yıkardı. Abdest alırdı. Saçının diplerine suyun ulaşması için başını ovalardı. (En son olarak ta,) vücudunun ka*lan kısmına su dökerdi.[378]

Yine Nesâî'nin dîğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), suyu eliyle saçının her tarahna ulaştırırdı. Son*ra da başına üç defa su dökerdi.[379]

Tirmizî'nin rivayetinde ise Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v), cünüplükten dolayı yıkanmak istediği zaman (önce) ellerini su kabına daldırmadan önce ellerini yıkamayla başlardı. Sonra avret yerini yıkardı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra suyu saçlarını(n diplerine kadar) ulaştırırdı. Sonra başın*dan aşağı üç kere su dökerdi.[380]


18. Mestler Üzerine Mesh Etme [381]


32. Cerîr b. Abdullah (r. a)'tan rivayet edilmiştir:

Cerîr, küçük abdestini bozdu, sonra da abdest alıp mestler üzeri*ne mesh etti. Ona:

Mestler üzerine mesh etmeyi yapar mısın?' diye soruldu. O da:

Evet, Çünkü Resulullah (s.a.v)'i abdestini bozduğunu, sonra ab dest alıp mestler üzerine mesh ettiğini gördüm [382] diye cevap verdi.[383]

A'meş der ki: ibrahim dedi ki: (Cerîr'in) bu sözü, Abdullah'ın arkadaş larının hoşuna giderdi. Çünkü Cerîr'in Müslüman olması, Mâide suresinin in*mesinden sonradır."

Ebu Davud'un rivayetinde, Cerîr b. Abdullah şöyle der:

Cerîr, küçük abdestini bozdu, sonra da ab dest alıp mestler üze*rine mesh etti. Sonra da: "Resulullah (s.a.v)'i mesh ederken gördüğüm halde (artık) beni (mestler üzerine) mesh etmekten ne alıkoyabilir?' de*di. (Ona

Yalnız Resulullah (s.a.v)'in mestler üzerine mesh etmesi, (galiba) Mâide suresinin inmesinden önce idî.[384] dediler. O da:

Ben, Mâide suresi indikten sonra Müslüman oldum1 dedi.[385] Nesâî'nin rivayeti de şu şekildedir:

Cerîr abdest aldı. Mestleri üzerine mesh etti. Ona:

(Mestler üzerine) mesh mi ediyorsun?' diye soruldu. O da:

Resulullah (s.a.v)'i mestleri üzerine mesh ederken gördüm' diye cevap verdi.

Cerîr'in bu sözü, Abdullah'ın arkadaşlannın hoşuna giderdi. Cerîr, Re*sulullah (s.a.v)'in vefatına yakın bir zamanda Müslüman olmuştu.[386]

Tirmizî'nin diğer bir rivayetinde ise, Şehr b. Havşeb şöyle der:

Cerîr b. Abdullah'ı, abdest alıp mestlerinin üzerine mesh ederken gördüm. Bu hususu ona sordum. O da:

Ben Resulullah (s.a.v)'i, abdest alıp mestlerinin üzerine mesh ederken gördüm1 dedi. Ona:

Maide (süresindeki a yet) ten önce mi, yoksa sonra mı (Müslüman oldun) diye sordum. O da:

Mâide (süresindeki ayet)ten sonra Müslüman oldum' diye cevap verdi.[387]

33. Muğîre b. Şu'be (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

Bir seferde Peygamber (s.a.v) ile beraberdim. (Resulullah, bana):

Ey Muğîre! (Yanına) bir su kabı al (benimle birlikte gel)' buyur*du.

Bunun üzerine (yanıma) su kabım aldım. Gözümden kayboluncaya kadar uzağa gitti. (Tuvalet) ihtiyacını giderdi. Üzerinde Şam (kuma*şından yapılmış) bir cübbe vardı. Elini, cübbenin yeninden çıkarmaya çalıştı. Fakat cübbenin yeni dardı. Bunun üzerine elini, cübbenin al*tından çıkardı. (Yanımdaki su kabından) onun eline döktüm. Namaz için abdest aldığı gibi abdest aldı. Mestleri üzerine mesh etti. Sonra namaz kıldı.[388]

Buhârî'nin bir rivayeti şu şekildedir:

Ben, Peygamber (s.a.v)'in (eline) abdest suyu döktüm. O, mestler üzerine mesh etti. (Sonra da) namaz kıldı.[389]

Buhârî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) (tuvalet) ihtiyacı için gitti. (İhtiyacını giderdik*ten) sonra (dönüp) geri geldi. Onu su (kabı)yla kaşıladım. üzerinde Şam (kumaşından yapılmış) bir cübbe olduğu halde abdest aldı. Ağza ve burna su verdi. Yüzünü yıkadı. Elinin cübbesinin yenlerinden çı*karmaya çalıştı. Fakat cübbesinin yenleri dardı. Ellerini (cübbenin) altından çıkarıp onları yıkadı. Başını ve mestlerini mesh etti.[390]

Yine Buhârî'nin diğer bir rivayeti şu şekildedir:

Muğîre, bir seferde, Resulullah (s.a.v) ile birlikte bulunmuş idi. Resulullah (s.a.v) (tuvalet) ihtiyacını gidermek için (gözden uzak bir yere) gitmişti. (Dönüp geri geldiğinde) abdest alırken, Muğîre, onun eline su dökmüştü. İşte bu ab destte Resulullah (s.a.v), yüzünü ve el*lerini yıkamıştı. Başına ve mestleri üzerine mesh etmişti.[391]

Yine Buhârî'nin başka bir rivayeti şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) bir ihtiyacım (gidermek için gözden uzak bir yere) gitmişti. Dönüp geri geldiğinde abdest alırken) -bunu ancak Te-bük gazvesinde [392] söylediğini biliyorum- Kalktım, onun eline su dök*tüm. Yüzünü yıkadı. Kollarını yıkamak istedi. Fakat cübbesinin yeni dar idi. Bunun üzerine kollarını cübbesinin altından çıkarıp yıkadı. Sonra da mestleri üzerine mesh etti.[393]

Yine Buhârî'nin diğer bir rivayeti şu şekildedir:

Ben, bir seferde, Peygamber (s.a.v) ile birlikte idim. Mestlerini çıkarmak için eğildim. (Resulullah, bana): Mestleri bırak! Çünkü ben, onları (ayaklarım) temizken (abdest!iyken) giydim [394] deyip mestleri*nin üzerine mesh etti. [395]

Müslim'in rivayetin şu şekildedir:

Ben, bir gece Peygamber (s.a.v) ile birlikte yolda idim. Bana: 'Ya*nında su var mı?' diye sordu. Ben de: 'Evet' dedim. Bunun üzerine hay*vanından indi ve gecenin karanlığında gözden kayboluncaya kadar git*ti. Sonra (dönüp geri) geldi. Ben, onun eline bir kapdan su döktüm. Yüzünü yıkadı. Üzerinde yünden (yapılmış) bir cübbe vardı. Kollarını bu cübbedcn çıkaramadı. Nihayet kollarını, cübbesinin altından çıka*rıp (öyle) yıkadı. Başına mesh etti. Sonra mestlerini çıkarmak için eğildim. (Bana 'Mestleri bırak! Çünkü ben, onları (ayaklarım) temiz*ken (abdestliyken) giydim1 deyip mestlerinin üzerine mesh etti.[396]

Müslim'in diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) mestlerinin üzerine, başının ön tarafına ve sarıgına mesh etti.[397]

Müslim'in başka bir Vivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) abdest aldı. Alnına, sarığına ve mestleri üzeri*ne mesh etti.[398]

Ebu Davud'un rivayeti şu şekildedir:

Biz Resulullah (s.a.v) ile birlikte bir deve süvarisi topluluğu için*de bulunuyorduk. Yanımda bir de su kabı vardı. Resulullah (s.a.v) (tu*valet) ihtiyacı için dışarı çıktı. (İhtiyacını giderdikten) sonra (dönüp) geri geldi. Onu su kabıyla karşıladım. (Yanımdaki su kabından) on(un elinje su döktüm. Ellerini ve yüzünü yıkadı. Sonra da kollarını (cübbe*sinin yenlerinden) dışarı çıkarmak istedi. Halbuki üzerinde yenleri dar, yünden (dokunmuş) bir Rum cübbesi vardı. Cübbe dar gelince, kolları*nı cübbenîn altından çıkarıp uzattı. Sonra mestlerini çıkarmak için onun mestlerine eğildim. Bana:

Mestleri bırak! Çünkü ben, onları ayaklarım temizken (abdest-liyken) giydim [399] deyip mestlerinin üzerine mesh etti. [400]

Şa'bî der ki: Urve, bu hadisi, babasından bizzat müşahede ettiğini, baba*sının da Resulullah (s.a.v)'den müşahede etmiş olduğunu kesinlikle ifade et*miştir.[401]

Ebu Davud'un diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Nebi (s.a.v) mestleri üzerine, alnına ve sangı üzerine mesh eder*di. [402]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) mestleri üzerine mesh etti. Ben (de): 'Ey Allah'ın resulü! Yoksa (ayağınızı yıkamayı) unuttunuz mu?' diye sordu. O da: '(Hayır,) bilakis sen unuttun. Yüce Rabbim bana mestleri üzerine mesh etmeyi emretti' diye cevap verdi. [403]

Tirmizî'nin rivayeti de şu şekildedir:

Nebi (s.a.v) abdest aldı. Mestleri ve sarığı üzerine mesh etti. [404] Nesâî'nin rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) (tuvalet) ihtiyacı için çıkmıştı. Döndüğünde, onu su dolu bir kapla karşıladım. Suyu döküp (önce) ellerini yıkadı. Sonra yüzünü yıkadı. Sonra kollarını yıkamak istedi. Cübbesinin yeni dardı. Bu sebeple kollarını cübbenin altından çıkarıp yıkadı. Sonra mestleri üzerine mesh etti ve bize namaz kıldırdı.[405]

Nesâî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:,

Peygamber (s.a.v) (tuvalet) ihtiyacı için çıkmıştı. Muğîre'de, için*de su bulunan bir kapla arkasından gitti. Peygamber (s.a.v) (tuvalet) ihtiyacını bitirince, Muğîre (içinde su buluna su kabından Peygambe*rimizin eline) su döküp Peygamber (s.a.v) abdest aldı ve mestleri üze*rine mesh etti.[406]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Bir seferde Peygamber (s.a.v) ile beraberdim. Bana:

Ey Muğfre! Sen (insanlardan) geride kal. Ey İnsanlar? Siz seçip gidin' buyurdu.

Bunun üzerine ben geride kaldım. Yanımda bir su kabı vardı. İn*sanlar geçip gitti. Peygamber (s.a.v), (tuvalet) ihtiyacı için uzaklaştı. Dönünce, eline su dökmek için yanına vardım. Peygamber (s.a.v)'in üzerinde, yenleri dar Bizans (malı) bir cübbesi vardı. Elini cübbenin yeninden çıkarmak istedi. Fakat cübbenin yeni dar geldi. Elini cübbe*nin altından çıkardı. Yüzünü ve kollarını yıkadı. Başını [407] ve mestleri üzerine mesh etti.[408]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayeti ise şu şekildedir;

Resulullah (s.a.v) ile birlikte bir seferde idik. Yolda giderken ya*nındaki asayla sırtıma hafifçe vurup yoldan ayrıldı. Ben de onunla bir*likte (yoldan) ayrıldım. Resulullah (s.a.v) filan yere gelince, devesini çökertti. Sonra (tuvalet) ihtiyacı İçin gitti. (Hadisin ravisi der ki Gö*zümden kayboluncaya kadar gitti. Sonra gelip:

Yanında su var mı?' diye sordu. Yanımda bir (su) kırbam vardı. Onu Resulullah (s.a.v)'e getirip (eline) dökmeye başladım. Resulullah (s.a.v) ellerini ve yüzünü yıkadı. Kollarım yıkayacaktı. Fakat üzerinde, kollan dar Şam kumaşından yapılmış bir cübbe vardı. Elini, cübbenin altından çıkardı. Yüzünü ve kollarını yıkadı.

(Ravi) Resulullah (s.a.v)'in, mübarek alınlarından ve sangından bahsetti. (Hadisin ravisi) İbn Avn: Bunİan, istenilen şekilde ezberieyedim1 der.

Muğîre (devamla) der ki: Sonra mesh I eri üzerine mesh etti. Sonra da:

(Tuvalet için senin) bir ihtiyacın var mı?1 diye sordu. Ben de:

Ey Allah'ın resulü! (Tuvalet için) hiçbir ihtiyacım yok' dedim.

Sonra diğerlerinin yanma geldik. Abdurrahman ibn Avf, [409] cema*ate imam olup sabah namazından bir rekat kıldırmıştı. Abdurrahman ibn Avf a, Resulullah (s.a.v)'in geldiğini haber vermek istedim. Fakat Resulullah (s.a.v) bana engel oldu. [410] Sabah namazının farzından yeti*şebildiğimiz kadarını cemaatle kıldık. Kaçırdığımız rekatı ise kaza et*tik.[411]

Nesâî'nin bir rivayetin de şu ifade yer almaktadır:

Bunun üzerine Resulullah (s.a.v) (cübbenin yenini) omzuna atıp kollarını yıkadı. Alnına, sarığına ve mestlerine mesh etti.[412]

Yine Nesâî'nin bir rivayetin de şu ifade yer almaktadır:

Bu sebeple kollarını cübbenin altından çıkarıp yıkadı. Sonra mestleri üzerine mesh etti ve bize namaz kıldırdı.[413]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayetin de şu ifade yer almaktadır:

Resulullah (s.a.v) abdest aldı. Alnına, sangına ve mestlerine mesh etti" ifadesi yer almaktadır.[414]



19. Sperm Gelmesi Sebebiyle Kadına Boy Abdestinin Vacip Olması


34. Ümmü Seleme (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir: "Ümmü Süleym, Peygamber (s.a.v)'e gelip:

Ey Allah'ın resulü! Şüphesiz ki Allah, hak(kı açıklamak)tan haya etmez. [415] Acaba İhtilam olduğu zaman kadına boy abdesti almak lazım mıdır?' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Evet! Suyu (spermi) görürse, (kadının boy abdesti alması) la*zımdır' diye cevap verdi. Bunun üzerine Ümmü Seleme:

Ey Allah'ın resulü! Kadın hiç ihtilam olur mu?' dedi. Resulullah (s.a.v):

Allah iyiliğini versin. Çocuk, kadına neden benziyor (sanıyor*sun)? [416] diye cevap verdi.[417]

Bir rivayette şu ilave yer almaktadır:

Ümmü Seleme dedi ki: (Ümmü Süleym'e '(Bu sözün sebebiyle) kadınları rezil ettin1 dedim.[418]

Başka bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır:

Bunun üzerine Ümmü Seleme, (utancından) yüzü örterek:

Ey Allah'ın resulü! Kadın hiç ihtilam olur mu?' dedi. Resulullah (s.a.v)'de;

Evet! 'Allah iyiliğini versin. Çocuk, kadına neden benziyor (sanı*yorsun)?' diye cevap verdi.[419]

Bir diğer rivayette ise Bunun üzerine Ümmü Seleme güldü" ifadesi yer almaktadır. [420]

Tirmizî'nin rivayeti ise baştaki hadis gibi olup içerisinde şu ifade yer al*maktadır:

Resulullah (s.a.v):

Evet! Suyu (spermi) görürse, (kadın) boy abdesti alsın1 buyurdu. Bunun üzerine Ümmü Seleme dedi ki: Ümmü Süleym'e: (Bu sözün sebebiyle) kadınları rezil ettin1 dedim.[421]

Nesâî, bu hadisi, baştaki rivayete benzer bir şekilde rivayet etmiştir.[422]

Ebu Dâvud'da, bu hadisi, Hz. Aişe'nin hadisinden sonra getirip sonunda şöyle der:

Hişâm b. Urve, Urve'den, Urve ise Zeyneb bint. Ebi Seleme'den, o da Ümmü Seleme'den; "Ümmü Süleym, Resulullah (s.a.v)'e geldi..." şeklinde rivayet etmiştir.[423]

Görüldüğü üzere Ebu Dâvud, hadisi, Hz. Aişe hadisine göndermede bu*lunmadan (ayrı bir şekilde) rivayet etmiştir.


20. Uykudan Uyanıldığında Elleri Yıkama


35. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"Sizden biriniz uykudan uyandığı zaman üç defa elini yıkamadan kaba sokmasın. Çünkü (kişi,) elinin nerede gecelediğini bilemez. [424]

Müslim'in bir rivayeti şu şekildedir:

Sizden biriniz uykudan uyandığı zaman elini kabına sokmadan hemen eline üç defa su döksün. Çünkü (kişi,) elinin nerde gecelediği*ni [425] bilemez.[426]

Müslim'in bir rivayetinde Elini yıkama*dan. ifadesine yer verilmiş, fakat "üç defa [427] ifadesine yer verilmemiştir. [428] Buhârî, bu manaya ilave yapmakla hadisi şöyle rivayet etmiştir:

Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: Sizden biriniz abdest alacağı za*man burnuna su versin, sonra (burnuna verdiği suyu geri) çıkarsın. (Tuvalet ihtiyacını giderme esnasında) her kim taşla silinirce, sayısını tek yapsın. Sizden biriniz uykudan uyandığı zaman elini abdest suyu*nun içine sokmadan önce yıkasın. Çünkü sizden biriniz, (uykusunda) elinin nerede gecelediğini bilemez.[429]

Ebu Dâvud'da bu hadisi (bu şekilde) rivayet etmiştir. [430]

Tirmizî'nin rivayetinde Elinin üzerine iki ya*da üç defa su akıtmadan. ifadesi yer almaktadır. [431]

Yine Ebu Davud'un rivayetinde ise, Çünkü elinin gece nerelerde gecelediğini yada nerelerde dolaştığını bilemez" ifadesi yer almaktadır. [432]

Bu hadis, Nesâî'nin "Sünen"inde rivayet edilen ilk hadistir. [433]



21. Tuvalet İhtiyacı Sırasında Sağ Elin Kullanılmasının Yasaklanması


36. Ebu Katâde (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Sizden biriniz, işediği zaman erkeklik organına sağ eliyle dokun*masın. Tuvalete gittiğinde sağ eliyle silinmesin. Su içtiğinde de bir ne*feste içmesin. [434]

Bu lafız, Ebu Davud'a aittir. Buhârî'nİn rivayeti ise şu şekildedir:

Sizden biriniz, işediği zaman erkeklik organını sağ eliyle tutmasın. Sağ eliyle temizlenmesin. [435] Su kabının içine nefesini [436] vermesin. [437]

Buhârfnin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Sizden biriniz (su kabından) bir şey içtiği zaman onun içine nefesini ver*mesin. Tuvalete gittiği zaman erkeklik organına sağ eliyle dokunmasın. Sağ eliyle temizlenmesin. [438]

Müslim'in rivayeti ise şu şekildedir:

Sizden biriniz işerken erkeklik organını sağ eliyle kesinlikle tutmasın.

Tu*valette sağ eliyle silinmesin. Kabın içine nefesini vermesin. [439]

Peygamber (s.a.v) kabın içine nefes vermekten, erkeklik organını sağ elle tutmaktan ve (tuvalet ihtiyacı sırasında) sağ elle silinmekten yasaklamıştır.[440]

Nesâî, Müslim'in ve Ebu Davud'un rivayetlerine benzer bir şekilde riva*yette bulunmuştur. [441]

Tirmizf nin rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v), kişinin, erkeklik organını sağ elle tutmasını yasakla*mıştır.[442]



22. Misvak Kullanmak


37. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: Eğer ümmetime zorluk verecek olmasaydım, onlara misvak kullanmalarını mutlaka emrederdim.

Başka bir rivayette ise: "Eğer ümmetime yada insanlara zorluk vere*cek olmasaydım, onlara her namaz (başın)da misvak kullanmalarını mutlaka emrederdim. [443]

Bu lafız, Buhârî'ye aittir. Müslim'in rivayeti ise şu şekildedir:

Eğer müminlere Züheyr'in sözünde: ümmetime zorluk verecek ol*masaydım, onlara her namaz (başında)da misvak kullanmalarını [444] mutlaka emrederdim. [445]

Ebu Davud'un rivayeti ise şu şekildedir:

Eğer müminlere zorluk verecek olmasaydım, yatsı namazını geciktirme*lerini [446] ve her namaz (başm)da miavak kullanmalarını mutlaka emreder*dim.[447]



23. Mezi [448]


38. Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Muhammed ibnu'l-Hanefiyye dedi ki: Hz. Ali der ki: "Ben, mezisi çok olan biriydim. Peygamber (s.a.v)'e meziyi sormaya, kızının ben (im ni*kahım altın)da olması sebebiyle utanıyordum. Bunun üzerine Mikda-d'a, (mezinin durumunu) Peygamber (s.a.v)'c sormasını istedim, O da, ona (mezi ile ilgili) sordu. Peygamber (s.a.v):

(Mezi gören kimse,) cinsel organını yıkar ve abdest alır' diye ce*vap verdi. [449]

Bu lafız, Buhârî ve Müslim'e aittir.

Buhârî'nin, Ebu Abdurrahman es-Sülemî yolundan yaptığı rivayet şu şe*kildedir:

"Ben bir kimseye, (mezi ile ilgili) Peygamber (s.a.v)'e sormasını is*tedim. (O da sordu.) Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):

Abdest al ve cinsel organını yıka1 diye cevap verdi.[450]

Müslim'in, Abdullah yolundan yaptığı rivayet ise şu şekildedir:

Ali der ki: Mikdad b. Esvedi, Resulullah (s.a.v)'e gönderdik. Mik-dad, ona; insanın, kendisinden çıkan mezi ile ilgili ne yapacağım sor*du. O da:

Abdest al ve cinsel organını yıka1 diye cevap verdi. [451]

Ebu Dâvud'da, Urve yoluyla Hz. Ali'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir:

Ali, Mikdad'a şöyle dedi diyerek (bir önceki Süleyman b. Yesâr'ın riva-yetindekilerin) benzerini zikretti.

Sonra Urve der ki: Mikdad, Resulullah (s.a.v)'e (mezi kimsenin durumu*nu) sordu. O da:

Cinsel organını ve hayalarım yıkasın [452] diye cevap verdi. [453]

Ebu Davud'un başka bir rivayetinde, Peygamber (s.a.v)'in; Haya*larını" ifadesini zikretmediği belirtilmektedir. [454]

Ebu Davud'un Hz. Ali'den yaptığı diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Ben, mezisi çok gelen biriydim. (Sperme kıyas ederek) yıkanmaya baş*ladım. Öyle ki sırtım çatladı. Bunun üzerine durumu Peygamber (s.a.v)'e an*lattım yada anlatıldı. O da:

Böyle yapma! Meziyi gördüğünde, Cinsel organını yıka ve namaz için abdest aldığın gibi abdest al. Sperm çıktığında ise, yıkan' diye ce*vap verdi.[455]

Tirmizî'nin rivayetinde ise Hz. Ali şöyle der:

Peygamber {s.a.v)'e, mezi ile ilgili soru sordum. O da:

Meziden dolayı (namaz) abdesti alman ve sperm (meni) den do*layı ise boy abdesti alman gerekir' buyurdu.[456]

Nesâî'nin Hz. Ali'den yaptığı bir rivayet ise şu şekildedir:

Ben, mezisi çok gelen biriydim. Peygamber (s.a.v)'in kızı (Farıma nika*hım) altında idi. Bundan dolayı (mezinin durumunu) ona sormaya utandım. Dolayısıyla yanımda oturan birisine, bunu, Peygamber (s.a.v)'e sormasını söyledim. O adam da, Peygamber (s.a.v)'e (mezinin durumunu) sordu. Bu*nun üzerine Peygamber (s.a.v):

(Mezi gelince,) abdest almak gerekir' diye cevap verdi. [457] Yine Nesâî'nin Hz. Ali'den yaptığı diğer bir rivayet ise şu şekildedir: Mikdad'a:

Bir kimse, ailesiyle, cinsel ilişki yapmaksızın oynaştığında mezi gelirse ne yapmalıdır? diye bunu Peygamber (s.a.v)'e sor. Çünkü ben, Peygamber (s.a.v)in kızı (nikahım) altında olduğundan ötürü bunu sor*maya utanıyorum' dedim.

O da, (bu meseleyi) Peygamber (s-.a.v)'e sordu. Bunun üzerine Peygam*ber (s.a.v):

Cinsel organını yıkar ve namaz abdesti gibi abdest alır' diye ce*vap verdi. [458]

Yine Nesâî'nin Hz. Ali'den yaptığı başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Ammâr'a, Peygamber (s.a.v)'in kızının (benim nikahım) altında olma*sından ötürü (mezi meselesini) Resulullah (s.a.v)'den sormasını istedim. O da bu meseleyi Peygamber' sordu.) Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):

Mezi için abdest almak yeterlidir' diye cevap verdi. [459]

Yine Nesâî'nin, Abdullah ibn Abbâs yoluyla Hz. Ali'den yaptığı rivayet şu şekildedir:

Ali, Mikdad ve Ammâr aralannda konuşuyorlardı. Ali:

Benden çok mezi akıyor, kızı nikahım altında olduğundan dolayı Resulullah (s.a.v)'e (mezi meselesini) sormaya utanıyorum. İkinizden birisi benim (bu meselemi) sorsa' dedi.

Bunun üzerine ikisinden birisi -hangisi olduğunu unuttum- (mezi mese*lesini) Resulullah (s.a.v)'e sordu. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

O, mezidir. Kimden akarsa, cinsel organını yıkasın. Namaz ab-desti gibi abdest alsın1 diye cevap verdi. [460]

Yine Nesâî'nin, Hz. Ali'den yaptığı rivayet şu şekildedir:

Ben, mezisi çok gelen biriydim. Birisine (bu mezi meselesini) Peygamber (s.a.v)'e sormasını istedim. O da (bu meseleyi) ona sordu.

Bunun üzerine Peygamber (s.a.v);

Abdest almak gerekir' diye cevap verdi.[461]

Yine Nesâî'nin bir rivayetinde, Abdest al ve cinsel organım yıka" ifadesi geçmektedir.[462]

Yine Nesâî'nin bir rivayetinde, Cinsel organım yıkasın ve namaz abdesti gibi abdest alsın" ifadesi geçmektedir.[463]

Yine Nesâî'nin, Râfi' b. Hadîc'den yaptığı rivayet ise şu şekildedir:

Ali, Ammâr'a; meziyi Resulullah (s.a.v)'den sormasını istedi. Resulullah (s.a.v):

Cinsel organını yıkar ve abdest alır' diye cevap verdi.[464]



24. Tuvalet İhtiyacı Giderildiği Sırada Kıbleye Dönmenin Yasak Olması


39. Ebu Eyyûb el-Ensârî (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Büyük abdeste gittiğiniz zaman önünü ve arkasını kıbleye dön*mesin. Fakat (Medine'nin) doğu tarafına doğruyada batı tarafına doğru dönünüz."

Ebu Eyyûb der ki: "Biz Şam'a geldiğimizde yönleri kıbleye doğru yapıl*mış tuvaletler gördük. (Tuvaletlerin içinde kıbleden) dönüyorduk ve Allah'a istiğfar [465] ediyorduk.[466]

Buhârî, Müslim, Tirmizî ve Ebu Dâvud, bu hadisi (bu lafızla) rivayet et*miştir.

Nesâî'nin, Râfi1 ibn İshâk'tan [467] yaptığı rivayet şu şekildedir:

(Râfi' ibn İshâk,) Mısır'da [468] bulunduğu sırada Ebu Eyyûb el-Ensârî'nin şöyle dediğini işitmiştir:

Resulullah (s.a.v): 'Herhangi biriniz büyük veya küçük abdeste git*tiği zaman önünü ve arkasını kıbleye dönmesin [469] buyurmuştu. Allah'ın adına yemin ederim ki, ben bu tuvaletlerde nasıl hareket edeceğimi bilemiyorum.[470]

Nesâî'nin Ebu Eyyûb'tan yaptığı diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) şöyle buyurdu: Büyük veya küçük abdest yapar*ken önünüzü ve arkanızı kıbleye dönmeyin. Doğuya ve batıya [471] donun. [472]

Yine Nesâî'nin Ebu Eyyûb'tan yaptığı diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: Herhangi biriniz büyük abdesie gittiği zaman yönünü kıbleye doğru dönmesin. Yönünü, doğuya ve ba*tıya dönsün.[473]



25. Köpeğin Bir Kabı Ağzıyla Yalaması


40. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: Köpek, sizden birinin kabından bir şey içtiği zaman hemen o kabı yedi defa yıkasın. [474]

Bu hadisi; Buhârî ve Müslim (bu lafızla) rivayet etmiştir. Müslim'in rivayeti şu şekildedir:

Köpek, sizden birinin kabını yaladığı [475] zaman hemen o kabın içindekini) döksün. Sonra da o kabı yedi defa yıkasın.[476]

Müslim, bu rivayetin bir benzerini rivayet edip fakat hemen o kabi (n içîndekini) döksün" ifadesini kullanmamıştır. [477] Yine Müslim'in rivayeti şu şekildedir:

Köpek, [478] sizden birinin kabını yaladığı zaman o kabın temizliği, birincisi toprakla (olamk şartıyla) onu yedi defa yıkamasidir.[479]

Yine Müslim'in diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

"Köpek, sizden birinin kabını yaladığı zaman o kabın temizliği, onu yedi defa yıkamasıdır.[480]

Ebu Davud'un bir rivayetinde, bu manada, Ebu Hureyre'den mevkuf olarak bir hadis rivayet edilmiştir. Fakat bu hadisin içerisine Ebu Hureyre:

Kedinin su içtiği kap bir kez yıkanır [481] cümle*sini ilave etmiştir. [482]

Ebu Davud'un diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Köpek bir kabı yaladığı zaman, yedincisitoprakla (olmak şartıyla) onu yedi defa yıkayınız."

Ebu Dâvud (devamla) der ki: Bir topluluk, bu hadisi, Ebu Hureyre'den rivayet etmiştir. Fakat onlar, v'j^1 toprak" kelimesini zikretmem işlerdir. [483]

Nesâî'de bu hadisi, (baştaki gibi değilde) ikinci şekliyle rivayet etmiştir. Tirmizî'nin rivayeti de şu şekildedir:

Köpek bir kabı yaladığı zaman o kap yedi kere yıkanır. Birincisi veya sonuncusu, toprakla (ovulur). Kedinin yaladığı kap ise bir kere yıkanır."

Tirmizî (devamla) der ki: Bu hadisi bir çok kimse rivayet etmiştir. Fakat bu hadisin içerisinde "Kedinin yaladığı kap ise bir kere yıkanır" cümlesi zikredilmemiştir. [484]


26. Elbiseye Bulaşan Hayız Kanının Yıkanması


41. Esma bint. Ebi Bekr (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Bir kadın, Resulullah (s.a.v)'e gelip: c

Ey Allah'ın resulü! Biz (kadınlardan) biri, elbisesine hayız kanı bulaştığında ne yapmasını buyurursunuz?' diye sordu. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

(Birinizin elbisesine hayız kanı bulaşırsa,) o kanı (elleriyle y parmaklarıyla) kazır, sonra suyla ovalar, sonra üzerine su dök(üp yı-k)ar, sonra da o elbiseyle namaz kılar' diye cevap verdi.[485]

Bu hadisi; Nesâî hariç diğer hadis imamları (bu lafızla) rivayet etmişler*dir.

Nesâî'nin rivayeti şu şekildedir:

Bir kadın, elbiseye bulaşan hayız kanı [486] hakkında Resulullah (s.a.v)'den fetva istedi.

Resulullah (s.a.v), ona: (İlk önce leke değen yeri ellerinle yada parmaklarınla) kazı, son*ra suyla ovala, sonra üzerine su dök ve o elbiseyle namaz kü1 diye ceverdi. [487]

Ebu Davud'un bir diğer rivayeti ise şu şekildedir:

Bir kadının, Resulullah (s.a.v)'e: 'Biz (kadınlardan) biri temizlen*diği zaman (hayızlı iken giydiği) elbisesini ne yapsın, onunla namaz kılsın mı?' diye sorduğunu işittim.Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Baksın, eğer elbisesinde kan görürse, biraz suyla ovalasın, (bu suda yada elbisede kan izi) görmeyinceye kadar (elbiseyi) yıkasın ve (bu elbiseyle) namazını kılsın' diye cevap verdi.[488]

Yine Ebu Dâvud, bu manada başka bir hadis daha rivayet edip bu hadi-sin içerisinde, O (kanı) kazı, sonra suyla ovala, sonra da yıka" ifadesi yer almaktadır.[489]



27. Durgun Suya İşemenin Yasak Olması


42. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Ebu Hureyre, Resulullah (s.a.v)'in şöyle buyurduğunu işitmiştir: Bizler, sonra gelenleriz, (Kıyamet gününde ise) öne geçecek olanlarız.

Sakın sizden birisi akmayan durgun suya İşemesin. Sonra ondan (su alıp) yıkanır.[490]

Lafız, Buhârî'ye aittir.

Müslim'de,bu hadisin bir benzerini rivayet etmiş, fakat "Bizler, sonra gelenleriz. (Kıyamet gününde ise) öne geçecek olanlarız" ifadesine yer vermemiştir.[491]

Tirmizî ile Nesâî'nin rivayeti ise şu şekildedir:

Sakın sizden birisi durgun suya işemesin. [492] Sonra ondan abdest alır. [493] Ebu Dâvud ile Nesâî'nin bir rivayeti, Tirmizînin bir rivayeti gibi olup bu Sonra ondan (su alıp) yıkanır" ifadesi yer rivayetin içerisinde, almaktadır.[494]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti şu şekildedir:

Sakın sizden birisi durgun suya işemesin. Sonra ondan yıkanır.[495] Nesâî'nin bir rivayetinde Durgun su" ifadesi yer almakta*dır.[496]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayeti şu şekildedir:

Sakın sizden birisi durgun suya işemesin. Sonra ondan yıkanır yada ab*dest alır. [497]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) durgun suya işemeyi, sonra da cünüplükten dolayı orada yıkanılmasını yasaklamıştır. [498]


28. Fıtratın Hasletleri


43. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: "Resulullah (s.a.v)'in şöyle buyurduğunu işittim: Beş (şey vardır ki, bunlar,) fıtrat (tan) dır:

1. Sünnet olmak,

2. Kasıkları traş etmek,

3. Bıyıklan kısaltmak,

4. Tırnak kesmek,

5. Koltuk altındaki kılları yolmak. [499]

Bir rivayette, Beş şey fıtrattır [500] yada beş şey fıtrattandır" ifadesi yer almaktadır. [501]