Piyes nasıl yazılır
ÖNERME
• Sözcüklerle gelişi güzel yanlış dökülmüş iyi kurgulanmamış bir önerme ile yola çıkan yazar amaçsız diyalog hatta eylemle zaman ve mekan doldurur. Çünkü önermesi yoktur belirlenmemiştir. (s 12)
• Yakın biçimde belirlenen bir önermede üç unsur vardır: karakter çatışma sonuç (s 14)
• Bununla beraber bir de inanç olması gerekir. Ve inanç piyeste kanıtlanmak zorundadır.
• Bir piyeste ne kadar çok açıklama varsa piyes o kadar başarılı olur. Yani bir eylemde bulunan (cinayet işleyen) çevresi fizyolojisi, psikolojisi ve inançları konusunda açıklama yeterli olmalıdır. (s 22)
• Egri’nin önerme konusunda söyledikleri zihnimde belirginlik kazanıyor. Son yaptığım çalışmalarda önermenin belirginleşmesinin karakterlere yansıdığını ve karakterin yaşamasına olanak sağladığını gördüm. Hatta karakter kendi diyalogunu yaratıyor.
KARAKTER
• İyi bir karakter üç boyutlu olmalıdır fizyolojik sosyolojik ve psikolojik (s 41)
Çevre
• Bir karakter kendi fiziksel yapısı ile çevrenin üzerinde yaptığı etkilerin toplamıdır. (s 54)
Karakterin gelişimi
• Eğer herhangi bir nedenle yaşamını sürdürme doğrultusunda karakter için yazarın belirlediği yol dışında başka bir yol olduğu düşüncesi doğarsa o piyes ya da senaryo başarısızdır. (s 63)
• Senarist, karakterin kendi alın yazısını, karakterin yazmasına izin vermelidir.
• Bir karakter kimliğini çatışma sırasında ortaya koyar. Çatışma bir kararla başlar. Karar ise, piyesin dayandığı önermeden doğar. Karakterin kararı zorunlu olarak bir başka – söz konusu karaktere karşı bir düşman olan karakterin kararını harekete geçirir. İşte piyesin önceden saptanan yol boyunca yürüyüp varış noktasına ulaştıracak yazgısını belirleyende bu birbirinden doğan karakterlerdir. Önceden saptana yol piyesin dayandığı önermedir. Piyesin yazgısı ise bu önermenin kanıtlanmasıdır. (s 65)
• Piyesin sonunda cinayet işleyecek kişinin canilik tohumları ya da olasılığı bulunmalıdır. (s 71)
•Olay örüntüsü ya da karakter hangisi
• Esinli olsun olmasın, bir yazar yapıtını karakter üzerine kuruyorsa bilinçli ya da bilinçsiz, hem gittiği yol hem de benimsediği ilke doğru demektir. Önemli olan yazarın ne söylediği değil ne yaptığıdır. Yazar ilkin eylemi planlamışta olsa, her büyük yazınsal yapıt karakterden doğup gelişir. Karakter yaratılır yaratılmaz, egemenliği ve önceliği ele geçirir. Bu yüzden de eylemi, onlara uyacak doğrultuda yeniden biçimlendirmek zorunluluğu başgösterir.
• Eğer bir karakterin kişiliğinde yalnız çevresini değil kalıtımını, sevdikleriyle sevmediklerini, hatta doğduğu yörenin iklimini yansıttığını belirtirsek, durumları düşünmekte güçlük çekmeyiz. Durumlar karakterin doğasında vardır. (S 95)
• Olay örüntüsünü yaratan karakterdir karakteri yansıtan olay örüntüsü değildir.(s 95)
Eksen karakter • Eğer bir kimse eksen karakter olacaksa, yaşamda her zaman her şeyin üstünde tuttuğu, bir takım istekleri, ilkeleri olmalıdır. Öç almak, onur, tutku vb. gibi
• İyi eksen karakter yaşamını tehdit eden son derece ciddi bir tehlike ile karşı karşıya bulunmalıdır. (S111)
• Eksen karakter eksen karakter olmak istediği için eksen karakter olmaz. Eksen karakter yalnızca içsel ya da dışsal bir zorunluluğun baskısı ile eyleme itildiği için eksen karakter olur. (s112)
Karakter dağılımı
• Karakterlerin gelişimin yokluğu, çatışmanın yokluğunu, çatışmanın yokluğu da seçtiğiniz karakterlerin olaylar örüntüsü içinde iyi dağıtılmamış olduğunu gösterir. (s120)
Karşıtların birliği
• Karakterler açısından gerçek karşıtların birliğinde uzlaşmaya yer yoktur. (s121)
• Önermenizi saptadıktan sonra en iyisi –gerekirse sınamadan geçirerek- piyesinizde yer vereceğiniz karakterlerin aralarında karşıtların birliği var mı yok mu ilk işiniz bunu belirlemek olmalıdır. Eğer söz konusu karakterleri karşı karşıya getiren bu güçlü, bu koparılması olanaksız bağ olmazsa, piyesinizdeki çatışma da hiçbir zaman doruk noktasına ulaşamaz. (s127)
ÇATIŞMA
Gelişme
• Gelişmeli çatışma, açık seçik önerme ile yerli yerine oturtulmuş üç boyutlu ve aralarında sıkı bağlar bulunan karakterlerin örüntüsüdür.(s168)
• Gerilim uzlaşmaz karakterlerin kıran kırana savaşı ile elde edilir. Önerme, amacı göstermeli; karakterde eski yunan tiyatrosunda “yazgı”nın yaptığı gibi bu amaca doğru itilmelidir.(s171)
• Tiyatro yaşamın imgesi değil özüdür. Olayları yoğunlaştırarak özetleyemezsiniz. İnsanlar gerçek yaşamda huzuesuzluk yaratan nedenleri bir kerecik olsun ortadan kaldırmayı düşünmeden gece gündüz dırlaşır hırlaşır durur. Bu olguyu tiyatroda kuru gevezeliğe, laf ebeliğine kaçmadan, yoğun bir anlatımla sunmalıdır.(s173)
• Her karakterin yaşamında açıklıkla belirlenmiş bir önerme vardır. Bu karakterler istediğini bilmekte ve onlar için savaşmaktadırlar.(s176)
• Genel önerme dışında bir de her karakter için belirlenmiş bir önerme vardır. Onu yansıtan ona ve davranışlarına belirginlik sağlayan, itici güç olan bir önerme.
• Gelişmeli çatışma, belirgin olarak saptanmış bir önerme ile üç boyutlu karakterlerin yarattığı karşıtların birliği demektir.(s177)
Dönüşüm• Bir piyeste çatışmayı bir başka çatışma izler her yeni çatışmada bir öncekinden daha gerilimli daha güçlüdür. Piyes, amaçlarına erişmek için çabalayan karakterlerin yarattıkları çatışmanın itilmesiyle ileri doğru hareket eder. ulaşmak istenen amaç önermenin kanıtlanmasıdır.(s182)
• Piyesin rahat hareket etmesi için çatışmanın çatışmayı doğurması gerekir.
• Saldırı ve karşı saldırı çatışma yaratmanın en dolaysız en kestirme yoludur. Bununla birlikte seyirciyi yormadan, sonuca aşırı aşırı hızla gitmeyi göze almadan bir piyesin başından sonuna dek bu yönteme başvuramazsınız.(s182)
Saldırı noktası
• Bir piyes içindeki karakterlerden en az birinin yaşamında bir dönüm noktasına geldiği yerden başlamalıdır.
• Bir piyes çatışmayı hızlandıracak bir kararla başlamalıdır.
• Elverişli saldırı noktası, bir piyesin hemen başlangıcında, dirimsel önemdeki bir şeyin tehlikede olduğu noktadır.(s190)
• Piyes içindeki karakterlerin iyi dağılımı ve karşıtların birliği çatışmayı yaratır. Saldırı noktası, çatışmayı harakete geçirir.(193)
Kriz, düğüm/doruk nokta, çözüm
• Tehlike = kriz; tehlikenin gelişmesi, tehlikenin doruk noktaya çıkması = düğüm; tehlikenin sona ermesi = sonuç (ölüm ya da kalım gibi)
• Ne başlangıç vardır ne de son. Doğada her şey sürüp gitmektedir. Böyle olduğu içindir ki, bir piyeste başlangıç olarak karşımıza çıkan, bir çatışmanın başlangıcı değil doruk noktaya doğru oluşum sürecidir. Bir karar verilmiştir. O kararı veren karakter içsel bir doruk naktaya tırmanmıştır. Verdiği karara göre hareket eder. böylece bir çatışmaya gelişmeye başlar. Gelişme sırasında değişikliğe uğrar çatışma, giderek krize dönüşür, sonra düğüm/doruk nokta halini alır.
ÖNERME
• Sözcüklerle gelişi güzel yanlış dökülmüş iyi kurgulanmamış bir önerme ile yola çıkan yazar amaçsız diyalog hatta eylemle zaman ve mekan doldurur. Çünkü önermesi yoktur belirlenmemiştir. (s 12)
• Yakın biçimde belirlenen bir önermede üç unsur vardır: karakter çatışma sonuç (s 14)
• Bununla beraber bir de inanç olması gerekir. Ve inanç piyeste kanıtlanmak zorundadır.
• Bir piyeste ne kadar çok açıklama varsa piyes o kadar başarılı olur. Yani bir eylemde bulunan (cinayet işleyen) çevresi fizyolojisi, psikolojisi ve inançları konusunda açıklama yeterli olmalıdır. (s 22)
• Egri’nin önerme konusunda söyledikleri zihnimde belirginlik kazanıyor. Son yaptığım çalışmalarda önermenin belirginleşmesinin karakterlere yansıdığını ve karakterin yaşamasına olanak sağladığını gördüm. Hatta karakter kendi diyalogunu yaratıyor.
KARAKTER
• İyi bir karakter üç boyutlu olmalıdır fizyolojik sosyolojik ve psikolojik (s 41)
Çevre
• Bir karakter kendi fiziksel yapısı ile çevrenin üzerinde yaptığı etkilerin toplamıdır. (s 54)
Karakterin gelişimi
• Eğer herhangi bir nedenle yaşamını sürdürme doğrultusunda karakter için yazarın belirlediği yol dışında başka bir yol olduğu düşüncesi doğarsa o piyes ya da senaryo başarısızdır. (s 63)
• Senarist, karakterin kendi alın yazısını, karakterin yazmasına izin vermelidir.
• Bir karakter kimliğini çatışma sırasında ortaya koyar. Çatışma bir kararla başlar. Karar ise, piyesin dayandığı önermeden doğar. Karakterin kararı zorunlu olarak bir başka – söz konusu karaktere karşı bir düşman olan karakterin kararını harekete geçirir. İşte piyesin önceden saptanan yol boyunca yürüyüp varış noktasına ulaştıracak yazgısını belirleyende bu birbirinden doğan karakterlerdir. Önceden saptana yol piyesin dayandığı önermedir. Piyesin yazgısı ise bu önermenin kanıtlanmasıdır. (s 65)
• Piyesin sonunda cinayet işleyecek kişinin canilik tohumları ya da olasılığı bulunmalıdır. (s 71)
•Olay örüntüsü ya da karakter hangisi
• Esinli olsun olmasın, bir yazar yapıtını karakter üzerine kuruyorsa bilinçli ya da bilinçsiz, hem gittiği yol hem de benimsediği ilke doğru demektir. Önemli olan yazarın ne söylediği değil ne yaptığıdır. Yazar ilkin eylemi planlamışta olsa, her büyük yazınsal yapıt karakterden doğup gelişir. Karakter yaratılır yaratılmaz, egemenliği ve önceliği ele geçirir. Bu yüzden de eylemi, onlara uyacak doğrultuda yeniden biçimlendirmek zorunluluğu başgösterir.
• Eğer bir karakterin kişiliğinde yalnız çevresini değil kalıtımını, sevdikleriyle sevmediklerini, hatta doğduğu yörenin iklimini yansıttığını belirtirsek, durumları düşünmekte güçlük çekmeyiz. Durumlar karakterin doğasında vardır. (S 95)
• Olay örüntüsünü yaratan karakterdir karakteri yansıtan olay örüntüsü değildir.(s 95)
Eksen karakter • Eğer bir kimse eksen karakter olacaksa, yaşamda her zaman her şeyin üstünde tuttuğu, bir takım istekleri, ilkeleri olmalıdır. Öç almak, onur, tutku vb. gibi
• İyi eksen karakter yaşamını tehdit eden son derece ciddi bir tehlike ile karşı karşıya bulunmalıdır. (S111)
• Eksen karakter eksen karakter olmak istediği için eksen karakter olmaz. Eksen karakter yalnızca içsel ya da dışsal bir zorunluluğun baskısı ile eyleme itildiği için eksen karakter olur. (s112)
Karakter dağılımı
• Karakterlerin gelişimin yokluğu, çatışmanın yokluğunu, çatışmanın yokluğu da seçtiğiniz karakterlerin olaylar örüntüsü içinde iyi dağıtılmamış olduğunu gösterir. (s120)
Karşıtların birliği
• Karakterler açısından gerçek karşıtların birliğinde uzlaşmaya yer yoktur. (s121)
• Önermenizi saptadıktan sonra en iyisi –gerekirse sınamadan geçirerek- piyesinizde yer vereceğiniz karakterlerin aralarında karşıtların birliği var mı yok mu ilk işiniz bunu belirlemek olmalıdır. Eğer söz konusu karakterleri karşı karşıya getiren bu güçlü, bu koparılması olanaksız bağ olmazsa, piyesinizdeki çatışma da hiçbir zaman doruk noktasına ulaşamaz. (s127)
ÇATIŞMA
Gelişme
• Gelişmeli çatışma, açık seçik önerme ile yerli yerine oturtulmuş üç boyutlu ve aralarında sıkı bağlar bulunan karakterlerin örüntüsüdür.(s168)
• Gerilim uzlaşmaz karakterlerin kıran kırana savaşı ile elde edilir. Önerme, amacı göstermeli; karakterde eski yunan tiyatrosunda “yazgı”nın yaptığı gibi bu amaca doğru itilmelidir.(s171)
• Tiyatro yaşamın imgesi değil özüdür. Olayları yoğunlaştırarak özetleyemezsiniz. İnsanlar gerçek yaşamda huzuesuzluk yaratan nedenleri bir kerecik olsun ortadan kaldırmayı düşünmeden gece gündüz dırlaşır hırlaşır durur. Bu olguyu tiyatroda kuru gevezeliğe, laf ebeliğine kaçmadan, yoğun bir anlatımla sunmalıdır.(s173)
• Her karakterin yaşamında açıklıkla belirlenmiş bir önerme vardır. Bu karakterler istediğini bilmekte ve onlar için savaşmaktadırlar.(s176)
• Genel önerme dışında bir de her karakter için belirlenmiş bir önerme vardır. Onu yansıtan ona ve davranışlarına belirginlik sağlayan, itici güç olan bir önerme.
• Gelişmeli çatışma, belirgin olarak saptanmış bir önerme ile üç boyutlu karakterlerin yarattığı karşıtların birliği demektir.(s177)
Dönüşüm• Bir piyeste çatışmayı bir başka çatışma izler her yeni çatışmada bir öncekinden daha gerilimli daha güçlüdür. Piyes, amaçlarına erişmek için çabalayan karakterlerin yarattıkları çatışmanın itilmesiyle ileri doğru hareket eder. ulaşmak istenen amaç önermenin kanıtlanmasıdır.(s182)
• Piyesin rahat hareket etmesi için çatışmanın çatışmayı doğurması gerekir.
• Saldırı ve karşı saldırı çatışma yaratmanın en dolaysız en kestirme yoludur. Bununla birlikte seyirciyi yormadan, sonuca aşırı aşırı hızla gitmeyi göze almadan bir piyesin başından sonuna dek bu yönteme başvuramazsınız.(s182)
Saldırı noktası
• Bir piyes içindeki karakterlerden en az birinin yaşamında bir dönüm noktasına geldiği yerden başlamalıdır.
• Bir piyes çatışmayı hızlandıracak bir kararla başlamalıdır.
• Elverişli saldırı noktası, bir piyesin hemen başlangıcında, dirimsel önemdeki bir şeyin tehlikede olduğu noktadır.(s190)
• Piyes içindeki karakterlerin iyi dağılımı ve karşıtların birliği çatışmayı yaratır. Saldırı noktası, çatışmayı harakete geçirir.(193)
Kriz, düğüm/doruk nokta, çözüm
• Tehlike = kriz; tehlikenin gelişmesi, tehlikenin doruk noktaya çıkması = düğüm; tehlikenin sona ermesi = sonuç (ölüm ya da kalım gibi)
• Ne başlangıç vardır ne de son. Doğada her şey sürüp gitmektedir. Böyle olduğu içindir ki, bir piyeste başlangıç olarak karşımıza çıkan, bir çatışmanın başlangıcı değil doruk noktaya doğru oluşum sürecidir. Bir karar verilmiştir. O kararı veren karakter içsel bir doruk naktaya tırmanmıştır. Verdiği karara göre hareket eder. böylece bir çatışmaya gelişmeye başlar. Gelişme sırasında değişikliğe uğrar çatışma, giderek krize dönüşür, sonra düğüm/doruk nokta halini alır.