Çok eski bir web tarayıcısı kullanıyorsunuz. Bu veya diğer siteleri görüntülemekte sorunlar yaşayabilirsiniz.. Tarayıcınızı güncellemeli veya alternatif bir tarayıcı kullanmalısınız.
Hemşirelik nedir? Hemşirelik; bireyin ailenin toplumun sağlığını korumak yükseltmek geliştirmek ve hastalık halinde iyileştirme amacına yönelik hizmetlerin; planlanması örgütlenmesi uygulanması değerlendirilmesinden ve bu hizmetleri yerine getirecek kişilerin eğitiminden sorumlu bilim ve sanattan oluşan bir sağlık disiplinidir.Hemşireliğin tanımında da olduğu gibi hemşirelik mesleği son derece yüksek ahlaki bir anlayış ve davranış temeli üzerine kurulmuştur.
Bugün dünyada ve ülkemizde hemşireliğin temel sorumluluğu; toplumun sağlığını yükseltmek sağlıklı bireyin sağlığını korumak hastalıklı bireyi tedavi etmek ve acıyı dindirmektir. Bu sorumlulukları yerine getirirken deontolojik kavramlara uygun hareket etmek bilgili ahlaklı ve vicdanlı olmak bir hemşirenin temel davranış biçimi olmalıdır.
Hemşireliğin doğasında insana saygı ve insan haklarına değer verme vardır.Hasta haklarının değişen sağlık ihtiyaçlarının hasta ve hasta yakınlarının beklentilerinin karşılanması ile etkili verimli ve duyarlı sağlık hizmeti sunulmasında hemşirelere önemli görevler düşmektedir.Milliyet renk inanç yaş cinsiyet siyasi ve sosyal statü hemşirelik hizmetini kısıtlayamaz.
Hemşirelik hizmetleri birey aile ve topluma yöneliktir.Hemşireler hizmetlerini birey aile ve toplumla işbirliği içinde yürütürler. Hemşirelik yüksek okullarının kurulması ile “Hemşireyi hemşire yetiştirir.”ilkesi hemşirelikte akademik kariyerleri başlatmıştır. Hemşirelik önceden olduğu gibi tümüyle uygulamaya dayanan bir meslek olma özelliğinden sıyrılmıştır.Uygulamada olan hemşireler teorik çalışmalar ve araştırmalar yapmaktadırlar .Araştırmanın amacı hemşireyi geliştirmektir; hemşireliğin amacı ise hasta yada sağlıklı bireye yardımdır ve öncelikli olan da budur.
Her türlü sağlık hizmetinin dengeli ulaşılabilir sürekli kaliteli ve en üst düzeyde verilmesinde en önemli faktörün; bütün sağlık hizmetlerinin hekimi hemşiresi ve diğer sağlık çalışanları ile bir ekip hizmeti olarak verilmesi olduğunu vurgulamak istiyorum.
Hemşirelik bu ekip hizmetinin olmazsa olmaz ve en temel unsurlarındandır.Hemşirelerimiz ülkemiz sağlık sorunlarının çözümüne yönelik çabalarımızda giderek önem kazanan bir role sahiptirler.
Bütün hemşirelerimizin; hasta haklarının değişen sağlık ihtiyaçlarının hasta ve hasta yakınlarının beklentilerinin karşılanması ile etkili verimli ve duyarlı bir sağlık hizmeti sunulabilmesinde omuzlarındaki büyük ve kutsal sorumluluğun bilinci ile görevlerini eksiksiz yapma gayreti içerisindedirler.
Sağlık hizmetinde istenilen kaliteye ulaşılması ile hizmetin pahalıya mal olmaması konusunda çatışma etik sorunlarla karşılaşılmasına neden olur. Hemşire sayısında yetersizlik bir hemşireye düşen nüfusun fazlalığı hemşirelerin yaşadığı sosyal ve ekonomik sorunlar özlük ve çalışma şartlarındaki olumsuzluklar da hemşirelerin etik davranımlarını güçleştirmektedir.
TOPLUM SAĞLIĞI HEMŞİRELİĞİ
Sağlık gereksinimlerini değerlendiren hemşirelik bakım planlarını yapan uygulamaya koyan ve sağlığın devamı amacı ile bireylerin ve ailelerin gereksinimlerinin karşılanmasında yardımcı olan hizmetlerin sonuçlarını değerlendiren hastalıklardan koruyan hemşirelik bakımı sağlayan kişilerin sağlık sorunlarını kendi olanakları ölçüsünde başarmalarına yardımcı olan hemşirelik alanıdır.
TOPLUM SAĞLIĞI HEMŞİRELİĞİNİN AMAÇLARI
Ülkemizde sağlık hizmetinin temel amacı;
sağlığın korunmasıdevam ettirilmesi geliştirilmesi
hasta olanların tedavisi
tedavi sonucu sakat kalanların arta kalan güçlerini kullanabilmeleri için rehabilite edilmesidir.
Hemşirelik hizmetleri isebireyaile ve topluma;
sağlığın korunması devam ettirilmesi geliştirilmesi
hastalıkların önlenmesi
hasta bireylerin bakım ve tedavisi
hastalık veya rahatsızlıktan sonra bireyin arta kalan gücünü en üst düzeyde kullanması için rehabilitasyonuna yardımcı olmak için verilen hizmetlerdir.
T.C Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllığına göre, Türkiye’de 70 bin hemşire vardır. DPT Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Plânına göre 200 bin hemşireye ihtiyaç vardır. Sağlık Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Sayın Rüstem Zeydan’ ın 11 şubat 2005 günü yaptığı açıklamaya göre, 16 bin 500 Sağlık Meslek Lisesi mezunu hemşire işsizdir.
Hemşirelerin bir bölümü Vakıf işçisi statüsünde ya da temizlik firmalarının taşeronluğunda 100 milyon ile 350 milyon TL karşılığı güvenceden yoksun koşullarda çalışmak zorunda kalmaktadır. Hemşireler park-bahçe bakımı, otomasyona geçen hastanelerde doktor istemini kendi şifreleriyle bilgisayara kaydetme vb. gibi doğrudan “insan bakımı” dışında işler yapmak üzere görevlendirilmektedir.
Türkiye’ de kendisinden hemşirelik hizmeti vermesi istenilen insan gücü aşağıda bildirilen alt yapılara sahiptir:
1- Beş yıllık ilk okul eğitimi üzerine iki yıl okuduktan sonra “hemşire yardımcısı” diploması alanlar. Bu insan gücü 1954 tarih ve 6283 sayılı Hemşirelik Kanunu’ na göre hemşire yardımcısı olarak tanımlanmışlarsa da, alanda hemşire görev ve yetkileriyle çalıştırılmışlardır. Örneğin, 1994 yılında Ankara’ daki bir büyük hastanenin baş hemşire yardımcılarından birisi, bu nitelikte bir insan gücüydü. Durumun, adı geçen kanuna aykırı olduğu dönemin başhekimine bildirilmiş “liyakat” ileri sürülerek kişi görevine devam etmişti. Bu nitelikte insan gücü yetiştiren okullar 1975’te kapanmıştır. Saha da az da olsa çalışan halen vardır.
2- Sağlık Meslek Liseleri Hemşirelik Programlarından (Hemşirelik Koleji olarak adlandırıldığı zamanlar da oldu) mezun olup “hemşire” unvanı alanlar. Bu insan gücü, 8 yıl temel eğitim üzerine 4 yıl süreli eğitimden geçmektedir. Dört yılın % 60’ı meslek derslerine, % 40’ı lise derslerine ayrılmıştır. Diğer bir deyişle bu programlardan mezun olanlar 2 yıldan biraz fazla bir süre “hemşirelik” okuyarak meslek unvanını almışlardır. Türkiye’ de bugün itibariyle hemşirelikte ağırlıklı sayıyı bu nitelikteki insan gücü oluşturmaktadır. Önemli bir bölümü Açık Öğretim Fakültesi Hemşirelikte Ön Lisans Programından mezundur ve talebi aynı yolla lisans tamamlamaktadır.
Meslek Lisesi Hemşirelik ve Hemşireliğe eşdeğer olan Sağlık Memurluğu Programlarına 1995 yılı 185 sayılı Yüksek Sağlık Şurası’nda alınan tarihsel bir kararla öğrenci alınmamış ve eğitim lise üzerine dört yıl süreli olmak üzere YÖK’e devredilmiştir.YÖK ve Bakanlıkarasında yapılan protokolün 12. Maddesi Sağlık Bakanlığı’nın 1996 yılından itibaren meslek liseleri hemşirelik programlarına öğrenci almayacağına yöneliktir.
Ancak Sağlık Bakanlığı, aradan henüz 4 yıl geçmeden, 2000 yılı Ekim ayında, YÖK’ ün yeteri sayı ve özellikte hemşire yetiştiremediği gerekçesiyle, 1995 Şura kararını ve Protokolü tek taraflı olarak iptâl etmiş, 2001 yılından itibaren meslek liselerine öğrenci almaya başlamıştır.
Bakanlığın bu kararı alırken ileri sürdüğü resmi gerekçelerden birisi de kendi ifadeleriyle “insana hizmet etme nosyonu küçük yaşlarda kazandırılır. Hemşirelik daha ziyade beceriye dayalı bir meslektir. Bu nedenle, meslek lisesi düzey eğitim, en uygun eğitimdir.”
Bakanlığın protokolü tek taraflı iptal etmesi ve meslek liselerine öğrenci alması üzerine YÖK, yargıya başvurmuş ve davayı 2002’ de kazanmıştır. Bakanlık, yargı kararına rağmen öğrenci alımına devam etmiş, Haziran 2004’ de ise meslek liselerini bir protokol ile Milli Eğitim Bakanlığı’na devretmiştir. Söz konusu protokolde, yargı konusu olan protokol ve onun 12. Maddesine yönelik hüküm bulunmaması ilginçtir. Nitekim, 2004 Eylül ayında Milli Eğitim Bakanlığı da bu programlara öğrenci almıştır.
28 Mart 2005 tarihli Radikal gazetesinin haberine göre ise, Bakanlık bu programlara öğrenci almayacak, programı “sağlık lisesine” dönüştürecek, burada okuyan öğrenciler sağlık lisesinden mezun olduktan sonra 2 yıl süreli hemşirelik eğitimiyle “hemşire” unvanı kazanacaklar...
3-Açık Öğretim Fakültesi Hemşirelik Programına, programın açık olduğu dönemde büyük bir özensizlik nedeniyle, mezun olduklarında Sağlık Memuru Kadrolarına atanan Sağlık Meslek Liselerinin Çevre Sağlığı, Röntgen, Laboratuar mezunları da devam ederek Hemşirelikte Ön Lisans Diploması almışlardır. Şimdi onlar da açık öğretim yoluyla hemşirelikte lisans tamamlama talebi içindedirler.
4-Sağlık Meslek Liselerinden bir dönem, her iki mesleğin de sorumluluk ve yetkilerini üstlenmek üzere 4 yıl süreli eğitim içerisinde hemşire-ebe unvanı verilmek üzere insan gücü yetiştirilmiş ve elde hangi kadro varsa ona atanmıştır. Bu nitelikte eleman sahada halen vardır.
5- Lise eğitimi üzerine önce 6 ay, yoğun itirazlar üzerine 18 aya çıkartılan eğitimle de 1986-1992 yılları arasında hemşire yetiştirilmiştir. (LİMME PROGRAMI)
6- Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokullarında mezun olup “hemşire” unvanı alanlar. 1986 da açılan bu programlara adaylar üniversite giriş sınavından geçerek girmiş ve iki yıl süreyle okuduktan sonra bu unvanı almıştır. Özellikle sağlık alanında yer alan birçok mesleğin bu düzeyde eğitimden geçen insan gücü o mesleğin “teknikeri” olarak unvan almaktadır. Örmeğin, röntgen teknikeri gibi. Bu okullardan mezun 5 bin civarında hemşire alanda çalışmaktadır. Program 1997’de kapatılmıştır.
7- Lise üzerine 4 yıl süreli hemşirelikte lisans programları. Sağlık Yüksekokulları Hemşirelik programları ile Hemşirelik Yüksekokullarındaki programlar bu nitelikte programlardır. İlk kez 1958’ de açılan bu okulların sayısı bu gün itibariyle 76’dır.
8- Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokullarının 2 yıl süreli Acil Tıp Teknikerliği ile Sağlık Meslek Liselerinin Acil Tıp Teknisyenliği bölümlerinden mezun olan insan gücü, hemşirelikle hiçbir alâkası yokken, hemşire kadrolarında istidam edilmekte ve hemşire görev, sorumluluk ve yetkisiyle çalışmaktadır.
9-Sağlık Meslek Liselerinin Ebelik programından mezun olduktan sonra “ebe” unvanı alanlar da hemşirelerin çalışması gereken yerlerde, örneğin, yoğun bakım ünitelerinde, ebeliği ilgilendirmemesi gereken diğer kimliklerde hemşire görev, sorumluluk ve yetkisiyle çalışmaktadır.
BU TABLO, TÜRKİYE’DE İNSAN SAĞLIĞINA VERİLEN DEĞERİ GÖSTEREN BİR BELGEDİR.
BU TABLO, TÜRKİYE’DE “HEMŞİRELİĞİN” NASIL YOK EDİLDİĞİNİN BELGESİDİR.VE
BU TABLO, HEM BU TABLOYU YARATIP HEM DE HEMŞİRELERE “GÜLÜMSEYİN” TALİMATI VERENLERİN DİKKATİNE SUNULUR...
OYSA HEMŞİRELİK;
“BAKIM” OLARAK ADLANDIRILAN ÇOK DEĞERLİ, ÇOK HASSAS BİR SÜREÇTE EN ETKİN OLMASI BEKLENEN İNSAN GÜCÜNDEN BİR BÖLÜMÜNÜ TEMSİL ETMESİ GEREKEN BİR MESLEKTİR. VE
BU İNSAN GÜCÜ “İNSAN” GİBİ KARMAŞIK BİR BÜTÜNE BİLİNÇLE, BİLGİYLE,DUYARLILIKLA YAKLAŞABİLECEK BİR ALT YAPIYA SAHİP OLMALIDIR. ÖRNEĞİN, YAPTIĞI VE ÇOK BASİT GİBİ GÖRÜNEN İLAÇ UYGULAMALARINDA, ÜSTLENMESİ GEREKEN YIĞINLA SAORUMLULUĞU OLMASI GEREKTİĞİNİN BİLİNCİNDE OLABİLMELİDİR.
BU İNSAN GÜCÜNÜN OLDUĞU YERDE, ÖRNEĞİN YATAĞA BAĞIMLI BİRHASTADA GELİŞEBİLECEK YATAK YARASI, EKLEM DONMASI, BESLENME BOZUKLUĞU, UYARAN YOKSUNLUĞU GİBİ SORUNLARIN HİÇBİR ŞEKİLDE (ÖNLENEMEZ DURUMLAR DIŞINDA) YAŞANMAMASI GEREKİR.
BU İNSAN GÜCÜNÜN OLDUĞU YERDE, HER YÖNÜYLE FARKLI BİR SOSYAL ORTAM OLAN HASTANEDE “BİREYİN” KENDİSİNİ TERK EDİLMİŞ, ZİHNİNDE YIĞINLARLA SORU, KAYGI VE KEDER İÇERİSİNDE HİSSETMEMESİ GEREKİR.
BU İNSAN GÜCÜNÜN OLDUĞU YERDE, “BİREY” KENDİSİNE SAHİP ÇIKILDIĞININ HAKLARININ VE GÜVENLİĞİNİN TEMİNAT ALTINDA OLDUĞUNUN HUZURU İÇERİSİNDE OLABİLMELİDİR. HER ÜLKEDE OLDUĞU GİBİ BU ÜLKEDE DE İNSANLARIN BU NİTELİKTE İNSAN GÜCÜNE GEREKSİNİMİ VAR. BU NİTELİK, TEK BAŞINA DEĞİLSE DE ÖNCELİKLE, ERİŞKİN YAŞTA VE DÜNYANIN GELİŞMİŞ HATTA GELİŞMEKTE OLAN PEK ÇOK ÜLKESİNDE OLDUĞU GİBİ, LİSE ÜZERİNE 4 YIL SÜRELİ LİSANS EĞİTİMİ İLE KAZANDIRILABİLECEK BİR NİTELİKTİR.
OYSA BU ÜLKEDE
Temel eğitiminde, mezuniyet sonrası eğitiminde, kendi hizmetlerinin yönetiminde,mesleğini düzenleyen yasa ve yönetmeliklerde çok ciddi sorunları olan, mesleki deontoloji tüzüğü olmayan, kısacası kendi kendini denetleme ve geliştirme mekanizmalarının neredeyse tümünden yoksun bir meslek hemşirelik...
Yetkililerin nerede boşluk varsa orada kullandığı bir mesleğin mensubu hemşire...
Belirli çevrelerin iktidar oluşturabilmeleri ya da var olan iktidarlarını sürdürebilmeleri için bir kaynak hemşirelik... bu ülkede bir yandan, toplumsal yaşamın dayatmalarıyla birey olarak baş etmeye çalışırken, öte yandan mesleki kimliksizliğin neden olduğu derin çelişki ve bunalımların öznesi hemşirelik...
HEMŞİRELİK MESLEĞİ
I. BASAMAK HEMŞİRELİK HİZMETLERİ
ÇALIŞMA ALANLARI :
Sağlık Ocakları, AÇS / AP, Verem Savaş Dispanseri, Semt Poliklinikleri
Bu birimlerde görevli hemşirelerin mesleki fonksiyonları:
a- Kişiye Yönelik: Bağışıklama, beslenmeyi düzenleme,hastalıklara erken tanı koymada araştırıcı olma, aşırı doğurganlığın kişiye uygun yöntemlerle kontrolünü yapma, gereksinimlere yönelik sağlık eğitimi planlama ve uygulama, ebelerin eğitiminde yeralmadır.
b- Çevreye Yönelik: Çevremizde sağlığı olumsuz etkileyen biyolojik, fizik ve kimyasl etkenleri yok ederek veya kişileri etkilemesini önleyerek çevreyi olumlu hale getirmektir.
Kaynak: III. Ulusal Hemşirelik Kongresi Kitabı 24-26 Haziran 1992 Sivas Halk Sağlığı Hemşireliğinin Günümüzdeki Konumu ve Gelecekten Beklentiler Prof. Dr. İnci EREFE 119-123
Okul Sağlığı Hemşireliği:
Türkiye de 1949 yılındaki Milli Eğitim Şurası’nda yatılı okullarda hemşire çalıştırılması düşünülmüş 1961 yılında da İlköğretim Yasasıyla okullara doktor, hemşire ve sağlık memurunun tayin edilmesi kabul edilmiştir.
Öğrencilerin ve personelin sağlığının değerlendirilmesi, geliştirilmesi sağlıklı okul yaşamının anlaşılması ve sürdürülmesi için okul toplumunda gerçekleştirilen tüm girişimleri içerir. Okul sağlığı hemşiresi okul toplumundaki sağlıkla ilgili öncelikleri belirler bunun için öğrenciler ve okul personeli ile ilgili tüm planlamaları yapar, uygular ve değerlendirir.(Danışmanlık)
Türkiye’de İş Yeri Hemşireliği:
Sağlıklı insan ve üretkenlik; üretkenlik ve ulusal büyüme hızı; sağlığın geliştirilmesi ve kaliteli yaşam arasındaki ilişkiler, iş sağlığı ve iş güvenliği uygulamalarının sınırlarını genişletmiştir. Bu kapsamda sağlıklı ve güvenli iş ortamı oluşturmak, işçinin işi ve sağlık durumu arasındaki dengeyi korumak,doğrudan ve dolaylı sağlık harcamalarını kontrol altına almak amaçlanır. Bu amaçlara bir çok disiplinin katıldığı ekip çalışmaları ile ulaşılabilir. Gelişmiş sağlık anlayışına göre, hemşire bu ekibin en önemli üyesidir. Gelişen hemşirelik rolleri, onları 2000’li yıllara hazırlayan kritik bir önem kazandırmaktadır.
“İş sağlığı hemşireliği”, hemşirelik bilgi ve becerilerinin iş sağlığı alanında uygulandığı bir halk sağlığı hemşireliği dalıdır. İşçilerin sağlığının korunması ve geliştirilmesi için halk sağlığı ilke ve kuramlarının kullanıldığı hemşirelik uygulamalarını içerir.
II. BASAMAK HEMŞİRELİK HİZMETLERİ
Hastanelerde Hemşirelerin Görevleri: Tüm Sağlık Kuruluşlarında Hemşirelik; Bir ekip üyesi olarak hasta bireyin sağlığının geliştirilmesini, temel gereksinimlerini karşılamasını ve kısa sürede hastanın bağımsızlığını kazandırmaya yönelik bakım sürecidir. Topluma yönelik görevler almak ve hastanın toplumla ilişkisini sağlamak
EĞİTİM ALANINDA
Hemşire yetiştiren okullarda bilim uzmanlığı ve eğitim veren hemşire alanları (Akademisyen)
4 yıllık lisans düzeyinde eğitim ve bilim uzmanlığı eğitimi veren hemşirelik yüksekokulları
*Atatürk Üniversitesi HYO
*Hacettepe Üniversitesi HYO.
*Ege Üniversitesi HYO.
*İstanbul Üniversiteleri Florence Nightingale HYO
*Cumhuriyet Üniversitesi HYO.
*Gazi Üniversitesi HYO.
*Gülhane Askeri HYO.
*Dokuz Eylül Üniversitesi HYO
*Fatih Üniversitesi HYO
*Maltepe Üniversitesi HYO
*Marmara Üniversitesi HYO
III. BASAMAK HEMŞİRELİK HİZMETLERİ
Rehabilitasyon ve Özel Bakım Merkezleri:
-Rehabilitasyon/ Özel Bakım Hemşireliğinin Görevleri:
*Maximum fiziksel ve mental sağlığın devamı için temel hemşirelik hizmetlerini yapar.
*Önlenebilir seconder komplikasyonların oluşmasına engel olmak (üriner enfeksiyon, bası yarası gibi) için uygun bakımı yapar.
*Deformitelere engel olmak için eklem hareket açıklığını muhafaza eder.
*Bası yaralarının kontrolü ve önlenmesine yönelik bakım hizmeti yürütür.
*Hastaya cilt bakımı ve kendine bakımı öğretir.
*Mesane irigasyonu ve idrar inkontinansı bakım ve eğitimi pratiği yaptırmak.
*Yatağa bağımlı hastaya pozisyonlama eğitimi verir ve yatak postürünü uygular.
*Transfer aktivitelerini öğretmek ve uygulamak.
*Elektrolit sıvı dengesini ve diyetetik bakım hizmetleri vermek.
*Topluma yönelik görevler almak ve hastanın toplumla ilişkisini sağlamak
HEMŞİRELİK EĞİTİMİ
Çağdaşlık düzeyinde kadın ve erkek bireylerin iyi bir eğitim almalarıyla ulaşılabileceğini düşünen Atatürk, bu inancını şu sözlerle ifade etmiştir. İlim ve fen bilgilerini hem erkek hem de kadınlarımızın kazanmaları zorunludur". (Ocak 1923)
Kadınlarımıza insan olma, yurttaş olma hakları Atatürk'ün bu düşüncesi ışığında verilmiştir. Öteden beri kadınlarımızın hakları mücadele ederek almadıkları söylenir. Oysa sağlık alanında durum farklıdır. Sağlık alanında cinsiyete dayalı ayrımcılık ne yazık ki sürmektedir.
Günümüzde hala, yüksek eğitimi hemşirelik için lüks görenler bulunmaktadır. Bunlar hemşireliğin pek fazla bilgi ve beceri gerekmediğine inanırlar. Sevecenlik ve özveri gibi bazı niteliklere sahip olmanın, iyi hemşire olmak için yeterli olduğu görüşündedirler. Nitekim bu yıl 20 Ekimde toplanan Yüksek Sağlık Şura'sında hemşirelik liseleri açılmasının kararlaştırılması bu görüşü destekler niteliktedir.
Cumhuriyet Döneminde hemşireliğin gelişimini, meslekleşme ölçütlerinden olan eğitim programları, yasal düzenleme, meslek örgütleri ve topluma hizmet sunumu başlıkları altında özetlemenin uygun olacağını düşünüyorum.
Hemşireliğin tarihi, kadının şifa verici rolü ile baslar. Ancak modern anlamdaki hemşireliğin Kırım Savaşı (1854-56) sırasında, Florance Nighingale (1820-1910) ile başladığı kabul edilmektedir. Türkiye, Kirim Savaşı sırasında, dünyaca ünlü bir hemşire liderin Üsküdar Selimiye Kışlasında verdiği hizmetlerle, hemşirelik mesleğinin doğuşuna tanık olmuş bir ülkedir. Türk Hemşireler Derneği (THD), 1954 yılında Floranca Nighingale'in Kırım Savaşında verdiği hizmetleri değerlendirmek ve yaşatmak amacıyla Selimiye Kışlasının kuzeybatı kulesindeki odayı müze olarak düzenlemiştir. Florance Nighingale İnsan Hakları hareketinin öncülerindendir. Ona göre yaratıcı gücü olan insan kaderini değiştirebilir ve geleceğine biçim verebilirdi. "Daha yaşanılası bir dünya, böyle bir dünya bize bağışlanmayacak, a halde hiç duraksamadan bu dünyayı oluşturmaya çabalayalım". "Yaşama uyum yapmak yerine onu değiştirmeliyiz" sözleri onun reformcu yapısının ifadesidir.
Türkiye'de modern hemşireliğin kurucusu olan Dr. Besim Ömer (Akalın) Paşa (1962-1940), 1907'de Londra'da toplanan Uluslararası Kızılhaç Konferansına Osmanlı delegesi olarak katılmış ve toplantının şeref konuğu olan Florance Nighingale ile tanışmıştır. Hemşirelik mesleğinin gereğini ve önemini çok iyi anlamış olan Besim Ömer Paşa, ilk kez 1911 'de İstanbul'un en tanınmış ailelerine mensup "hanımefendileri" derslerini kendisinin verdiği "Gönüllü Hasta bakıcılık Kursu’na çağırmıştır. Böylece bu kurstan sonra ilk defa Balkan Savaşı (1912) ve Çanakkale Savaşı (1915-16) sırasında Müslüman Türk kadınlarının hasta bakımına katılmaları mümkün olmuştur.
Hemşirelik Eğitimi Programları
Diploma Programları
Yurdumuzda ilk defa 1920 yılında, Amiral Bristol Hastanesine bağlı hemşire okulu açılmıştır. Cumhuriyet döneminde açılan ilk hemşire okulu, Kızılay Hemşire Okulu'dur (21.2.1925). Eğitim süresi iki yıl üç ay olan bu okula başlangıçta kabul şartları, okur-yazar olmak, iyi ahlak sahibi olmak ve vücutça sağlam olmaktır. 1936 yılında bu okula, ortaokul mezunları alınmaya başlanmış, eğitim süresi üç yıla, 1958'de dört yıla çıkarılmıştır. Kızılay hemşire okulunun açılısını izleyen yıllarda hemşirelikte okullaşma çok yavaş gelişmiştir. Kızılay hemşire okulundan mezun olan birçok hemşire, hemşirelikte öncü girişimlerde bulunarak, önemli görevler üstlenmişlerdir.
1946 yılında Sağlık Sosyal Yardım Bakanlığı, bünyesindeki yataklı tedavi kurumlarının ihtiyacını karşılamak üzere hemşire okulları açmıştır. Ortaokul mezunlarını alan bu okulların eğitim süresi 1958 yılına kadar 3 yıl, 1958'den sonra 4 yıl olmuştur. 1988-1991 yılları arasında Sağlık Meslek Liselerinin (SML) sayısı büyük bir patlama göstererek 90'li sayılarda 300'lü sayılara ulaşmıştır. Bu sayı artışında politikacıların kendi seçim bölgelerinde SML'si açtırmayı son derece iyi bir seçim yatırımı olarak görmeleri rol oynamıştır. Meslek eğitimi verilemez durumda olan bu okulların, ülkeye getirdiği mali yük yanında, Sağlık Bakanlığı’nın mezunlarını atayacak kadrosu da kalmamıştır.
1957 yılında 18-30 yaş arasındaki bayanlara bir buçuk yıl teorik ve pratik eğitim veren "hemşire yardımcısı" kursları açılmıştır. 1967 yılında bu kurslar sonlandırılmıştır.
Üniversite Düzeyindeki Programlar
Lisans Programları
Hemşirelik Yüksekokulları Ülkemizde üniversite düzeyinde ilk Hemşirelik Yüksekokulu 1955 yılında Ege Üniversitesi’nde açılmıştır. Bu ayni zamanda Avrupa'da üniversite düzeyinde açılan ilk hemşirelik okuludur. Daha sonra Avrupa'da 1965 yılında İngiltere’de üniversite düzeyinde hemşirelik okulu açılmıştır.
Ege Üniversitesi’nde açılan Hemşirelik Yüksekokulu'nu (HYO) 1961 yılında Ankara'da Hacettepe, İstanbul'da Floranca Nighingale Hemşirelik Yüksekokulları izlemiştir. Bu okulların hemşirelik eğitiminin ve hemşirelik mesleğinin gelişmesine önemli katkıları olmuştur. 1982 yılında Atatürk ve Cumhuriyet Üniversiteleri Hemşirelik Yüksekokulları açılmıştır.
1985 yılında "Muvazzaf Askeri Yüksek Hemşire" yetiştirmek üzere Gülhane Askeri Tıp Akademisi (GATA) Hemşirelik Yüksekokulu açılmıştır. Bu okulun varlığı hemşirelik için ayrı bir önem taşımaktadır. Daha sonraki yıllarda Marmara, Dokuz Eylül, Gazi Üniversiteleri Hemşirelik Yüksekokulları açılmıştır. Vakıf Üniversitelerinden Başkent, Fatih ve Haliç Üniversitelerinde de Hemşirelik Yüksekokulları bulunmaktadır. Bu okullara Lise ve Sağlık Meslek Lisesi mezunları üniversite giriş sınavlarıyla (sayısal puanla) kabul edilmektedir. Eğitim süresi 4 yıl olup, mezunlarına "Hemşirelikte Lisans" diplomasi verilmektedir.
Sağlık Yüksekokulları: 1996 yılında Bakanlar Kurulu Kararıyla (Resmi Gazete: 2.11.1996/22805), 79 Sağlık Yüksekokulu (SYO) açılması kararlaştırılmış, Sağlık Bakanlığı ile YOK arasında yapılan protokol ile Sağlık Meslek Liselerinin hemşirelik, ebelik ve sağlık memurluğu bölümlerine; Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokullarının, hemşirelik ve ebelik programlarına; Anadolu Üniversitesi, Açık Öğretim Fakültesi, hemşirelik programına öğrenci alınmasına son verilmiştir. Bu okullara lise ve SML'si mezunları, üniversite giriş sınavıyla (sayısal puanla) kabul edilir, eğitim süresi 4 yıldır. Bu okulların hemşirelik, ebelik ve sağlık memurluğu bölümleri vardır. SYO'larının açılmasıyla, farklı düzeylerdeki hemşirelik eğitimine son verilip, hemşirelik eğitiminin lisans düzeyinde verilmesi çok önemli bir gelişmedir.
On lisans Programları
Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulları:
1985 yılında üniversitelerin bünyesinde yer alan ve eğitim süresi 2 yıl olan bu okullarda hemşirelik Programları’nda yer almış olup, sayıları hızla artmıştır. SYO'larının açılmasıyla 1997-98 öğretim yılından itibaren bu okulların hemşirelik ve ebelik programlarına öğrenci alınmamıştır.
Açık Öğretim Fakültesi "Hemşirelik Ön lisans Programı":
1991 yılında Anadolu üniversitesinde açılmıştır. SML'si mezunlarının devam edecekleri bir programdır. SYO'larının açılmasıyla bu programa da öğrenci alınmamıştır. Hemşirelik eğitim programlarının %50'si teorik, %50'si pratik öğretimi içerdiğinden Açık Öğretim programları hemşirelik eğitimi için uygun değildir. Ancak SML 'si mezunlarına açık öğretimle ön lisans eğitiminin verilmesi, açık öğretimle lisans tamamlama talebini yaratmıştır. Lisans tamamlama YOK tarafından hazırlanan ön lisans programlarından, lisans programına geçiş yönetmeliği doğrultusunda örgün eğitim kurumlarında olmalıdır.
Temel Eğitim Sonrası Programlar
Sağlık Egitim Enstitüleri: Tüm SML'si mezunlarına "Toplum Sağlığı, Ana ve Çocuk Sağlığı ve Medikal" bölümlerde yüksek öğrenim yaptırmak üzere 1961 yılında Gevher Nesi be Sağlık Eğitim Enstitüsü açılmıştır. Eğitim süresi 3 yıldır. Bu okul mezunlarına "Tıbbi Teknolog" ünvani verilir. SYO'larının açılmasıyla bu okullara öğrenci alınması sonlandırılmıştır. Ancak Sağlık Bakanlığı 1999-2000 öğretim yılında bu okulları tekrar açmıştır.
Yüksek Lisans ve Doktora Programları: Ülkemizde ilk kez Hacettepe Üniversitesinde 1968 yılında Hemşirelikte Yüksek lisans ve 1972 yılında Doktora programları açılmıştır. Yüksek lisans ve doktora programları hemşirelikte sekiz ana bilim dalında yürütülmektedir. Bu programların başladığı tarihten günümüze kadar Hacettepe Üniversitesi’nde Hemşirelikte 256 yüksek lisans ve 148 doktora derecesi verilmiştir. Doktora programları Ege Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi Florance Nighingale, Marmara Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi ve GATA Hemşirelik Yüksekokullarında yürütülmektedir.
Yasal Düzenleme
Günümüzde hemşirelik hizmetleri 1954 yılında çıkartılmış olan 6283 sayılı hemşirelik kanunuyla yürütülmektedir. Bu kanunda hemşirelik, lise düzeyinde bir eğitimle kazanılan, görevlerinde hekime bağımlı, kadın mesleği olarak tanımlanmaktadır. Bu yasa günümüz hemşirelik eğitim ve hizmetlerine yanıt verecek durumda değildir. 1992 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından başlatılan sağlık reformu çalışmaları kapsamında hazırlanan "Hemşirelik ve Türk Hemşireleri Birliği Kanun Tasarısında" hemşirelik lise üzerine dört yıllık lisans düzeyinde bir eğitimle kazanılan, özerk bir sağlık mesleği olarak tanımlanıyor, cinsiyet ayrımı kaldırılıyor, meslek odaları ve meslek birliği kuruluyor. 55. Hükümet döneminde (12.1.1999) T.B.M.M. gündemine giren bu yasa tasarısı hükümet düştüğü için kadük olmuştur.
Meslek Örgütleri
ülkemizde ilk hemşirelik meslek örgütü "Türk Hasta bakacılar Cemiyeti” adi altında 23.8. 1933'te gönüllü hemşireler tarafından kurulmuştur. Bu cemiyet 1943 tarihinde re organize edilerek, yönetimini okul mezunu hemşireler almış ve adi "Türk Hemşireler Derneği (THD) olarak değişmiştir.
THD, Uluslararası Hemşireler Birliğine (ICN) 1949 yılında faal üye olarak kabul edilmiştir. ICN dünyadaki en eski meslek örgütlerinden biridir. 1899 yılında kurulan bu örgüte, 122 ülkenin ulusal hemşirelik dernekleri üyedir. ICN, uluslararası hemşireler gününde (IND) tartışılmak üzere her yıl bir konu belirler ve bu konunun tartışılmasına yönelik döküm anlar hazırlar ve döküm anları üye olan tüm ulusal hemşirelik derneklerine yollar. Florance Nighingale'in doğum günü olan 12 Mayıs, 1954 yılından bu yana tüm dünyada hemşireler günü olarak, ülkemizde ise 1964 yılından bu yana kutlanmaktadır. Profesyonel hemşirelik felsefesini ve amacını oluşturmak üzere ICN tarafından hazırlanmış meslek ilkeleri ve ahlak yasası vardır. Geçen yıl ICN'in kuruluşunun 100. yılı Londra'da tüm dünyadan 4000 hemşirenin katılımıyla gerçekleşen konferansla kutlanmıştır.
Su anda ülke genelinde hemşireleri temsil eden THD’ inden başka 16 hemşirelik özel dal ve okul mezunları dernekleri bulunmaktadır.
THD, çeşitli çalışmalarının yani sıra 1959 yılından beri Türk Hemşireler Dergisi adli süreli bir yayın çıkarmaktadır. Ayrıca Hemşirelik Yüksekokullarının ve bazı hemşirelik özel dal derneklerinin süreli yayınları vardır.
Hemşirelik alanında Türkçe kitap yetersizliği 1990'li yıllarda hemşire öğretim elemanları tarafından yazılan kitaplarla giderilmeye başlanmıştır.
Topluma Hizmet Sunumu
Hemşirelik yeryüzünde hekimlikten sonra en eski sağlık mesleğidir. Hemşirelik işlevleri 4 ana başlık altında toplanmaktadır.
1-İşlev; koruyucu, geliştirici, tedavi edici ya da rehabilite edici amaçlarla bireyse/ hastaya, aile ya da topluma hemşirelik bakimi hizmetlerinin götürüImesi ve bu hizmetin yönetimidir.
2- İşlev; hastalar ya da hizmet sunulanlar ile sağlık bakim personelinin eğitimidir.
3-İşlev ; Sağlık bakim ekibinin etkin bir üyesi olarak çalışmaktır.
4-İşlev; eleştirel düşünce ve araştırmalar yoluyla hemşirelik uygulamalarının geliştirilmesidir.
Hemşirelik işlevlerinde belirtildiği gibi, hemşirelik hizmeti hasta ya da sağlıklı; genç ya da yaşlı; zengin ya da yoksul tüm insanlara verilir ve insanların bulunduğu her ortamda (okul, ev, işyeri, hastane, müIteci kampı gibi) yer alır.
Her ülkede hemşirelik iş gücünün büyük çoğunluğunu kadınlar oluşturur, erkek hemşireler varsa da sayıları % 10'lar üzerinde değildir. Hemşirelik, her yerde kadın işidir ve düşük ücret, düşük statü, kötü çalışma şartları, çok az ilerleme olanakları ve zayıf eğitim olmak üzere kadınlara özgü diğer mesleklerle ayni özelliklere sahiptir. Toplumdaki cinsiyet ayrımı sağlık alanına büyük ölçüde girmiş ve özellikle hemşireliğin gelişimini son derece engellemiştir. Toplumda kadından erkeğe boyun eğme ve saygı beklenir ki bu beklenen hemşireliğe büyük ölçüde yansımıştır.
Hemşireliğin çalışma alanı çok geniş olmakla birlikte ülkemizde ve dünyanın pek çok yerinde hemşireler hastanelerde çalışmaktadırlar. Hastaneler aşırı bürokratik ve hiyerarşik düzenin var olduğu ortamlardır. Sağlık Meslekleri içindeki hiyerarşik sıralamada en üst basamakta hekimlik verilir. Bunu eczacılık ve diş hekimliği izler. Diğer sağlık mesleklerinin bağımsızlıkları, hekimliği destekleyecek şekilde hizmet vermeleri için son derece sınırlandırılmıştır. Dünyanın hemen her yerinde hekimler, hemşireleri emirlerini yerine getirecek ye çevreyi düzenli tutacak kimseler olarak algılar ve onların varlıklarını bu şekilde kabul ederler. Saylan (1990) bir makalesinde hekimleri eleştirirken "Ekibin bir parçası olduklarını kabul ettirmek için daha da hırçınlaşan ve hekimlerce emir kulu olarak benimsenmiş hemşireler" demektedir.
Hemşirelikte eğitim süresi önemli farklılıklar göstermekte olup, buna bağlı eğitim içeriğinin niteliği de değişmektedir. ülkemizde de hemşirelik eğitimi çok farklı düzeylerde yürütülmüştür. Lise ve üniversite düzeyinde hemşirelik eğitimi veren okullar vardır. Ayrıca bilim uzmanlığı ve doktora yapmış ve akademik ortamda öğretim üyeliğine yükselmiş hemşireler vardır. Bütün bu gruplar mesleği algılama, mesleksel çabaları benimseme, gelir durumu ve diğer özellikler yönünden birbirlerinden farklılıklar gösterirler. Bu yönüyle hemşirelik dışardan bakanları son derece şaşırtabilir ve yanıltabilir. ülkemizde farklı düzeylerdeki okullardan mezun olan hemşirelerin unvan, görev, yetki ve sorumluluklarının birbirinden ayrılmamış olması hemşireler arasında iç çatışmalara neden olmaktadır. Bu durum, sağlık Çalışanları arasında büyük grubu oluşturan hemşirelerin, meslek sorunlarının çözümüne yönelik çabalarını güçlü bir birliktelikle sürdürmelerini engellemektedir.
Geçmişten günümüze hemşirelikle ilgili gelişmeleri değerlendirecek olursak, XIX. yüzyılın ikinci yansında modern hemşirelik anlayışının yaygınlaştığını, XX. yüzyılın ise sosyal hareketlilik dönemi olduğunu ve özellikle XX. yüzyılın ortalarında mesleksel bilinçlenme hareketlerinin başladığını görürüz.
Günümüzde hemşireler "özerk bir sağlık mesleği olmayı ve diğer sağlık personeliyle (hekim, eczacı, fizyoterapist gibi) eşitlik ve işbirliği içinde çalışmayı" istemektedirler. Mesleki bilinçlenme hareketinin başlamasında ve gelişmesinde çeşitli faktörler rol oynamıştır. Son 25 yılda Avrupa bölgesinde yaşanan sosyal, siyasi ve ekonomik gelişmeler, Avrupa Topluluğu ülkelerinin büyük birlik Çabaları, bilim ve teknolojideki gelişmeler sağlık sektörünü önemli sorunlarla karşı karşıya bırakmıştır. Sağlık hizmetlerine duyulan ihtiyacın giderek artmasına karşın, ekonomik yetersizlikler nedeniyle sağlık harcamaları kısılmaktadır. Bu nedenle tüm topluma en az maliyetle yeterli sağlık hizmeti verilmesine olanak sağlayacak yeni düzenlemelere ihtiyaç vardır. bu yeni düzenlemede Temel sağlık Hizmetleri yaklaşımının ve bu alanda yetişmiş sağlık elemanlarının rol oynaması beklenmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), "Herkese Sağlık" hedefine ulaşmada hemşire ve ebeleri maliyet etkili hizmet sunumunda en önemli güç olarak tanımlamıştır. Avrupa'da yaşanan tüm bu değişimler hemşirelik mesleğinde yeni düzenlemeleri zorunlu kılmıştır. Hemşireliğin yeniden düzenlenmesi ve güçlendirilmesinde, ICN, WHO Avrupa Bölgesi Hemşirelik Bürosu, Avrupa Birliği Hemşirelik Daimi Komitesi önemli rol oynamıştır. Bu organizasyonların çabalarıyla, tüm ulusal hemşirelik derneklerinin yararlanacakları kitaplar ve çalışma materyalleri hazırlandı. Hemşireliği güçlendirme faaliyetlerinin en önemlilerinden biri 1988 yılında Viyana'da yapılan Avrupa Hemşirelik Konferansı olmuştur. Bu konferansta alınan kararlar, konferansa katılan üye ülkeler tarafından ittifakla kabul edilmiştir. Bu kararların başlıcaları şunlardır:
*Tüm hemşirelik eğitim programları hem hastanede hem de toplumda hizmet verebilecek hemşire yetiştirmek üzere yeniden düzenlenmelidir.
*Hemşirelik eğitimi lise üzerine dört yıllık bir eğitim olmalı, üniversiteye giriş şartları hemşirelik programlan için de geçerli olmalıdır.
*Hemşirelik eğitiminden ve hizmetlerin yönetiminden hemşireler sorumlu olmalıdır.
*Hemşirelikle ilgili yasalar, mesleğin gelişim ve yönetim sorumluluğunu hemşirelere devredecek şekilde düzenlenmelidir.
Hemşireliğin yeniden düzenlenmesi ve güçlendirilmesi çalışmalarında aktif rol alan İngiltere Hemşirelik Ebelik Hizmetleri Yönetim Konseyi Başkanı Colin Ralph tarafından önerilen model "Mesleği Düzenleyici Döngü" şu şekilde açıklanabilir. Düzenleyici döngünün merkezinde 'yasal güç" yer alır. Mesleğin düzenlenmesinde yasal güç olayın bel kemiğini oluşturur. Düzenleyici döngünün Çevresinde eğitim standartları, uygulama standartları, yönetim standartları, onay (tescil) standartları, etik kurallar, mesleğin hizmet alanını belirleyen kriterler, toplumun güveninin kazanılması ve toplum tarafından benimsenme yer almaktadır. Mesleğin toplum tarafından benimsenmesinde, verilen hizmetin kalitesi önemlidir. Hizmetin kalitesi, eğitimin kalitesinden ayrı düşünülemez. Bu nedenle mesleğin güçlendirilmesinde eğitimin nitelik ve düzeyinin yükseltilmesi önceliklidir.
16.6.2000'de WHO, Avrupa Bakanlar düzeyinde Münih'de yapılan Hemşirelik ve Ebelik Konferansı 'nda alınan kararlar, hemşire ve ebelerin sağlık alanındaki sorumluluklarını tanımlama ve bu meslekleri güçlendirmek için yapılması gerekenleri belirleme yönünden çok önemlidir. Bu kararların başlıcaları şunlardır:
Politikaların geliştirilmesi ve yürütülmesinin her safhasına hemşire ve ebelerin katılımının sağlanması.
Özellikle işe alma politikalarında cinsiyet ve statü konularının ve tıp mesleklerinin baskılarının saptanması.
Temel eğitim ve sürekli eğitimin geliştirilmesi.
Daha iyi hasta bakimi için meslek içi işbirliği ve disiplinler arası çalışmayı sağlamak için mezuniyet öncesi ve sonrası programlarda hemşire ve doktorların birlikte öğrenmeleri için olanaklar yaratılması.
*Mesleki uygulama için bilgi tabanını geliştirmek amacıyla araştırmaların ve bilginin yayılmasının desteklenmesi.
*Aile merkezli toplum hemşireliği ve ebeliği programlarını ve hizmetlerini geliştirmek.
*Toplumun sağlık düzeyinin yükseltilmesinde hemşire ve ebelerin rollerinin artırılması.
Cumhuriyetin ilk yıllarında tek bir okulda, okuma-yazma bilenlerin kabul edilmesiyle başlayan hemşirelik eğitiminin, günümüzde üniversite düzeyinde sayıları 90'i bulan Hemşirelik Yüksekokulu ve Sağlık Yüksekokullarında yürütüldüğünü görüyoruz. 1930 yılında 202 olan hemşire sayısı 85.000'e ulaşmıştır. Hemşirelikte yüksek lisans ve doktora programlarının açılmasından (1968-1972) sonra yüksek lisans ve doktora derecesi almış, akademik ortamda öğretim üyeliğine yükselmiş hemşire sayısı giderek artmaktadır. Akademik çalışmalar gereği yapılan araştırmaların yanı sıra, hemşirelik alanında çeşitli projeler yürütülmekte, ulusal ve uluslararası kongreler düzenlenmekte yurt içi ve yurtdışı yayın sayısı artmaktadır. Meslek örgütü THD'nin yanı sıra açılan hemşirelik özel dal dernekleri yaptıkları çalışma ve yayınlarla hemşirelik mesleğinin gelişimine katkıda bulunmaktadırlar.
1996 yılında alınan bakanlar kurulu kararıyla , 79 SYO açılarak ülke genelinde hemşirelik eğitiminin lisans düzeyine çıkarılıp, farklı düzeylerdeki eğitime son verilmesi, hem hemşirelik mesleğinin gelişimi hem de topluma kaliteli hemşirelik hizmet sunumu yönünden ç0k önemlidir. Ancak iyi bir planlama yapılmaksızın açılan SYO'nda öğretim elemanı azlığı, uygulama alanı yetersizliği gibi sorunlar yaşanmakta eğitim istenilen düzeyde sürdürülememektedir. ülke genelinde Yüksek öğrenimde yaşanan öğrenci sayısı fazlalığı, alt yapı yetersizlikleri gibi sorunlar 40 yıllık geçmişi olan HYO'ndaki eğitimi de etkilemektedir. 1954 yılında yürürlüğe giren 6283 sayılı, hemşirelik kanununun günümüzde hemşirelik eğitim ve hizmetlerinin düzenlenmesine yanıt verecek durumda olmadığı bilinmektedir. 1992 yılında sağlık reforrnu çalışmaları kapsamında hazırlanan "Hemşirelik ve Türk Hemşireleri Birliği Kanunu tasarısı' 'nı tüm partilerin grup başkan vekilleri desteklediklerini belirtmişler ve tasarı 55. Hükümet döneminde T.B.M.M. gündemine girmiş (12.1.1999), ancak hükümet düştüğü için kadük olmuştur.
Yasa tasarısının, T.B.M.M gündemine girmesinden yaklaşık iki yıllık bir süre geçmesine ve tüm hemşirelerin yasanın çıkarılmasını istemelerine rağmen sağlık Bakanlığı, tasarıyı T.B.M.M. 'ne göndermemektedir. Hemşirelik eğitiminin ülke genelinde lisans düzeyinde sürdürülmesi, Sağlık Bakanlığının 1999-2000 öğretim yılında Sağlık Eğitim Enstitülerini açması ve 20.1 0.2000’de toplanan Yüksek sağlık şurasında, hemşirelik liselerinin açılmasının kararlaştırılmasıyla sonlandırılmış olmaktadır.
Türkiye’de hemşirelik, sağlık hizmeti veren ekip üyelerinden biri olarak önemli bir yere sahip olmakla birlikte hak ettiği değeri göremiyor. Hemşire, toplumumuzda hekimin yardımcısı gibi algılanıyor; sağlık hizmetinin bir ekip hizmeti olduğu dile getirilse de bu söylem uygulamaya yeterince yansımıyor. Oysa sağlık hizmetleri bir bütündür ve her disiplin sağlıklı/hasta birey için çalışır.
TÜRKİYE’DE HEMŞERİLİĞİN TEMEL SORUNLARI
Farklı düzeylerde eğitim alma: Ülkemizde hemşirelik eğitimi lisans, önlisans, açık öğretim, lise sonrası 18 aylık kurs ve ortaokul sonrası 4 yıllık lise şeklinde beş ayrı düzeyde verilmiştir ve bu farklılık devam etmektedir. Bu heterojenlik mesleği algılama, mesleki çabaları benimseme, belirli bir gelire sahip olma gibi özelliklerinden dolayı mesleği olumsuz etkiliyor. Eğitim düzeylerinin farklılığı, çalışma yaşamında yetki ve sorumluluklara yansımıyor. 1996 yılında kapatılan Sağlık Meslek Liseleri 2001 yılında tekrar açıldı, hemşirelerin üniversite düzeyinde eğitim talepleri dikkate alınmadı. Oysa şu an dünyada ortaokul sonrası lise eğitimi ile yetinen ülke bulunmamaktadır.
Hemşirelik Kanunu: 1954 yılında çıkarılan 6283 sayılı Hemşirelik Kanunu hemşirenin değişen ve yapmakta olduğu rol ve işlevlerini kapsamıyor. Avrupa Birliği süreciyle birlikte hızla uyum yasaları çıkarılırken hemşirelik yasasının gündemde olmaması, çıkan yasaların ülkemiz sağlık ihtiyaçlarını yansıtmamaktadır.
Hemşire istihdamı: Sağlıkta dönüşüm adıyla yürütülen politikalar, genelde sağlık çalışanlarını, özelde hemşireleri oldukça olumsuz düzeyde etkilemiş; halen etkilemeye devam etmektedir. Sağlıktan kar elde etmeyi hedefleyen bu politikalar tedavi edici sağlık hizmetlerine dayandığı, koruyucu sağlık hizmetlerini yok saydığı ya da finansal olarak bireysel sorumluluk alanını daralttığı için hemşirelerin istihdam sorunları ülkemiz dahil, pek çok ülkenin önemli bir sorunu. Ülkemizdeki toplam 80 bin hemşirenin yüzde 90’ı tedavi edici sağlık hizmetlerinde çalışıyor. Bunun yanında tedavi edici sağlık hizmetleri, Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen kadronun yarısından bile az sayıda hemşire ile yürütülmektedir. Örneğin 300 yataklı bir çocuk hastanesi için 400 hemşire kadrosu belirlenmişken 150–170 hemşire ile hizmet verilmektedir.
Böylesi yoğun koşullarda çalışan hemşireler kendi alanları olan bakımı başkalarına bırakma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu durum mesleğin özerkliğini, bakım kalitesini olumsuz yönde etkilemekte, hemşireliğin sadece hekim istemlerini uygulayan bir meslek olarak algılanmasına neden olmaktadır.
Branşlaşma: Ülkemizde temel eğitim sonrası akademi dışında branşlaşma olanakları yoktur. (Ameliyathane hemşireliği, yoğun bakım hemşireliği, onkoloji hemşireliği vb.) Yıllarca onkoloji hemşireliği yapmış hemşireler çok farklı alanlarda çalıştırılabilmektedir. Bu durum mesleki doyumu azaltarak tükenmişliği artırmaktadır.
Cinsiyet: Hemşireliğin sosyolojik özelliklerinin en başında gelen önemli faktör cinsiyettir. Ülkemizde erkek hemşirelerin sayılarının çok az olması ve hemşireliğin kadınlara özgü bir meslek olarak algılanması mesleğin gelişimini olumsuz yönde etkiliyor. Ataerkil aile temelli toplumumuzda kadınlardan erkeğe boyun eğme ve saygı beklendiğinden, kadınlardan oluşan hemşirelik de bu anlamda büyük ölçüde payını almıştır.
Ülkemizdeki sağlık sisteminde geleneksel sağlık anlayışı hâkim. Hastanın merkezde olmadığı, hasta hakkında karar verenin tek başına hekimin olduğu bu anlayışın değişmesi gerekiyor.
Türk Hemşireler Derneği’nin 2000 yılında hemşire, ebe ve sağlık memurlarının meslekten memnuniyetine ilişkin yaptığı araştırmada; araştırmaya katılan hemşirelerin yüzde 41,9’unun mesleğinden memnun olduğu, yüzde 58.1’inin mesleğinden memnun olmadığı saptanmış.
Memnuniyetsizlik nedenleri ise,
1. Ücret yetersizliği,
2. Görev yetki ve sorumluluklarının belli olmaması,
3. Risk fazlalığı,
4. Görev dışı işlerde çalıştırılma,
5. Meslekte ilerleyememe,
6. Toplumun mesleğe yönelik olumsuz yaklaşımı,
7. Yoğun çalışma temposu,
8. Yardımcı sağlık personeli olarak değerlendirilme,
9. Fazla çalışma ve
10. İstenilen branşta çalışamama olarak sıralanmış.
Ülkemizde sağlık ve hemşireliğe yönelik planlamalarda hemşirelerin olmaması ya da yeterince temsil edilmemesi de mesleğin otonomi kazanmasını olumsuz etkileyen faktörlerden biri olarak görülüyor.
Hemşirelik profesyonel bir meslektir. Gelişmiş ülkelerde meslekleşme sürecini tamamladığı halde yukarda sayılan nedenlerden dolayı ülkemizde meslekleşme istenilen düzeyde değildir.
Hemşirelik mesleğinde yaşanan sorunlar, hemşirelik uygulamalarına; hemşirelerin bağımsız fonksiyonlarından olan bakım verme ve yardım etme işlevlerini yeterince yerine getirememesi, mesleki bilgi ve yeteneklerini etkin kullanamaması şeklinde yansımaktadır. Bunun sonucunda toplum kaliteli hemşirelik bakımı alamamakta, sağlık hedeflerine ulaşmada hemşirelik potansiyeli değerlendirilememektedir.
ÇALIŞMA ORTAMI VE KOŞULLARI
Hemşireler resmi veya özel hastanelerde, dispanserler ve sağlık ocaklarında görev alabilirler. Çalışma ortamı genellikle temiz ve kapalıdır. Hemşireler çalışırken hastalarla, hasta yakınlarıyla, doktorlarla ve diğer sağlık personeliyle iletişim halindedirler ve görev yaptıkları sağlık kuruluşlarında belirlenen takvime göre nöbete kalmak veya vardiyalı çalışmak durumundadırlar.
ÇALIŞMA ALANLARI VE İŞ BULMA OLANAKLARI
- Hemşireler; üniversite bünyesinde bulunan hastanelerde, devlet hastanelerinde, Sosyal Sigortalar Kurumu’na bağlı hastanelerde, dispanserlerde, özel sağlık kurumlarında, çeşitli kurumların bünyesinde bulunan sağlık birimleri ve kreşlerde görev yaparlar.
- Meslekte işsiz kalma durumu hemen hemen yok denecek kadar azdır. Sağlık alanında en çok ihtiyaç duyulan meslek elemanıdır.
MESLEKTE İLERLEME
- 2 yıllık hemşirelik önlisans bölümünü bitirenler, uygun şartları taşımaları durumunda 4 yıllık Ebelik, Hemşirelik, Sağlık Eğitimi, Sağlık İdaresi, Sağlık Kurumları İşletmeciliği, Sağlık Memurluğu, Sağlık Yönetimi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon, Sasyal Hizmetler, Hemşirelik ve Sağlık hizmetleri bölümlerine devam edebilirler.
- Sağlık hizmetleri meslek yüksekokulundan mezun olan hemşireler, zaman içerisinde sorumlu hemşireliğe, baş hemşire yardımcılığı ve baş hemşireliğe yükselebilirler.
Bireyin ailenin ve toplumun sağlığını ve esenliğini koruma ve geliştirme ve hastalık halinde iyileştirmeyi amaçlar.
Ayrıca hemşirelik hizmetlerinin planlanması örgütlenmesi uygulanması değerlendirilmesinde ve bu hizmetleri yerine getirecek kişilerin eğitiminden sorumludur.
Hemşireliğin temel amaçları; sağlığın korunmasında ve hastalıkların tedavisinde topluma ve hastaya bilgi vermek ve onların bakımını sağlamaktır.
HEMŞİRELİK KANUNU
Kanun Numarası : 6283
Resmi Gazete
Tarih: 2.3.1954; Sayı: 8647
Madde 1 - Ortaokulu bitirmiş olup 25 yaşından yukarı bulunmıyan kadınlardan Hükümetçe açılmış veya tanınmış bir (Ebe - Laborant Hemşire) okulunda 3 sene tahsil görüp Sağlık ve Sosyal Yardım Vekaletince teşkil olunan jüri huzurunda meslek imtihanı vererek aldığı diplomayı usulüne göre Sağlık ve Sosyal Yardım Vekaletine tescil ettirenlerle 3 üncü maddenin 2 nci fıkrasında yazılı olanlara (Hemşire) unvanı verilir.
Bu kanunun yürürlüğe girmesinden evvel usulüne göre hemşirelik sınıfına alınmış olanlar sanatlarını yapmaya ve hemşire unvanını kullanmaya devam ederler.
Madde 2 - Bu kanunun yayımından sonra diğer Vekaletlerle özel veya tüzel kişiler tarafından hemşirelik okulu açılması için Sağlık ve Sosyal Yardım Vekaletinin müsaadesini almak şarttır.
Gerek bu kanunun yayımı tarihinde mevcut bulunan gerekse yayımından sonra açılacak olan bu gibi hemşirelik okulları Sağlık ve Sosyal Yardım Vekaletinin murakabesine tabidir.
Madde 3 - Türkiye'de hemşirelik sanatını bu Kanun hükümleri dahilinde hemşire unvanını kazanmış Türk kadınlarından başka hiç bir kimse yapamaz.
Ancak yabancı memleketlerde ve mahalli Hükümetlerce tanınmış hemşire okullarında tahsil görerek diploma alan Türk hemşirelerinin alelusul hüviyetleri tesbit edilerek tahsil ettiği memlekette tescil edilmiş olanların diplomaları uygun görüldüğü takdirde aynen Sağlık ve Sosyal Yardım Vekaletince onanıp tescil edildikten sonra sanatlarını yapmalarına müsaade olunur.
Yabancı memleketlerin yukardaki şartları haiz okullarını bitirmekle beraber diploması oraca tescil edilmiyenler Türkiye'de meslek imtihanı vererek hemşire olabilirler.
Öğretim programları Türk hemşire okulları programından ve müddetinden az olan yabancı hemşire okullarından gelenlernoksan olan kısım ve müddetleri Türk hemşire okullarında tamamlamaya mecburdurlar.
Madde 4 - Hemşirelerin vazife ve salahiyetleri:
A) Hemşireler müdavi tabip tarafından tavsiye edilen tedavi tedbirlerini uygulamaya yetkilidirler.
B) Hemşireler çiçek aşısını ve acil hallerde icabeden pansumanları re'sen tatbik edebilecekleri gibi müdavi tabibin tavsiyesi üzerine sağlık kurumlarında veya dışarda hastalara deri altına adale içine ve damar içine şırınga yapmaya yetkilidirler.
Bu sebeple mesuliyetleri şırınganın tatbikindeki bilgisizlik dikkatsizlik ve ehliyetsizlik hallerine munhasırdır.
C) Hemşireler dispanserler ve sağlık kurumlarınca görevlendirildikleri koruyucu hekimlik işlerinde halka bilcümle sıhhi tedbirleri sağlık korunma çarelerini ve müracaat etmeleri lazımgelen sağlık kurumlarını bildirirler. Bulaşıcı hastalıklarla savaş tedbirlerini alır ve tatbik ederler. Hemşireler hususi sıfatla girdikleri aile muhitlerinde de yukardaki fıkrada yazılı işleri görürler.
Madde 5 - Hemşire okulundan mezun hemşireler mecburi hizmetlerini bitirip memuriyetten ayrılınca; mecburi hizmeti olmıyan hemşire okulu mezunları istedikleri vakit sanatlarını serbestçe yapabilirler.
Serbest çalışacak hemşireler lüzumlu vesikalarını bir dilekçeye bağlayarak mahallin en büyük sağlık amirine verirler. Serbest çalışan hemşire ev adresiyle çalışmak istediği yerde bir değişiklik olduğu takdirde bir hafta içinde aynı makama haber vermeye mecburdur.
Madde 6 - Bu Kanun hükümlerine göre hemşire okullarından mezun olup hemşire unvanını kazanmış bulunanlar hemşire olarak memuriyete alınırlar.
Bu madde mucibince yapılacak tayin ve terfilerde ve maaşların verilmesinde 3656 sayılı Kanun esasları cari olur.
Madde 7 - İlkokulu bitirmiş ve 18 yaşını tamamlamış olan kadınlar hemşire yardımcısı olabilirler. İlk tahsilden sonra hastanelerde altı aylık nazari kurs gördükten sonra en az bir senelik ameli ve nazari bilgi edinmek için staj görenler ehliyetlerini bir jüri huzurunda ispat ettikleri takdirde hemşire yardımcısı olurlar.
Bu madde mucibince hemşire yardımcısı olanlara 3656 sayılı kanun hükümleri tatbik olunur.
Madde 8 - Uzman hemşirelerin (Öğretmen okul idarecisi başhemşire klinik ameliyathane dispanser laboratuvar hemşireleriyle ziyaretçi hemşireler diyet hemşireleri sosyal hizmet hemşireleri ve saire) nasıl yetiştirilecekleri Sağlık ve Sosyal Yardım Vekaletince hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir.
Madde 9 - Lise veya hemşire okulu mezunu olup da Türkiye'nin veya yabancı bir memleketin yüksek hemşirelik okullarında tahsillerini tamamlıyanlar kabiliyetlerine göre hemşire okulu öğretmeni başhemşire ve idareci hemşire olurlar.
Bunlar hizmete ilk girdiklerinde hemşire olarak tayin olunurlar. Hastane veya sağlık kurumu başhemşiresi olabilmek için bir terfi süresince çalışarak ehliyetlerini ispat etmiş olmaları şarttır. Hastane başhemşireliklerine tayinde yüksek hemşire okulu mezunlarının rüçhan hakları vardır.
Bu maddeye göre yapılacak tayin ve terfilerde ve maaşların verilmesinde 3656 sayılı kanun esasları cari olur.
Madde 10 - Resmi ve özel sağlık kurumlarında çalışan hemşireler haftada bir buçuk gün ve senede bir ay izinlidirler. Nöbetçi olmıyan hemşirelere hastane hizmetlerine halel gelmemek şartiyle mesai saatleri dışında baştabip tarafından ayrıca gece izni verilebilir.
Madde 11 - 3 üncü madde hükümlerine riayet etmiyen dördüncü maddede yazılı vazife ve salahiyet hudutlarını tecavüz eden ve 5 inci maddenin ikinci bendi hükmünü yerine getirmeksizin serbest çalışan hemşirelerden (50) liradan (200) liraya kadar hafif para cezası alınır.
Madde 12 - Mecburi hizmet mükellefiyetine tabi olarak yetiştirilecek hemşireler hakkında 2919 sayılı kanun hükümleri tatbik edilir.
Madde 13 - 1219 sayılı kanunun 64 üncü maddesiyle 3017 sayılı kanunun 4253 sayılı kanunla değiştirilen 61 inci maddesi hükümleri kaldırılmıştır.
Madde 14 - 4862 sayılı kanun ile bu kanunun eklerine bağlı kadro cetvellerindeki başhemşire hemşire ziyaretçi başhemşire ziyaretçi hemşire ve ebe kadroları kaldırılmış ve onların yerine bu kanuna bağlı (1) sayılı cetvel eklenmiştir. Ekli (1) sayılı cetveldeki kadrolar doğum evleri nisaiye klinikleri ve sağlık merkezlerine tayin olunacak ebeler hakkında da tatbik olunur.
Ekli (2) sayılı cetveldeki kadrolar 1954 mali yılında kullanılamaz.
Geçici Madde 1 - (6283 sayılı Kanunun kendi numarasız geçici maddesi olup teselsül için numaralandırılmıştır.)
Bu kanunun neşrinden evvel hastabakıcılık yapmakta olanlardan yedinci maddeye göre hemşire yardımcılığına talip olanlar jüri huzurunda ehliyetlerini ispat ettikleri takdirde hemşire yardımcısı olabilirler.
Madde 15 - Bu kanun 28 Şubat 1954 tarihinden itibaren mer'idir.
Madde 16 - Bu kanunun hükümlerini icraya Maliye ve Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekilleri memurdur.
